Buduća vakcina protiv corone preuzela je primat na top listi zavjera nakon ozbiljnog vođstva 5G mobilne mreže koja po jednima, uzrokuje i širi virus elektromagnetnim zracima, a po drugima, obara imuni sistem i čini nas lakšim plijenom za virus

Iako je Balkan odavno zgodno mjesto za kreiranje raznih teorija zavjera kojima se opravdavaju svi  neuspjesi i nedaće, sa dolaskom globalne pandemije COVID-19 je došla i globalna pandemija najnevjerovatnijih priča o zavjerama koje su dobile globalni karakter. Širenje takvih teorija nije ostao ekskluzivitet raznih ekstremnih ljevičarskih i desničarskih političkih opcija i apokaliptičnih vjerskih grupa koje priželjkuju ispunjenje svojih proročanstava. Sve više populističkih političara, intelektualaca, glumaca, sportista, pa čak i naučnika je spremno založiti svoj autoritet i podržati razne navode o nastanku corona virusa kao i cilja koji se krije iza lansiranja pandemije.

Francuski virolog Luk Montanjer i dobitnik Nobelove nagrade za medicinu 2008. god. za izolaciju HIV-a je nedavno izjavio da virus nije prirodnog porijekla već djelo molekularnih biologa i da ne zna sa kojim je ciljem to urađeno. Time su konspiratolozi dobili vjetar u leđa i pored brzih reakcija francuske i međunarodne naučne zajednice koja je negirala Montanjerove navode, uključujići i Institut Paster iz Pariza gdje je naučnik radio skoro 30 godina. Za one koji iole bolje znaju dotičnog virologa mogu lako saznati da je Montanjer već od ranije poznat po  kontroverznim izjavama, između ostalog da treba ukinuti obaveznu vakcinaciju.

Upravo je buduća vakcina protiv corone preuzela primat na top listi zavjera nakon ozbiljnog vođstva 5G mobilne mreže koja po jednima, uzrokuje i širi virus elektromagnetnim zracima, a po drugima, obara imuni sistem i čini nas lakšim plijenom za virus. Koliki je uticaj ta teorija izazvala najbolje govori podatak da je samo u Velikoj Britaniji oštećeno ili zapaljeno preko 20 testnih tornjeva 5G mreže kao i još 4 puta toliko običnih mobilnih antenskih stubova. Tehničko osoblje koje radi na održavanju je često bilo meta verbalnih napada i prijetnji a jedan inženjer koji radi na instalaciji opreme je početkom maja završio u bolnici nakon što je napadnut nožem. Slični problemi su se desili u Holandiji, Njemačkoj i Švajcarskoj. Nova tehnologija je žestoko napadnuta i od strane poznatih glumaca i TV voditelja (Vudi Harelson, Amanda Holden) i sportista (bokser Amir Kan) koji su preko noći postali „eksperti“ za visoku tehnologiju i problemi vlastima zbog velikog uticaja koji imaju na brojne fanove.

Tvrdi se da je vakcina ili već gotova ili je na putu, uz sve „užase“ koje će ona donijeti ljudskom rodu. Prije svega će se kroz vakcinu ubaciti u ljudski organizam nevidljivi nano-čipovi preko kojih će se moći pratiti ljudsko kretanje i sve što vakcinisana osoba radi. Krajem aprila je svjetski teniser broj 1, Novak Đoković izjavio kako ne bi želio „da ga neko obavezuje i primorava na vakcinaciju kako bi mogao putovati” time izazvavši pravu buru reakcija u Srbiji i svijetu. Na You-tubeu i mnogim društvenim mrežama su se počeli pojavljivati „eksperti“ koji tvrde da će zapravo nova vakcina izazvati veliku smrtnost i paralizu kod ljudi. Ekstremniji zagovornici ovakve zavjere tvrde i da nano-čip ima na sebi đavolski žig 666 tako da će oni koji prime vakcinu automatski biti osuđeni na pakao kad svane sudnji dan.

Glavni krivac koji stoji iza ovog dijaboličnog plana je, za sada, američki milijarder i osnivač Microsofta Bil Gejts koji je preuzeo vođstvo od drugog američkog milijerdera mađarsko-jevrejskog porijekla Džordža Soroša koji je omiljena meta srpskih i hrvatskih desničara koji ga napadaju za urušavanje njihovih nacionalnih identiteta. U prilog optužbama protiv Bila Gejtsa je i nedavna video reklama za Hololens 2 naočare za virtuelnu realnost čiji promoter u spotu je trebala biti  umjetnica našeg porijekla Marina Abramović. Marina je inače i jedna  od akterki Wikileaksa i česta je meta optužbi za veze sa okultizmom i satanizmom koji navodno promoviše u elitnim zapadnim krugovima što je ona negirala nekoliko puta. U svakom slučaju, nakon iznenađujuće burnih reakcija javnosti u Sjedinjenim Državama Microsoft je povukao spornu reklamu prošlog mjeseca upravo na gregorijanski Veliki petak.

To svakako nije pomoglo Bilu Gejtsu kome se stavlja puno toga na teret. Jedni ga optužuju da on i njegova supruga Melinda Gejts žele da svedu stanovništvo planete na svega milijardu, bilo preko virusa, ili preko vakcine koju oni finansiraju i koja će, kada se nametne, izazvati opšti pomor ćovječanstva. Pri tom beogradske Vecernje novosti su dodale da je fondacija Bila i Melinde Gejts na jesen 2019. izvela simulaciju pandemije na Univerzitetu Džon Hopkins kao tzv. „događaj 201“ koji je „sve do tančina predvidio šta će se ovog proljeća u svijetu dešavati“ sugerišući da su to znali jer je bilo u planu izazivanje pandemije. Drugi lokalni mediji su se nadovezali sa krivotvorinama da je njegova fondacija izbačena iz Indije od strane vlade te zemlje jer su vakcine protiv dječje paralize izazvale smrt preko deset hiljada djece. Gejtsovo upozerenje još ne tako davne 2015. godine o mogućnosti izbijanja pandemije je protumačeno kao dokaz da je sve isplanirao.

Iste Večernje novosti i drugi mejnstrim mediji u Srbiji su krajem januara citirali epidemiologa Radmila Petrovića koji je tvrdio da je virus nastao u laboratoriji kako bi se oslabila zahuktala kineska ekonomija. Krajem februara srbijanski ministar spoljih poslova Ivica Dačić i lider SPS-a (inače ideološki srodnik Kineske komunističke partije) je javno rekao nakon posjete Kini da je ta zemlja „na braniku (borbe) sveta protiv virusa” kao i da nije isključeno da je korona virus „deo specijalnog rata protiv Kine“. U međuvremenu je čitava srpska politička nomenklatura zauzela čvrst prokineski stav javno idealizirajući „srpskog prijatelja i brata Sia (Đinpinga)“ zbog pomoći Srbiji i „principijelnog stava o Kosovu“.

Sa kineske strane je Žao Lidžijan, funkcioner ministarstva inostranih poslova, retvitovao članak sa pro-kremaljskog portala poznatog po promocijama teorija zavjera kao „dodatni dokaz“ da je virus nastao u američkoj laboratoriji i da ga je kasnije aktivirala američka vojska. Lidžijan je pozvao sve koji čitaju da retvituju članak (usput Twitter je u Kini nedostupan zbog cenzure) na šta se odazvalo tuce kineskih ambasada širom Afrike i Evrope i nastavilo da ga prosljeđuje iako se kineski ambasador u SAD-u ogradio od takvih tvrdnji.

Velikosrpski teoretičari zavjera su na Happy TV  takođe ustvrdili da iza virusa stoje Britanci dok je dio centralno-evropskih analitičara optužio Moskvu za podmetanje virusa citirajući požar u ruskoj istraživačkoj laboratoriji u Novosibirsku od 16. septembra 2019. koja je bila dom velikom broju eksperimentalnih virusa na bazi HIV-a i ebole. Navodno je požar bio isceniran kako bi se „pustili u promet“ proizvodi iz laboratorije koji su tajno preneseni u Kinu.

Događaj „okidač“ za većinu teoretičara zavjera su bile Međunarodne vojne igre u Vuhanu koje su održane od 18. do 27. oktobra 2019. i kojima su prisustvovali sportisti iz 140 armija svijeta sa skoro devet i po hiljada učesnika. Tada su navodno zabilježeni prvi netipični oblici upale pluća i respiratorni problemi kod jednog broja sportista. Švedska armija je kasnije čak potvrdila da je jedan njen sportista bio naknadno pozitivan na koronu po povratku iz Vuhana iako su ti navodi osporavani od dijela civilnih vlasti.

Dežurni crnogorski partijsko-pravosudni dužnosnici se do sada nisu oglašavali oko porijekla virusa i njegove krajnje namjene. Još manje su upirali prst ka Moskvi kao mogućem krivcu, pogotovo nakon uskšnje čestitke episkopa Ilariona Alfejeva, šefa odjela Ruske pravoslavne crkve (RPC) za inostrane poslove u kojoj je blagoslovio šefa crnogorske države i partije Mila Đukanovića i njegov uspjeh u službi koju obavlja.

Međutim, ni crnogorska strana nije ostala potpuno tiha u debati. Na partijskom RTCG-u (koje se formalno i dalje zove Javni servis) je 8. aprila objavljen razgovor sa ekonomskim analitičarem Predragom Drecunom, koji je bivši ministar socijalnog staranja u Đukanovićevoj Vladi i kasniji visoki funkcioner Prve banke porodice Đukanović. Iako je Drecun navodno pozvan da objasni ekonomske posljedice COVID-19 on je najveći dio petnaestominutnog razgovora posvetio „činjenicama“. Dakle, virus je nastao u mikrobiološkoj laboratoriji u Vinipegu (Kanada) koji ima veze sa američkim Ministarstvom odbrane i DARP-om (a to je agencija koja razvija biološko oružje). Drecun je ustanovio da je direktor ustanove u Vinipegu početkom februara „misteriozno umro kao zdrav čovjek od 65-6 godina u nekoj afričkoj zemlji, sad ću tačno reći, mislim da je negdje u Najrobiju“ (iako Najrobi nije zemlja nego grad). Dalje, nekadašnji prvi bankar Prve banke je otkrio da je virus patentiran od Instituta Pirbrajt a finansijeri instituta su niko drugi do bračni par Bil i Melinda Gejts. Takođe nam je otkriveno preko Javnog servisa da bolest britanskog premijera Borisa Džonsona nije ništa drugo nego manipulacija jer bi „to svaka zemlja krila“ – valjda zaboravivši da Britanija ipak nije postala proleterska zemlja kako su to komunisti poslije rata pjevali i da je praksa sakrivanja i obmanjivanja više svojstvo hibridnih i autokratskih režima (čiji je funkcioner i bankar doskora i sam bio).

Sve u svemu, mnogi će aludirati da su Amerikanci najviše krivi. A  s obzirom na razvoj situacije, biće još krivlji kako finansije presušuju zbog enormnih zapljena tovara koje prenose crnogorski mornari širom svjetskih mora.

 Jovo MARTINOVIĆ

U svijetu se uveliko vode debate o velikom kineskom repozicioniranju na globalnoj sceni i želji Kineske komunističke partije (KKP) da profitira iz nastale situacije, pandemije korona virusa

Dok se korona sve više udaljava od svog početnog žarišta u kineskom Vuhanu ka Evropi i sada Sjevernoj Americi, gdje vrhunac krize tek slijedi, uveliko se vode debate o velikom kineskom repozicioniranju na globalnoj sceni i želji vladajuće Kineske komunističke partije (KKP) da profitira iz nastale situacije. Mnoge evropske zemlje su očajne u želji da dođu do neophodne zaštitne opreme kao i do testova na virus, pa su silom prilika upućene na Kinu kao glavnog svjetskog proizvođača i izvoznika.

Sjedinjene Države uvoze skoro 80 posto sirovinskih sastojaka iz Kine za svoju farmaceutsku industriju (onaj dio koji nije relociran u Kinu zbog jeftine radne snage i infrastukture) dok je Kina jedini svjetski proizvođač dijela generičkih antibiotika i suvereno vlada američkim tržištem antibiotika – preko 90 possto. Čak i velika Indija, koja čini jednu petinu svjetskog izvoza ljekova, nabavlja 75 posto sirovina iz Kine. Time su Kinezi došli u „poziciju nevjerovatnog uticaja“ kako je nedavno izjavio američki senator Marko Rubio, što zbog kineske ekonomske ekspanzije, što zbog želje zapadnih proizvođača da prebacivanjem svoje proizvodnje u Kinu dođu do što većeg profita nauštrb ugrožavanja strateških interesa svojih zemalja. Glavni američki proizvođači zaštitne opreme 3M i Honeywell su se žalili američkoj administraciji da su im kineske vlasti u januaru ove godine zabranile izvoz N95 zaštitnih maski i druge opreme iz njihovih fabrika u Kini usljed epidemije u Vuhanu i okolnoj provinciji. Tek krajem marta kineske vlasti su odobrile ograničenu pošiljku SAD-u od 10 miliona N95 maski nakon jenjavanja epidemije u Kini i ljutitih reakcija američkih vlasti i javnosti.

S druge strane, Kina je krenula širom svijeta slati pomoć pogođenim državama, od Japana, preko Iraka, Grčke, Italije, Španije i Srbije, gdje je kineska donacija dočekana, od strane Kinezima ideološki bliske srbijanske vlasti, sa fanfarama i trijumfalizmom kakav se rijetko viđao i u Enver Hodžinoj Albaniji. Uključili su se i veliki ekonomski koncerni bliski Komunističkoj partiji i vladi. Tehnološki gigant Huawei je nedavno donirao 800.000 zaštitnih maski Holandiji, što će mu možda dobro doći kada holandska vlada raspiše tender za 5G mobilnu mrežu, predviđen za jun ove godine i kada bude odlučivala da li će Huawei biti isključen iz tendera zbog zebnji od eventualnog špijuniranja za račun kineskih vlasti. Kineske firme prisutne u Crnoj Gori na kapitalnim projektima su takođe donirale sredstva za borbu protiv korone.

Kina nastoji, kako navodi Njujork Tajms, „da repozicionira sebe sa uloge autoritarnog rasadnika globalne zaraze na ulogu odgovornog globalnog lidera u trenucima svjetske krize“ kao i da povrati sve poene koje je izgubila dugim zataškavanjem epidemije. Sve više kredibilnih izvještaja upućuju da je Peking imao jasne informacije još u drugoj polovini novembra 2019. o novoj vrsti virusa sličnog SARS-u. Laboratorije i istraživački centar u Vuhanu su već do kraja decembra imali profil novog opasnijeg virusa i saznanje da je prešao sa životinja na ljude. Komunističke vlasti su oduzele ili uništile sve uzorke i nalaze i naredile stručnjacima da ušute. Dato je saopštenje narodnim masama da nema razloga za brigu i da nije došlo do transmisije virusa na čovjeka. Uprkos zvaničnim objavama, doktor Li Venliang iz Vuhana je pokušao upozoriti javnost i svoje kolege o predstojećoj katastrofi. Komunisti su ga optužili za „širenje panike“, natjerali ga da potpiše lažno priznanje i stavili u kućni pritvor. Umro je mjesec dana kasnije od istog virusa.

Međutim, drznulo se još nekoliko „antinarodnih elemenata“ da oponira. Lokalni prodavac iz Vuhana Fang Bin se hrabro prikrao u tamošnju bolnicu i snimio jezive scene umirućih ljudi i onih koji su već bili spakovani u plastične kese i koji nikad nisu prijavljeni kao umrli. Nedugo potom mu se gubi trag nakon što su vladini službenici došli kod njega kući „da mu izmjere temperaturu“. Slično su prošli Čen Ćiuši, Guo Kvan, Ksu Žijong i drugi.

Zvanični Peking je od decembra prošle godine prijavio svega nešto preko 3.330 smrtnih slučajeva, iako u Kini, a pogotovo Vuhanu, malo ko vjeruje u te brojke. Radio RFA je izvijestio, na osnovu mnogih svjedočanstava iz bolnica i krematorija, da je broj umrlih blizu 47.000 samo u provinciji Hubei gdje je i bilo žarište. Cijelu situaciju je pogoršala proslava kineske lunarne nove godine 25. januara kada se samo u taj dio Kine slilo nekoliko miliona Kineza koji žive u inostranstvu, i pored javnog priznanja komunističkih vlasti 5 dana ranije da novi virus prelazi i na ljude. Dolazni i odlazni letovi su prekinuti tek u februaru kada su se milioni već vratili kućama u inostranstvu (od toga mnogi u Lombardiju, gdje je i počela epidemija u Italiji, i nekih stotinjak hiljada u Sjedinjene Američke Države). I tada su komunističke vlasti pokušale posegnuti za teorijama zavjera puštajući u etar optužbe da su virus u Kinu donijeli američki vojnici ili britanska obavještajna služba. Stručnjaci procjenjuju da bi efekti pandemije bili 66 posto manji da su vlasti reagovale kako treba samo sedmicu ranije, a da su reagovale dvije sedmice ranije, efekti pandemije bi bili reducirani za 95 posto.

Zbog pandemije su privremeno obustavljeni i kapitalni infrastukturni projekti OBOR-a (Jedan pojas – Jedan put) koje kineska vlada kreditira širom svijeta uslovljavajući zajmoprimce da kineske firme budu glavni izvođači radova.  Sadašnji obrt, mnogi analitičari smatraju, ide u prilog  kineskoj ekspanziji jer su zemlje koje su uzele ogromne kredite još više izložene kineskom političkom uticaju u vremenu trajanja pandemije, a biće i poslije kada se očekuje globalna ekonomska kriza.

Azim Ibrahim, profesor na Institutu za strateške studije Ratnog koledža Armije SAD-a, nedavno je napisao u magazinu Foreign Affairs da je kineska „politika namamljivanja u dužničku zamku već dobro raskrinkana“. Šri Lanka je efektivno izgubila suverenitet nad jednom lukom na Indijskom okeanu dok se navode primjeri niza azijskih zemalja i Crne Gore, na kraju, kao „država koje riskiraju slični gubitak suvereniteta u oblastima koje su od interesa za Kinu jer sve ove zemlje već duguju preko 45 posto svog BDP-a Pekingu“.

Još jedan vid kineske strategije ekspanzije je i odabir vlada i zemalja sa kojima je lakše dogovarati i raditi. To su prije svega autoritarni i korumpirani režimi kako zemalja koje imaju pretenziju da postanu članice tako i zemalja koje su već u EU.

Srbija je prepoznata kao država koja ima najintenzivniju saradnju sa Kinom na čitavom Balkanu. Kineske firme su uspostavile jako prisustvo u Srbiji kroz preuzimanje rudarskog basena Bor, željezare u Smederevu kao i izgradnju moderne pruge Budimpešta – Beograd, čiji projekat se uspješno implementira u Srbiji. Sve autoritarniji režim Viktora Orbana u Budimpešti je na isti projekat stavio oznaku tajnosti u narednih 10 godina da bi ubrzali proces naišavši na brojne kritike od strane Evropske komisije o nedostatku tendera i nepoštovanju pravila o konkurenciji.

Od drugih zemalja u regionu takođe je vidno kinesko prisustvo u BiH (prevashodno u entitetu RS), Makedoniji i odnedavno u Hrvatskoj (izgradnja mosta na Pelješcu gdje se Kinezi za sada samo pojavljuju u ulozi izvođača radova koji finansira EU).

U Crnoj Gori Kina je najprepoznatljivija kroz projekat izgranje autoputa Bar –Boljare (svega 39 km ili trećina trase). Za ovaj projekat Crna Gora je dobila kredit od oko milijardu američkih dolara ($944 miliona plus nepredviđeni radovi tipa „zaboravljene petlje“ od 20 miliona) od kineske EXIM banke (Export-Import Bank of China) a glavni izvođač radova je, takođe, kineska kompanija CRBC. Cijeli aranžman su pratile brojne kontroverze i optužbe za netransparentnost. Dvije studije izvodljivosti finansirane od strane Evropske Investicione Banke (EIB), koje su uradile renomirane zapadne kuće Louis Berger (2008) i Scott Wilson (2012), pokazale su da je izgradnja autoputa prema sjeveru i granici sa Srbijom neisplativa i ponudili alternativna i puno jeftinija rješenja. Kada istekne grace period, Crna Gora će u narednih 14 godina morati isplaćivati anuitete od 66 miliona eura godišnje, ako to bude u stanju. U projektu je intresantno to što je jedan od podizvođača CRBC-a i domaći miljenik vlasti – podgorički Bemax koji je do ljeta 2019. već izveo radove u vrijednosti od 234 miliona eura.

Drugi projekat, o kojemu se manje zna i priča, je nedavno otvorena vjetroelektrana na Možuri, između Bara i Ulcinja, koja je predstavljana kao investicija Malte, države članice EU. Međutim, kad se bolje pogleda složena struktura vlasništva firme koja upravlja VE Možura, onda je jasno da su većinski vlasnici kineski Shanghai Electric iz Šangaja i Envision Electric International iz Hong Konga. Crna Gora se obavezala da će investitora subvencionirati sa 115 miliona eura u narednih 12 godina koncesije od 20 godina i da će državna EPCG otkupljivati struju koja je tri puta skuplja od tržišne. Čitav posao je odrađen preko bivšeg premijera Malte Džozefa Muskata i njegovog resornog ministra i aktera Panamskih papira, Konrada Micija, koji su početkom godine bili prisiljeni da podnesu ostavke zbog velikog broja optužbi za kriminal i korupciju. Kritičari će reći da su ovakvi projekti više nego dobrodošli vladajućim klikama u slučaju globalnog jačanja Kine koja će rado prihvatiti i podržati takve režime. Peking im neće dosađivati kao Brisel i Vašington kada su u pitanju korupcija i poštovanje ljudskih prava.

Jovo MARTINOVIĆ

Dok se Covid-19 širi regionom i svijetom, šire se i teorije zavjera o tome ko je odgovoran za njegovu pojavu i u čijoj laboratoriji je napravljen virus, praveći se kao nikada ranije nije bilo epidemije u ljudskoj povijesti. A bilo je. Strašnih

Mnogim starijima je ostala u sjećanju epidemija velikih boginja 1972. godine u Jugoslaviji, koju je donio kosovski hodočasnik na povratku iz svetih šiitskih mjesta u južnom Iraku krajem februara te godine. Preko njega se direktno zarazilo 38 ljudi koji su dalje prenosili tu opaku zarazu, uključujući doktore i medicinske sestre – njih 184 se zarazilo dok ih je 40 umrlo. Sreća je što je za tu bolest, za koju se vjerovalo da je iskorijenjena u Evropi i Sjevernoj Americi, postojala vakcina. Tadašnja Jugoslavija je u proljeće pretvorena u logor gdje su cijepljene široke narodne mase, dok su mjesta koja su proglašena karantinima i žarištima bila izolirana od strane vojske i policije.

Sa dijagnosticiranjem velikih boginja se kasnilo čitave dvije sedmice zbog niza propusta zdravstvenih vlasti. Briga za predstojeću turističku sezonu na hrvatskom i crnogorskom primorju kao i osjetljivost „kosovskog pitanja“, odakle je i krenula zaraza, učinila je da komunističke vlasti tek 25. marta proglase epidemiju i preduzmu rigorozne mjere na njenom suzbijanju. Jugoslavija je zatražila i stručnu pomoć od zapadnih zemalja koje su vrlo brzo pozitivno odgovorile i poslale svoje timove i vakcine. Već krajem aprila je epidemija suzbijena a zvanični zabrani su dignuti početkom maja.

Mnogo teža i smrtonosnija, epidemija tifusa je pogodila Srbiju i Kosovo (tada većinski u sastavu Srbije) na početku Prvog svjetskog rata. Zarazu je donio austro-ugarski agresor čija vojska je tokom i nakon Kolubarske i Suvoborske bitke (16. novembar – 15. decembar 1914. god.) već bila ozbiljno inficirana i bolesna. Oslobađanje tada okupiranog Valjeva je išlo brže nego se i mislilo jer je tifus pokosio ogroman broj neprijateljskih vojnika. Tako srpska vojska pri ulasku u grad samo u jednoj školi, izgrađenoj pred rat i kasnije pretvorenoj u austrijski vojni dispanzer, nalazi ravno 150 umrlih neprijateljskih vojnika. Ukupno je oko 2000 autrijskih vojnika nađeno mrtvo a još 3000 je bilo bolesno. Srpske vojne vlasti u početnom nesnalaženju i nepoznavanju pjegavog tifusa (lat. Typhus exanthematicus) bolesne stavljaju sa ostalih 40 hiljada zarobljenih vojnika koje zatim raspoređuju po čitavoj Srbiji na prisilni rad time proširivši zarazu do neslućenih razmjera.

Pjegavi tifus se prenosio vaškama kojima su pogodovali rat i migracije izbjeglica, vojske i ratnih zarobljenika u nehigijenskim uslovima. Bolest je bila veoma infektivna i praćena dugotrajnom visokom temperaturom, glavoboljom, osipom i poremećajem stanja svijesti. Smrtnost je varirala od 20 do 60 odsto, nekada i više.

Žarište je u početku bio grad Valjevo sa okolinom koji je već u drugoj polovini decembra imao 7 hiljada bolesnih, a širenju zaraze doprinio je i talas izbjeglica iz Mačve i Podrinja, koji su stigli u polurazrušeni grad u kom su još držani zaraženi ratni zarobljenici. Epidemija će dostići vrhunac u februaru i početkom marta 1915. kada je dnevno umiralo do 100 civila i vojnika u gradu. Od 26 ljekara, koji su bili zaduženi za njegu pacijenata, svega njih 5 je preživjelo epidemiju. Čitavo Valjevo je pretvoreno u veliku bolnicu. Gradske vlasti su zabranile zvonjavu crkvenih zvona prilikom sprovoda jer bi se zvona u suprotnom oglašavala bukvalno bez prestanka.

U ostatku Srbije, pogotovo duž glavnih željezničkih pravaca, kojima su se prevozili civili i vojska, dolazi do prave eksplozije broja oboljelih, tako da se u vojnim bolnicama i oko njih smještalo dnevno i više od 2.000 novih bolesnika. U početku srpske vlasti u nizu mjera koje poduzimaju za suzbijanje epidemije ne uvode restrikcije u kretanju stanovništva. Takođe, vojni saniteti ne poklanjaju pažnju istrebljivanju vaši još ne znajući da su one glavni prenosioci bolesti. Srpski ljekari u neznanju primjenjuju pogrešne metode liječenja koje su svojstvene trbušnom tifusu i dezinteriji i time se inficira i umire veliki broj ljekara – njih 122 od ukupno 595 u čitavoj zemlji.

Početkom februara 1915. Vlada Srbije šalje apel za pomoć savezničkim zemljama u ratu kao i neutralnim državama. Odziv je bio više nego dobar i veliki broj ljekara, sestara i čitavih timova dolazi iz Amerike, Danske, Holandije, Rusije i Francuske. Britanci šalju specijalni tim pukovnika dr Vilijema Hantera koji stiže u Srbiju 4. marta sa 30-ak ljekara. Britanci stavljaju naglasak na prevenciju dalje zaraze i traže momentalni prestanak svakog saobraćaja i kretanja u zemlji, zabranu posjeta bolnicama kao i razdvajanje zdravih i bolesnih. Takođe traže da se drastično poboljša higijena i krene u uništavanje vaši. Srpska vlada daje odriješene ruke dr Hunteru.

Britanska vojna misija je napravila jeftin i jednostavan izum za uništavanje vaši. Naime, u kazanu se zagrijavala voda do tačke ključanja na 100 stepeni i onda se cijevima para sprovodila u zatvoreno bure iznad kazana u kome je naslagana odjeća i uniforme. Vrela para bi uništila sve vaške i njena jajašca za nešto više od pola sata. Rezultati su bili izvrsni  i već krajem marta broj novooboljelih je pao sa 2.500 na ispod 1.000 po danu. Početkom maja 1915. epidemija počinje da jenjava i zemlja se vraće u normalu.

Dr Hanter je u svojim izvještajim naveo da je u vrijeme kulminacije epidemije (kraj februara i mart) smrtnost od pjegavog tifusa u nekim momentima dostizala 70 posto. Smrtnost je pri kraju epidemije u maju opala na 20 posto.

U čitavoj Srbiji od 4,5 miliona tadašnjih stanovnika je oboljelo nevjerovatnih pola miliona, dok je, prema procjenama dr Hantera, za nepunih 6 mjeseci epidemije umrlo između 135 i 150 hiljada stanovnika Srbije od kojih su 30.000 bili vojnici. Srećom po Srbiju, epidemija se desila u vremenu kada je bilo primirje na frontu prema Austro-Ugarskoj monarhiji sve do kraja 1915. godine.

Pjegavi tifus je tokom Prvog svjetskog rata bio česta pojava u zarobljeničkim logorima, zatvorima i područjima ratnih operacija. Logori u sjevernoj Mađarskoj gdje su bili internirani crnogorski vojnici i oficiri (1916 – 1918) su teško stradali od epidemije tifusa zbog katastrofalnih higijenskih uslova i računa se da je samo u Nađmeđeru od tifusa i dizenterije umrlo preko 450 crnogorskih logoraša. Tokom građanskog rata u Rusiji (1918 – 1922) koji je uslijedio nakon Oktobarske revolucije, tifus je odnio oko 3 miliona života.

Kasnije će, tokom Drugog svjetskog rata, tifus biti jedan od glavnih uzročnika smrti logoraša, kada se izuzmu planirane likvidacije u okviru logorskih kompleksa. Kada su u aprilu 1945. godine britanske jedinice ušle u nacistički logor Bergen-Belsen zatekle su jezive prizore čije slike su obišle tadašnji svijet. Na hiljade logoraša je već bilo mrtvo od epidemije pjegavog tifusa koja je izbila u proljeće 1945. (tada nazvanog još zatvorska ili logoraška groznica). Mrtvi su pokopavani buldožerima u zajedničke jame, a oko 16.000 će umrijeti nakon oslobođenja.

Zadnji slučaj pjegavog tifusa u Jugoslaviji zabilježen je u Crnoj Gori 1965. godine.

Ipak bolest koja je u novijoj istoriji odnijela najviše života je bila pandemijska Španska gripa ili groznica koja je izbila u 3 vala u zadnjoj godini Prvog svjetskog rata i proširila se čitavim svijetom, uključujući i udaljena ostrva na Pacifiku. Pandemija je odnijela 2,5 puta više žrtava nego čitav Svjetski rat. Konzervativne procjene govore o 50 miliona umrlih, uglavnom u drugom valu epidemije koji se desio od avgusta do početka novembra 1918. godine kada je potpisano primirje. Interesantno je da je najveći udar pogodio mlade ljude sa jakim imunim sistemom, dok su djeca, stari i bolesni bili uglavnom pošteđeni – upravo suprotno od sadašnjeg korona virusa. Kako je ratna cenzura bila prisutna na obje strane fronta, vlasti su minimizirale ozbiljnost gripe i broj žrtava radi očuvanja ratnog morala. S druge strane, tadašnja štampa neutralne Španije je slobodno pisala o pandemiji dok su zaraćene strane uglavnom pisale samo o epidemiji u Španiji i time je nazvali Španska gripa. Zbog ratne cenzure u početku nisu preduzimane nikakve specijalne mjere na suzbijanju pandemije koja se lako širila kijanjem, kašljanjem ili jednostavnim prisustvom u okolini zaraženog. Tek će na jesen 1918. u američkim gradovima biti obavezno držanje odstojanja i nošenje maski za osobe čije su profesije bile posebno kritične. U istočnim državama SAD-a se razboljelo preko 40% poštanskih radnika.

Španska gripa je teško pogodila i jugoslovenske prostore, pogotovo dinarske predjele i Slavoniju. U Crnoj Gori su najgore prošli Nikšić sa okolinom, Mojkovac, Berane i Pljevlja, po izvještajima austrijskih okupacionih snaga. Na primorju, koje je tada bilo u sastavu Austrije, bilo je dosta zabilježenih smrtnih slučajeva u Grblju, Krtolama i Luštici (preko 240). Španska gripa je odnijela i puno života među komitama koji su vodili gerilsku borbu u Pivi, Župi nikšićkoj i kolašinskom kraju. Austrijske okupacione vlasti su pred povlačenje ipak vodile računa i na okupiranom području uvele socijalnu distancu pri služenju narodnih kuhinja gdje je osoblje bilo u obavezi da nosi maske. Javni skupovi su zbog okupacije ionako bili zabranjeni. Zadnji slučajevi Španske gripe u Crnoj Gori su zabilježeni od strane američke vojne misije nakon stvaranja Kraljevine SHS i ugušenja Božićne pobune.

Jovo MARTINOVIĆ