Prema zakonu broj dana u godini u kojima koncentracija štetnih čestica u vazduhu, koje utiču na plućna i srčana oboljenja, ne smije prekoračiti propisanu graničnu vrijednost je 35. Taj broj se prema tvrdnjama aktivista civilnog sektora,  godinama pređe  u više crnogorskih gradova. Samo u Bijelom Polju premašen je uveliko u tri mjeseca na kraju prošle godine. Nadležni ćute

Region se uveliko početkom ove godine bavi temom zagađenog  vazduha. Sa razlogom. Beograd je ovih dana među deset najzagađenijih gradova svijeta, prema Air Visual, jednom od vodećih svjetskih sajtova za sakupljanje podataka o koncentraciji štetnih materija u urbanim sredinama.  Zagađenje je problem i u drugim gradovima Srbije.   I ne samo Srbije. Tu je i Sarajevo.   Vlada  Kantona Sarajevo je u decembru prošle godine na vanrednoj sjednici proglasila epizodu ,,upozorenje” za sve zone na području Kantona Sarajevo, jer su bili ispunjeni svi uslovi predviđeni Planom interventnih mjera u slučajevima prekomjerne zagađenosti zraka.  U ekološkoj državi Crnoj Gori nadležni ćute, iako zvanična mjerenja pokazuju da broj štetnih čestica (PM10) koje utiču na plućna i srčana oboljenja (vidi boks) u vazduhu u ovdašnjim pojedinim gradovima ne zaostaju ni za Beogradom ni za Sarajevom.  Propisana granična vrijednost  je 50, dok se u Podgorici, Pljevljima, Bijelom Polju, ta brojka tokom posljednjih mjeseci u pojedinim trenucima dostiže preko 300, a nekada i preko 500 PM10 čestica. I nije to tako od juče.

Prema zakonu broj dana u kojima koncentracija štetnih čestica u vazduhu  ne smije prekoračiti propisanu graničnu vrijednost je 35 dana godišnje. Taj broj, prema tvrdnjama aktivista civilnog sektora, godinama se značajno prekoračuje u više crnogorskih gradova.

Aleksandar Perović iz NVO Ozon za Monitor kaže da je samo u Bijelom Polju taj broj premašen uveliko u tri mjeseca na kraju prošle godine. „Za poslednja tri mjeseca prošle godine broj dana sa prekoračenjima srednjih dnevnih vrijednosti PM10 suspendovanih čestica bio je 58,  što je  veoma jasno upozorenje da je potreban sistemski pristup i konkretan plan kako se izboriti sa ovim problemom“.

Lokalna uprava Bijelog Polja ove sedmice je formirala komisiju  koja će se pozabaviti pitanjem zagađenja i iznalaženjem rješenja za otklanjanje njegovog lošeg uticaja po zdravlje ljudi. Komisiju je formirao predsjednik Opštine Petar Smolović a sastavljena je od predstavnika lokalne samouprave, stručnih lica i civilnog sektora. Državni organi su i to otćutali.

Preović kaže da je u Pljevljima  tokom 2019. godine bilo 136 dana sa tom vrstom prekoračenja, što je sedmicu dana više nego 2018. godine. „Nikšić i Podgorica takođe imaju značajno više dana sa prekoračenjima srednjih dnevnih vrijednosti PM10 od zakonom maksimalno dozvoljenih, pa je nesporno da postoji potreba stavljanja ove problematike u sam vrh prioriteta donosioca odluka, jer svako prolongiranje, promašeni planovi i institucionalna neodlučnost, uzrokuju nova oboljevanja i prevremene smrti uzrokovane posljedicama aerozagađenja”

Prema Peroviću trenutno stanje kvaliteta vazduha u Crnoj Gori je veoma zabrinjavajuće, i ukazuje da nadležne institucije nijesu uradile gotovo ništa da bi se stanje popravilo. „Sem prazne priče i promašenih strategija i planova, naročito je iritirajuće što se polemika u javnosti vodi najviše oko načina tumačenja nevalidiranih podataka koji su javni preko zvanične aplikacije Agencije za zaštitu prirode i životne sredine (EPA), umjesto o (ne)efikasnosti mjera koje su predložene za ublažavanje aerozagađenja ili uticaju ovog životnog problema na ljudsko zdravlje.“

Agencija se za sada nije javno oglašavala oko pitanja zagađenja vazduha.  Na njihovom sajtu, osim mjerenja, koje svako mora sam za sebe protumačiti, nema ni riječ preporuke kako se ponašati kada je nivo štetnih čestica u vazduhu veći od propisanog. Nema reakcije ni drugih institucija. Agencija je tek nakon reakcije medija, saopštila da  je „zakonom  zabranjeno da se vrši neovlašćeno tumačenje rezultata koje može da bude pogrešno i da dovede do dezinformisanja građana”.

To što građani žive u neznanju o kvalitetu vazduha, i što ih o tome na pravi način ne informišu institucije koje su to dužne, za nadležne u Agenciji izgleda nije sporno.

Perović ukazuje da bi bilo očekivano da stručnjaci iz Agencije i Instituta za javno zdravlje Crne Gore imaju stalni javni angažman i da u udarnim  informativnim emisijama objasne relevantne podatke i daju adekvatne savjete i ne dozvole da se dođe u poziciju da neko svjesno ili usled neznanja pogrešno tumači podatke.  „Isto tako treba napomenuti da je Krivični zakonik Crne Gore u glavi koja tretira zaštitu životne sredine, prepoznao krivičnu odgovornost onih koji nečinjenjem doprinose da se ugrožava životna sredina, pa time i javno zdravlje i da je potpuno jasno da bi nadležne institucije morale prepoznati potrebu proaktivnog pristupa kada je informisanje i savjetovanje građana u pitanju“, kaže on.

Reakciju nadležnih nije potaknuo ni javni apel Luke Rakčevića, člana Predsjedništva URA.

Zbog sve većeg zagađenja vazduha u Podgorici, Rakčević je ove sedmice uputio otvoreno pismo direktoru EPA Nikoli Medenici i gradonačelniku Ivanu Vukoviću. On je, pored ostalog, tražio i da nadležni što prije obavijeste javnost o kvalitetu vazduha i izdaju preporuke i mjere za bezbjedno funkcionisanje građana.

,,Samo u posljednjih nedjelju dana, nivo štetnih PM10 čestica na mjernim stanicama u glavnom gradu, prema zvaničnim podacima EPA prelazio je nivo čak od 510 µg/m3, šta predstavlja ogromno zagađenje i veliku opasnost po zdravlje građana. U ovom trenutku, nivo PM10 čestica na mjernoj stanici u dijelu grada Preko Morače (Blok V) iznosi čitavih 175,5 µg/m3, dok je AQI Air Quality Index na čak 243, od dozvoljenih 100. Ta zagađenja su posebno izražena u večernjim časovima, kada se štetni polutanti zadržavaju u donjim slojevima”, naveo je Rakčević.

On je podsjetio da su uzroci aerozagađenja brojni. ,,Nepostojanje funkcionalnog i održivog javnog prevoza, zbog čega skoro 50 odsto  građana Podgorice koristi sopstveni automobil kao primarno sredstvo prevoza  stvara velike saobraćajne gužve i zagađuje vazduh; betoniranje javnih površina, kidanje drveća i pretvaranje parkova u betonske stambene blokove; nekontrolisana eksploatacija šuma i nedovoljna kontrola velikih zagađivača; sagorijevanje čvrstih goriva za grijanje; meterološki uslovi koji pogoršavaju zagađenje u zimskom periodu; nedosljedna primjena Zakona o zaštiti vazduha i druge regulative“, navodi neke od njih Rakčević u otvorenom pismu.

On je upozorio da se u poboljšanje kvaliteta vazduha godinama ulažu ,,mizerna i nedovoljna finansijska sredstva, dok institucije rade malo ili gotovo ništa da takvo stanje promijene“.

,,Zbog toga ne treba da čudi visok broj respiratornih oboljenja i drugih bolesti, koje uzrokuje ili čiji je katalizator zagađen vazduh, a posebno kod osjetljivih grupa stanovništva. Podsjećam vas da je zvanično istraživanje koje je sprovedeno prije četiri godine u Crnoj Gori pokazalo da se oko 140 hospitalizacija i 250 prijevremenih smrti dogodi zbog zagađenog vazduha“,  kaže Rakčević.

Sve u svemu, gušimo se bez panike.

PM10  ČESTICE I ZDRAVLJE
Udar na pluća i srce

Zagađenje vazduha suspendovanim česticama (PM čestice) sastoji se od veoma malih čestica (partikula) u tečnom ili čvrstom agregatnom stanju koje su raspršene u vazduhu. Česticama koje su opasne po disajne organe čovjeka smatraju se one koje su manje od 10 µm. Tako male čestice imaju tendenciju da se deponuju u alveolama.

,,Koji dio udahnutih čestica će ostati u respiratornom traktu i dubina do koje će prodrijeti prije nego se deponuju zavisi od njihove veličine kao najznačajnijeg faktora koji određuje opasnost od udisanja čestica.  Ukoliko dospiju do pluća čestice usporavaju razmjenu kiseonika i ugljendioksida, skraćujući dah. To dovodi do većeg naprezanja srca, koje je u uslovima povećanog napora kako bi kompezovao smanjeni unos kiseonika. Obično, ljudi koji su najosjetljiviji na ovakve otežane uslove, obolijevaju od respiratornih bolesti kao što su emfizem, bronhitis, astma i srčani problemi. Čestice kao i materije u vidu tečnosti i gasova koje se unose zajedno sa česticama na kojima se absorbuju, ako se udahnu, a otrovne su, mogu doprinijeti i oštećenju organa kao, na primjer, bubrega i jetre. Iako PM10 napadaju cjelokupnu ljudsku populaciju, vulnerabilne populacione kategorije (djeca, trudnice, stari i bolesni) su posebno ugrožene”, navodi se u izvještaju NVO Green Home o zagađenju vazduha iz 2013. godine

Institut za javno zdravlje Crne Gore, u mišljenju koje je upućeno Agenciji za zaštitu životne sredine, o uticaju zagađenja vazduha na zdravlje iz 2011, konstatuje da kratkoročna izloženost PM 10, u trajanju od nekoliko dana po nekoliko sati može ,,pogoršati zdravstveno stanje osoba oboljelih od plućnih bolesti, smanjiti osjetljivost na respiratorne infekcije i uzrokovati osjećaj stegnutosti u grudima, kašalj, iritaciju grla, nosa…“

U izveštaju Svjetske zdravstvene organizacije navodi se da oko sedam miliona ljudi godišnje umre od izlaganja česticama iz zagađenog vazduha koje prodiru duboko u pluća i kardiovaskularni sistem, uzrokujući moždani udar, srčane bolesti, rak pluća, hronične opstruktivne bolesti pluća i respiratorne infekcije, uključujući pneumoniju.

Na lošiji kvalitet vazduha najviše utiču emisije iz kolektivnih i individualnih ložišta tokom sezone grijanja, industrija, saobraćaj…

Milena PEROVIĆ-KORAĆ