Samir Tuša nije jedini pripadnik romske populacije, koji može da ispriča ličnu priču o vršnjačkom nasiju koje je doživio u školi. To je ujedno priča o obrazovnom sistemu, ali i sistemu uopšte, koji nema adekvatan odgovor na vršnjačko nasilje. U takvom ambijentu, jasno je, posebno su ugroženi oni koji pripadaju ionako ranjivim kategorijama
,,Kao pripadnik RE populacije prošao sam kroz veoma težak put prihvatanja od strane većinske populacije. Sve je počelo još u osnovnoj školi. Osjećao sam se kao da sam sâm, izdvojen, kao da se razlike među nama ne mogu prevazići”, priča za MonitorSamir Tuša iz Herceg Novog, sada student prve godine Fakulteta za turizam i hotelijerstvo u Kotoru.
Još kao dječak, učenik osnovne škole, uzalud je, objašnjava, pokušavao da pronađe svoje mjesto među drugovima iz većinske populacije. ,,Oni su imali iskrivljenu sliku o meni, o populaciji kojoj pripadam, a sve zbog roditelja koji im nijesu dozvoljavali da se druže sa pripadnikom RE populacije”.
Stvari su postale, objašnjava, posebno loše u srednjoj školi. Tada je postao žrtva verbalnog i psihičkog nasilja. ,,Imao sam veliki problem zbog jednog učenika iz mog odjeljenja . Širio je razne dezinformacije o meni, samo zbog toga što sam Rom”, priča Samir.
On dalje objašnjava da nije imao podršku drugih učenika iz razreda, ali, ni uprave škole. ,,Učenici sa kojima sam bio u dobrim odnosima nijesu imali hrabrosti da mu skrenu pažnju da to ne radi. Obratio sam se i upravi škole, koja nije imala adekvatnu mjeru zaštite. Rekli su mi da trpim to što mi se dešava dok ne dođe do većeg prekršaja”. Psihička tortura, priča Samir, trajala je pune tri godine, a on je i pored toga uspio da bude odličan i uzoran učenik.
Samir, nažalost, nije jedini pripadnik romske populacije koji može da ispriča sličnu priču. Nije za utjehu ni to što takve priče, o nasilju koje trpe u školi, mogu da ispričaju i mnoga druga djeca u Crnoj Gori, svih nacionalnosti. To je priča o obrazovnom sistemu, ali i sistemu uopšte, koji nema adekvatan odgovor na vršnjačko nasilje. U takvom ambijentu, jasno je, posebno su ugroženi oni koji pripadaju ionako ranjivim kategorijama.
Po etničko/rasnom kriterijumu u svim zemljama Evrope najviši stepen distance je izražen prema Romima (29,2%). U izvještaju ombudsmana za 2017. godinu navodi se da rezultati dostupnih istraživanja javnog mnjenja o percepciji diskriminacije pokazuju da su Romi u vrhu liste najdiskriminisanijih grupa i u crnogorskom društvu.
,,Marginalizacija i društvena isključenost Roma dominantno je uzrokovana nedostatkom održivih rješenja u oblasti obrazovanja, zapošljavanja i socio-ekonomskog statusa”, konstatuje se i navodi da je preko 80 posto ove populacije nazposleno, da je tek 17 posto završilo osnovno obrazovanje, 5,8 posto srednju školu, dok samo po jedan posto RAE populacije posjeduje diplomu o završenom višem, odnosno visokom obrazovanju.
Pravo na zaštitu od svih oblika nasilja predstavlja osnovno pravo svakog djeteta, a utvrđeno je Konvencijom o pravima deteta i nizom međunarodnih i regionalnih ugovora u oblasti zaštite ljudskih prava koje je Crna Gora ratifikovala. Iako crnogorsko zakonodavstvo ne poznaje sam pojam vršnjačko nasilje , mnogi propisi i zakoni bave se maloljetničkim nasiljem. Bez obzira na pravni okvir, i činjenicu da je program Škole bez nasilja do sada sproveden u 45 crnogorskih škola, problem vršnjačkog nasilja se i dalje ne tretira na pravi način.
To smatraju i oni koji redovno prate ovu oblast. Kristina Mihailović , izvršna direktorica Udruženja roditelja, na pitanje da li obrazovni sistem adekvatno tretira pitanje vršnjačkog nasilja i da li nadležne institucije dovoljno rade na prevenciji vršnjačkog nasilja odgovara: „Trenutno, ne“.
„Trenutno se ne možemo pohvaliti time da se i ono malo propisa koji se bave ovom tematikom primijenjuju. Zbog toga se mora urediti oblast odgovornosti, jer je sada gotovo nema“, kaže ona. Ukazuje i da nikada nije bilo toliko nasilja kao sada. ,,Nikad ga više nije bilo, a kada razmišljamo o djeci i njihovom ponašanju, zaboravljamo i vrlo olako ih optužimo kao isključive krivce. Nikako da shvatimo da se oni samo ponašaju u skladu sa onim što je opšte prihvaćeno i što im je svakodnevica”.
Ona objašnjava da im se roditelji obraćaju iz različitih razloga. „Od toga da su djeca koja trpe nasilje morala da se presele u drugu školu jer je to bio jedini način da se spasu, do toga da su godinama prolazili kroz pakao a da su svi oko njih tvrdili da ništa ne mogu da urade”, priča. ,,Nerijetko se desi da imamo situaciju da nas iz jedne škole kontaktira više roditelja, djece različitih uzrasta, jer jedno dijete ili grupica maltretira sve redom i konstatuje se da mu/im se ne može ništa”.
Da je vršnjačko nasilje u Crnoj Gori problem koji se ne rješava adekvatno, te da na njega posebno nemaju odgovor škole i obrazovni sistem, koje najčešće tek prebacuju učenike iz odjeljenja u odjeljene, kao da to rješava problem, konstatovao je i ombudsman u Izvještaju o radu iz 2017. godine.
,,Zapažamo da obrazovna ustanova angažuje sve raspoložive kapacitete u cilju sprovođenja mjera za adekvatno kažnjavanje učenika koji su učestvovali u nasilju. Međutim, stiče se utisak da ni škola, niti druge službe ne preduzimaju konkretne radnje i mjere da ispitaju uzroke određenih ponašanja i pravovremeno reaguju kako bi spriječile dalje konflikte i pomogle učeniku/cima koji pokazuju neprihvatljivo ponašanje”, konstatuje se u tom dokumentu. ,,Praksa rješavanja nasilničkog ponašanja prebacivanjem učenika iz jednog odjeljenja u drugo ili isključivanjem učenika iz škole bez analize uzroka devijantnog ponašanja i pružanja pomoći djetetu da problem prevaziđe i ponašanje promijeni, nije u skladu sa najboljim interesom djeteta, niti sa ciljevima obrazovanja i vaspitanja”, takođe se konstatuje u Izvještaju.
U istom dokumentu se navodi i da je u toj godini ombudsman utvrdio tri slučaja govora mržnje, od kojih su dva bila upućena pripadnicima romske populacije.
Kao poseban problem, Kristina Mihajlović navodi i to što nema adekvatne evidencije o broju slučajeva vršnjačkog nasilja, pa samim tim ni onim slučajevima koji se tiču nasilja nad romskom populacijom. Iz Ministarstva prosvjete su najavili promjene u tom smjeru, ali za sada nema rezultata u praksi.
U Osnovnoj školi ,,Božidar Vuković Podgoričanin“, koja se nalazi u podgoričkom naselju Konik, koje naseljava uglavnom romska populacija, kažu da oni vode evidenciju, i da je tokom ove školske godine registrovano – 14 slučajeva vršnjačkog nasilja.
,,U našoj školi, kao i u svakoj drugoj, imamo slučajeve vršnjačkog nasilja. Kada govorimo o djeci iz romske i egipćanske zajednice, imamo slučajeve gdje su oni i žrtve, ali i počionioci vršnjačkog nasilja. Škola prema svoj djeci postupa jednako, bez obizira na etničku ili vjersku pripadnost”, tvrde u Pedagoškoj službi te škole. ,,Kada se desi neki slučaj vršnjačkog nasilja, preduzimaju se iste mjere prema svoj djeci. Pozivaju se roditelji na razgovor sa upravom i radi se individualno sa djetetom koje je počinilac vršnjačkog nasilja. Razredni starješina iznosi slučaj na sjednici Odjeljenskog vijeća i informiše roditelje. Kada se utvrdi nasilje, učenik daje izjavu, Odjeljensko vijeće donosi odluku o izricanju vaspitne mjere. Postupak mogu pokrenuti svi zaposleni u školi, roditelji i djeca”, navode oni.
U najnovijem Izvještaju ombudsmana za prošlu godinu, ukazuje se na činjenicu da sve manje djece prijavljuje nasilje, te da to najčešće rade njihovi roditelji.
,,Zbog vršnjačkog nasilja, u većini slučajeva, obraćali su se roditelji djece, a ne djeca. Ovo nas dovodi do pitanja: da li su djeca postala tolerantnija na različite oblike nasilničkog ponašanja i komunikacije, da li imaju povjerenja u službe pomoći i podrške ili pokušavaju da svoj ‘problem’ riješe sama”, konstatuje se u tom dokumentu i ukazuje da je neprepoznavanje nasilja od strane djece posebno izraženo u virtuelnom svijetu.
Možda virtuelni svijet utiče na (ne)percipiranje nasilja, ali je očito da u realnom svijetu, u školi koja treba da bude sigurno okruženje, ona djeca koja poput Samira Tahirija zatraže pomoć, nerijetko dobiju odgovor – trpi.
Serdjan BAFTIJARI
PROJEKAT JE PODRŽAN U OKVIRU ŠIREG PROJEKTA “KOALICIJA PROTIV VRŠNJAČKOG NASILJA U CRNOGORSKIM ŠKOLAMA” KOJI REALIZUJE NVO RODITELJI U SARADNJI SA PROJEKTNIM PARTNERIMA NVO JUVENTAS, UNIJOM SREDNJOŠKOLACA CRNE GORE I CENTROM ZA PODRŠKU LOKALNOM I REGIONALNOM RAZVOJU UZ INSTITUCIONALNU PODRŠKU MINISTARSTVA PROSVJETE. PROJEKAT FINANSIRA DELEGACIJA EVROPSKE UNIJE U CRNOJ GORI I KOFINANSIRA MINISTARSTVO JAVNE UPRAVE CRNE GORE. STAVOVI I MIŠLJENJA IZNIJETI U TEKSTU NE ODRAŽAVAJU STAV EUD.
Gotovo da nema vodovodnog sistema u sjevernim opštinama kojem nije neophodna temeljna rekonstrukcija. Zbog toga su gubici na mreži rekordni, vodovodi uglavnom od azbestno- cementnih cijevi, fali novca i radnika za saniranje kvarova
Dužina azbestnih vodovodnih cijevi u opštinama na sjeveru Crne Gore mjeri se desetinama kilometara, dok je skromna “kilometraža” onih koje su zamijenjene novim od kako su, prije sedam godina, započele pripreme na projektu Zamjena azbestno-cementnih cijevi u vodovodnim mrežama Crne Gore. Većina tih sistema su dotrajali, a iz godine u godinu se povećava broj kvarova i procenat gubitaka vode. Za sada opštine parcijalno mijenjaju djelove vodovodnih cjevovoda ili saniraju kvarove, a u većini lokalnih uprava saglasni su da su to poslovi malog obima, koji ne daju dugoročne rezultate.
Programom Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP), tokom 2019. godine izrađeni su projektni zadaci za 21 opštinu, koji treba da omoguće rekonstrukcije azbestno-cementnih cijevi. Zamjena cijevi radila bi se u tri faze, a prva iznosila 20 odsto ukupne dužine. Međutim, još nije poznato kada će se krenuti u realizaciju tog posla.
Predstavnici Eko fonda i PROCON-a potpisali su 2023. godine Ugovor o pružanju usluga za potrebe realizacije projekta Unaprjeđenje efikasnosti vodosnadbijevanja zamjenom azbestno-cementnih cjevovoda na području Crne Gore. Cilj projekta je da se poboljšaju i obnove azbestno – cementni cjevovodi na području Crne Gore i uspostavi sveobuhvatni i funkcionalni sistem vodosnabdijevanja. Ukupna procijenjena dužina azbestno-cementnih cijevi u kompletnoj vodovodnoj mreži Crne Gore iznosi 614 km, a procijenjena vrijednost projekta je oko 200 miliona eura. Potpisivanjem tog ugovora stvorene su pretpostavke za početak realizacije jednog od najvažnijih projekata u Crnoj Gori koji će unaprijediti efikasnost vodosnabdijevanja i, u suštinskom smislu, promijeniti funkcionisanje vodovodne mreže, te trajno riješiti efikasnost snabdijevanja.
Do tada , preduzeća zadužena za vodovode na sjeveru kubure sa višestrukim izazovima, koje nijesu mogla da riješe ni drastična povećanja cijene vode, a koja su potrošače mimoišla samo u nekim gradovima. Kao glavni nedostatak u vodosnabdijevanju u Crnoj Gori prepoznat je problem dotrajalosti mreže i to prvenstveno azbestno –cementnih cijevi koji dovode do velikih gubitaka na mreži. Većina tih cijevi stara je preko 50 godina. Upotreba azbestnih vlakana zabranjena je u Crnoj Gori 2016. godine, kada je usvojen Zakon o životnoj sredini, ali i danas samo stanovnici Petnjice i Plužina ne piju vodu iz njih.
Kako su Monitoru kazali u pljevaljskom Vodovodu, u njihovoj mreži je 25 kilometara azbestnih cijevi, a gubici vode su preko 70 odsto.
“Veliki problem je dotrajala vodovodna mreža gdje postoje česti kvarovi. Veće popravke plaća Opština Pljevlja, dok tekuće održavanje bez naknade, obavlja preduzeće.Pritom novac koji dolazi od lokalne uprave, prvo se usmjerava za otplatu rata koje se plaćaju za poreze i doprinose“, objašnjavaju.
I pljevaljski Vodovod, kao i mnoga druga preduzeća na sjeveru zadužena za vodosnadbijevanje, namaju dovoljan broj zaposlenih u tehničkoj službi, dok radnika u adminstraciji ne fali.
U Rožajama su slični problemi. Vodovodna mreža u centru varoši napravljena je još1964. godine. Sve je teže održavati tako dotrajali sitem, kažu u tamošnjem Vodovodu. Međutim, u toj opštini su uspjeli da smanje gubitke tokom minule dvije godine, ali ne znaju koliko će to uspješno ponoviti ove i naredne godine. Saniranje kavrova na više načina iscrpljuje preduzeće, a do sada nije bilo ozbiljnih aktivnosti da se takvo stanje riješi. U Rožajama imaju samo idejno rješenje za zamjenu vodovodnih cijevi od azbesta, ali još nije na vidiku glavni projekat.
Jedan od gorućih, višegodišnjih problema s kojim se suočava opština Žabljak je problem neurednog vodosnabdijevanja potrošača, posebno u ljetnjem periodu. Kako je navedeno u Analizi postojećeg stanja vodosnabdijevanja, glavni razlog su veliki gubici na vodovodnoj mreži koji iznose oko 75 odsto.To ne čudi, s obzirom da su vodovodne cijevi u toj opštini, takođe, uglavnom azbestno cementne, stare preko pola vijeka, a dotrajala je hidromašinska oprema na Crnom jezeru. Česti kvarovi, visok procenat neprihodovane vode, to jest ilegalnih priključaka mori i žabljački Vodovod.
Mojkovačko preduzeće Komunalne usluge Gradac brine o održavanju dva vodovoda na primarnoj mreži. Starim se snabdijevaju Polja i Podbišće, novim se puni glavni rezervoar na Gornjem Mojkovcu. Novi vodovod garantuje, uglavnom, uredno vodosnabdijevanje, dok je na starom mnogo intervencija. Tako je ukupno trajanje prekida u vodosnabdijevanju lani bilo oko 105 sati, a na otklanjanju kvarova potrošeno je skoro četiri puta više vremena.
I dok u gradskom jezgru, za sada, izlaze na kraj sa falinkama vodovodnog sistema, slavine u nekim mojkovačkim selima su suve tokom većeg dijela godine. Recimo, problemi sa vodosnabdijevanjem u Prošćenju traju decenijama, a u lavirintu razloga za problem neurednog vodosnadbijevanja teško se snaći. Neriješeni imovinski odnosi, nelegalni priključci, loša infrastruktura na izvorištu, loše izvedeni radovi na drugom kraku vodovoda samo su neki od izazova, zbog kojih je mještanima nekoliko zaseoka već godinama i dovoljno vode za osnovne potrebe samo pusta želja. Iako su, još prije dvije godine iz Opštine najavili rješavanje tog problema, do sada se gotovo ništa nije promijenilo.
U susjednom Kolašinu alarmantno loše stanje vodovodne mreže odavno više ne kriju. Dalji razvoj Kolašina ograničavaju kapaciteti postojeće zastarjele vodovodne mreže, u koju nije bilo većih ulaganja minulih pola vijeka, kao i nedovoljno razvijena kanalizaciona mreža, konstatovano je u Planu rada za narednu godinu preduzeća Vodovod i kanalizacija.Na području te opštine tek treba da se radi katastar hidrotehničkih instalacija i GIS vodovoda i kanalizacije. Fali vodmjera, a tek sitnim intervencijama mijenja se stanje na vodizvorištu u Mušovića Rijeci.
Novi mendžment je zatekao, kako tvrde, oko tridesetak zaposlenih, od čega tehničkoj službi svega dva fizička radnika i dva vodoinstalatera. Među problemima u preduzeću, koji su “godinama stavljani pod tepih” su i veliki gubici na mreži i neracionalna potrošnja vode. Takođe, u sistemu gradskog vodovoda ne postoje mjerači protoka instalirani na izvorištu, u distributinoj mreži ne postoji instalirana nikakva oprema ili uređaji koji bi mogli da pruže podatke o relevantnim parametrima, kao što su protok i pritisak po zonama ili nivo vode u rezervoaru. Zamijenjen je samo dio azbestnih cijevi, a saniranje brojnih kvarova na mreži su svakodnevica malobrojne tehniče službe.
Više izvora iz pregovaračkih timova tvrdi da je raspodjela glavnih funkcija dogovorena u okviru široke koalicije partija takozvane avgustovske većine. Vjeruje se da će vlast u Beranama biti stabilna i praktično odraz vlasti na državnom nivou
Kada ovaj broj Monitora bude na kisocima, u Beranama se održava konstitutivna sjednica Skupštine opštine koju je zakazao predsjednik Odbora povjerenika Zlatko Gligorović. Verifikovaće se mandati odbornicima, a da li će na sjednici biti izabran i predsjednik lokalnog parlamenta, još uvijek nije sasvim izvjesno.
Više izvora iz pregovaračkih timova tvrde da je raspodjela glavnih funkcija dogovorena u okviru široke koalicije partija takozvane avgustovske većine, kakav je bio ishod vanrednih lokalnih izbora u ovom gradu održanih 8. decembra. Vjeruje se da će vlast u Beranama biti stabilna i praktično odraz vlasti na državnom nivou. .
Prema tim izvorima, već je sasvim izvjesno da će predsjednik opštine biti iz predizborne koalicije „Berane na prvom mjestu“ PES-SNP, i to Đole Lutovac iz Pokreta Evropa sad. On je bio nosilac liste te kolicije i već u izbornoj noći promovisan je u predsjednika.
Mjesto predsjednika Skupštine bi navodno trebalo da pripadne koaliciji „Za budućnost Berana“ okupljenoj oko Nove srpske demokratije. Navodno je već dogovoreno i da predsjednik opštine ima dva potpredsjednika, jednog iz Socijalističke narodne partije, a drugog iz Demokratske Crne Gore. Ostale, niže funkcije, mogle bi biti dijeljene po formuli dontovog količnika.
„Sve ide ka tome da formiramo vlast od partija i koalicija avgustovske većine i to je ono što je sasvim izvjesno“ – kazao je jedan od sagovornika Monitora. Postoji, međutim, i mogućnost da na konstitutivnoj sjednici budu samo verifikovani odbornički mandati, a zatim data pauza do konačnog dogovara raspodjele svih funkcija.
Naš sagovornik vjeruje da će se većini prikloniti i Bošnjačka stranka, koja je na ovim izborima u Beranama prvi put nastupila samostalno i osvojila dva odbornička mjesta.
Na pitanje šta očekuje od konstitutivne sjednice Skupštine opštine koju je predsjednik Odbora povjerenika Zlatko Gligorović zakazao za 24. januar, kazao je da će „vjerovatno biti samo verifikovani mandati odbornika i data pauza“.
„Pitanje je da li ćemo do tada baš sve dogovoriti i raspodijeliti u lokalnoj vlasti, i da li ćemo imati sva imena, ali ne sumnjam da nam je svima cilj što prije da se vlast formira i lokalne institucije počnu da funkcionišu u punom kapacitetu“ – kazao je taj sagovornik.
Vanredni izbori u Beranama održani su 8. decembra, a na jednom biračkom mjestu ponovljeni su 21. decembra.
Učestvovalo je deset partija ili koalicija od kojih je sedam steklo parlamentarni status.
Najviše mjesta u lokalnom parlamentu koji će brojati 34 odbornika imaće Koalicija „Berane na prvom mjestu“ PES – SNP. Od dvanaest mandata po šest će imati i jedan i drugi konstituent ove koalicije.
Demokratski front će imati osam mjesta u lokalnom parlamentu, a od toga NSD je pripalo četiri, DNP tri i Ujedinjenoj Crnoj Gori jedno mjesto.
Demokaratska partija socijalista, koja je ovog puta nastupila samostalno, bez tradicionalnih koalicionih partnera, treća je po jačini sa pet odborničkih mandata.
Demokratska Crna Gora osvojila je četiri mandata, dok su po dva mandata uspjeli da uzmu Bošnjačka stranka, kao i Građanska lista „Zato što volim Berane“.
Nakon ponavljanja izbora na biračkom mjestu broj 40 u selu Gornje Zaostro, parlamentarni status sa jednim mjestom je stekla i lista Slobodna Crna Gora, Vladislava Dajkovića.
Dajković je na tom mjestu u prvom krugu imao samo jedan glas da bi na ponovljenom glasanju njegova partija bila najjača sa 39 glasova, što je iz Opštinskog odbora Socijalističke narodne partije ocijenjeno kao izborni inženjering.
Neki izvori tvrde da se u ponovljenom glasanju na ovom mjestu umiješala kriminlana grupa iz druge države, podržana od tamošnje agencije za bezbjednost, dok su crnogorske bezbjednosne službe ostale uzdržane i bez reakcije.
Cenzus na lokalnim izborima nisu uspjeli da prođu Građanska lista Milanka Šćekića, Evropski savez i Stranka pravde i pomirenja.
Iz OO SNP su ranije saopštili da su sa svojim koalicinim partnerom, Pokretom Evropa sad, već dogovorili da se brzo pristupi formiranju vlasti, kako je rečeno, „na osnovu izbornog rezultata i bez ucjenjivanja“.
Nakon poznate višemjesečne političke krize i blokade Opštine i opštinskih preduzeća, Vlada Crne Gore je raspustila 4. septembra SO Berane i odredila odbor povjerenika, a dan kasnije predsjednik države raspisao je vanredne lokalne izbore.
Odbor povjerenika je potom izabrao za predsjednika opštine Boža Premovića (Demokrate) i ubrzo usvojio rebalans budžeta za 2024. godinu, omogućivši funkcionisanje i normalan rad Opštine.
Na sjednici Odbora povjerenika održanoj 10. januara donijeta je odluka o privremenom finansiranju do kraja marta. Budžet Opštine Berane za 2025. godinu bio je, zapravo, spreman i projektovan na 15,9 miliona eura, ali je je u Odboru prevladalo mišljenje da sa tim treba sačekati formiranje nove vlasti.
Nova vlast se smatra formiranom kada se konstituiše Skupština opštine i izabere predsjednik SO. Preostaje da se vidi da li će to biti 24. januara. Ukoliko bude, to znači da su funkcije raspodijeljene i počinje da teče rok od 30 dana za izbor predsjednika opštine.
Za razliku od drugih gradova u kojima su održani lokalni izbori i gdje su vlasti tijesno formirane poslije dugih pregovora, ili uopšte nisu kao u Budvi, u Beranama bi od 34 odbornika vlast moglo činiti 24 odbornika, ili čak 26 ako i Bošnjaka stranka pristupi postkoalicinoj većini, što je prema izvorima Monitora gotovo izvjesno.
Opštinski odbor SNP najjači je odbor te partije u državi. Ta partija je i na prošlim izborima bila najjača, sa sedam odbornika, ali su partije koje su formirale vlast odlučile da je izostave, kažnjavajući je zbog ulaska u 43., odnosno manjinsku Vladu. Sada se ta partija vraća u lokalnu vlast.
Dok crnogorski turizam tiho odumire, a turistička djelatnost se pretvara u dominantno real estate biznis, najviše strada priroda. Na nemilosrdnom udaru investitora su na Primorju i stotinama, pa i hiljadama godina stara stabla maslina. A da se hoće, najbolje se može naučiti iz primjera Istre, koja je već osam godina najjača maslinarska regija svijeta. Ima 1,5 milion stabala maslina
Ovonedjeljna slika iz Šušnja, pitomog naselja na barskoj rivijeri, kako bager obara maslinu da bi se “oslobodila” površina za gradnju, obišla je cijeli region. I to iz grada gdje se pod motom Maslina ime Bara tradicionalno održava manifestacija Maslinijada.
Ovo nedjelo je zaprepastilo ekologe i ljubitelje prirode koji očekuju reakciju nadležnih organa. Odredba Zakona o maslinarstvu i maslinovom ulju je jasna: zabranjena je sječa i presađivanje maslina starih preko 100 godina bez obzira da li se nalaze u maslinjacima ili ne. Naravno, tim pravnim aktom zabranjena je i gradnja u maslinjacima.
No, presađivanje maslina se dozvoljava uz saglasnost Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, te odobrenjem organa lokalne samouprave.
“U skladu sa takvim ‘dozvolama’ premještaju se čitavi maslinjaci, što je potpuno neprihvatljivo. Na terenu imamo samovolju investitora, veoma stara stabla masline koja su zasađena prije više stotina godina se bez ikakve kontrole premještaju, čupaju bagerima, sjeku kao drvo za ogrjev. Nije mi poznato da je bilo ko u Crnoj Gori kažnjen za takav odnos prema našem prirodnom bogatstvu”, kaže predsjednik Društva maslinara Bara Ćazim Alković.
Prema riječima maslinara iz Paštrovića Blaža Kažanegre, ne postoje nikakve kontrole, inspekcija ne radi svoj posao, pa ljudi jednostavno, u odsustvu kontrole, presađuju stare masline. “ U tom procesu presađivanja, one stradaju. Maslina raste kao interakcija čovjeka i prirode, zato je ona dio kulturne baštine, a ne samo prirode”, ističe on.
Crna Gora ne posjeduje katastar maslina, odnosno nema tačno utvrđen broj stabala ove blagoslovljene biljke iako su državni zvaničnici prije deceniju poručivali da će svako stablo masline biti precizno evidentirano.
“Porazno je da ne znamo koliko Crna Gora, odnosno svaka maslinarska opština pojedinačno imaju maslina. Takva informacija bi trebala da predstavlja osnovu za strateško planiranje razvoja maslinarstva. Ako već to ne radimo u okviru sofisticiranih sistema registrovanja, možemo na primitivan način. Svako u svojoj opštini neka prebroji masline i dobićemo neke informacije, kako tako”, navodi Alković.
Zna se da u Crnoj Gori ima dvije hiljade maslinara, a da, prema procjenama, broj stabala maslina iznosi nešto preko pola miliona. Samo sa polovine od njih se prikupljaju plodovi. Mnogo je zapuštenih maslinjaka, posebno pored saobraćajnica.
“Sve se svodi na individualni napor. U Crnoj Gori bi moglo da bude zasađeno još pola, pa i više miliona stabala maslina, koje bi bile namijenjene za ekonomski održiv biznis, odnosno industriju”, smatra maslinar sa Luštice, dr Ilija Moric.
Najbolje se to može naučiti iz primjera Istre, koja je već osam godina najjača maslinarska regija svijeta u kojoj ima 1,5 miliona stabala maslina.
“Zaokružili smo cijeli postupak. Nijesmo ostavili maslinare. Vodili smo ih kroz taj postupak i definisanja tehnologije i kvaliteta ulja. Danas imamo bezbroj etiketa, svaki maslinar svoje ulje primjerno skladišti, pakuje u adekvatnu staklenu tamnu bocu, stavlja svoju etiketu, ima oznaku izvornosti, sve je napravljeno savršeno. Sada je na redu udruživanje maslinara u zadruge u cilju zajedničkog nastupa na evropskom i svjetskom tržištu”, navodi načelnik za poljoprivredu Istarske županije Ecio Pinzan.
Sve je to za samo 25 godina osiguralo primat Istri, iza koje slijede italijanske pokrajine Pulja i Toskana. Snažan rast maslinarstva visoke kategorije bilježe i Francuska, Slovenija, Albanija i Maroko, a sve prepoznatljiviji na međunarodnom tržištu su i Argentina, Brazil, Čile, Urugvaj, Južna Afrika, Australija i Novi Zeland.
“Krajnje je vrijeme da se pokrenemo na svim nivoima i počnemo sa zaštitom toga što nam je ostalo. Mora se obezbjediti kvalitetna primjena, a ne izigravanje ili potpuno zanemarivanje Zakona o maslinarstvu i maslinovom ulju. Svako iz svoje nadležnosti mora uraditi sve da se sa devastacijom prestane”, dodaje Alković.
Društvo na čijem je čelu podržalo je inicijativu nekadašnjeg predsjednika Opštine Bar Čedomira Ratkovića da se sačuva hiljadugodišnji maslinjak u centru tog grada kako ne bi postao gradsko-građevinsko zemljište.
“U narodu vlada mišljenje da ne treba ni stari dud da se dira, ni stara maslina. Baranin nijedan nije htio staru maslinu taći, svako je pomalo sujevjeran, treba sačuvati to. Zamislite to, ona ovdje, pored nas, živi 1.200, 1.500 godina, i došli mi sad da je izvadimo. Ko smo mi?”, upitao je javno Ratković.
Bivša potpredsjednica Opštine Ulcinj, građanska aktivistkinja Hadidža Đoni kaže da cilj donosilaca odluka treba da bude da masline i maslinjaci postanu dio nacionalnog ponosa, važan dio kulturne, prirodne i gastro baštine, a potom i brend i proizvod koji doprinosi ekonomskom razvoju zemlje.
“Prvi korak ka tome je da ponovo, u svom nadubljem interesu, postanemo svjesni značaja masline, kojoj dugo treba da se razvije i počne da rađa, čiji su proizvodi traženi i skupi, a ljepota neprocjenjiva”, tvrdi ona. I ukazuje na odredbu zapisanu u srednjovjekovnim statutima naših primorskih gradova da se mladić nije mogao oženiti dok nije zasadio nekoliko desetina korijena masline.
DANAS, SJUTRA3 sedmice
INTERVJU4 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice
OKO NAS3 sedmice
INTERVJU3 sedmice