Kako nebriga o prirodi i rijekama zna da se osveti pokazale su nedavne poplave u regionu. U Crnoj Gori eksploatacija šljunka i pijeska obavlja se u devet opština na rijekama Morači, Tari, Limu, Gračanici, Grnčari i Ibru. Koncesionari legalni i ,,divlji”, uz amin državnih i opštinskih službi, nesmetano se bogate uništavajući riječna korita. Mještanima u amanet ostavljaju uništene rijeke, razrušene puteve, prijetnje od suše i poplava.
,,To je kriminal, ako ga ima. Totalna nebriga vlasti. Treba samo pogledati rijeku Moraču preko puta Kombinata aluminijuma, kod izvorišta Bolje sestre. To je potpuno uništena rijeka. Država ništa ne čini, a pojedinci se enormno bogate. Taj šljunak se koristi za gradnju u Podgorici, primorju…”, kaže za Monitor Vladimir Vujović, predsjednik Kluba odbornika SNP-a Podgorica.
Morača je u gornjem toku, kod izvorišta Bolje sestre, pretvorena u ,,pustinju”. I pored toga što je u zoni izvorišta Bolje sestre proglašena trajna zabrana eksploatacije šljunka i pijeska, bageri i dan danas nesmetano rade na tom potezu.
Opozicione partije odavno upozoravaju da na ovaj način resurse glavnog grada koriste privilegovani pojedinci. Uspostavljen je savršeni kriminalni krug: gradski budžet ostaje uskraćen za višemilionske prihode, a pare od nelegalne eksploatacije šljunka završavaju na računima pojedinaca od kojih pokradena opština i država kupuje taj isti ukradeni pijesak i šljunak otet od građana.
Da je problem eskalirao primijetio je i odlazeći gradonačelnik Miomir Mugoša, uz opasku da kada su u pitanju koncesije, Opština ima zavezane ruke. ,,Vidimo brda šljunka pravnog i bespravnog, a ne možemo uticati. Inspekcija nije naša”.
Inspekcija je državna i ne radi gotovo ništa. Inspekcija za vode je tokom prošle godine na rijekama Morači i Cijevni zbog nelegalne eksploatacije šljunka i pijeska podnijela jednu krivičnu prijavu, izdat je jedan prekršajni nalog i u četiri slučaja zabranjena eksploatacija šljunka. Često se pravdaju da su im problem kadrovski kapaciteti, a i da su divlji šljunkari lukavi – vrlo teško ih je uhvatiti na djelu, jer vade šljunak u ranim jutarnjim ili kasnim noćnim satima, kada malobrojni inspektori spavaju.
Dešavalo se da kada mještani Zete prijave nelegalnu eksploataciju, iz inspekcije dobiju odgovor da na teren nema ko da izađe osim u ,,izuzetno hitnim slučajevima”. Mještani Vukovaca, Ponara, Berislavaca i Gornje Zete su nekoliko puta zvali inspekciju, zapomagali, pisali peticije GO Golubovci, ali njihove molbe su ostale neuslišene.
Sredinom prošle godine u Gostilju je jednom mještaninu imanje pretvoreno u nelegalni majdan šljunka. Mediji su izvještavali da se u Zeti, gdje divlji eksploatatori šljunka godinama nemilosrdno uništavaju imanja i korita Morače i Cijevne, svakome može desiti da mu imanje natovare na kamion i odnesu.
Mještani Zete se godinama žale na to da su koncesionari izmjestili tok Cijevne i Morače, tako da mnogi poljoprivrednici ne mogu da navodnjavaju proizvode zbog čega svake godine suša uzima danak. Navode i da su omiljena kupališta na obali Cijevne pretvorena u smetilišta, a koncesionari napravili puteve za kamione posred livada.
Dragutin Klikovac, funkcioner Demokratskog fronta, godinama upozorava na problem koji koncesionari prave mještanima Zete. On je u više navrata govorio da su eksploatatori šljunka uticali na prirodni tok kako Morače tako i Cijevne i da zato nema zime da Zeta ne poplavi.
Pored divljih, često su problem i legalni koncesionari. Mještani Ljaljkovića u Zeti su početkom aprila blokirali prolaz kamionima Geneksa. Protestovali su, jer se iz Geneksovih kamiona , napunjenih do vrha i bez cerade, prosipao šljunak po ulici i svakodnevno ugrožavala bezbjednost mještana.
U poslu sa ekspolatacijom šljunka duže od deceniju je i Danilo Petrović, vlasnik Cijevne komerc. Mještani su protestovali i povodom pojedinih poteza te firme koja je od Uprava za vode dobila projektnu dokumentaciju na osnovu koje uređuju korito Morače u dijelu od Vukovačkog mosta do Skadarskog jezera. Na optužbe mještana, Danilo Petrović je odgovarao da je i on iz Ponara, te da je njegova firma uvijek pomagala okolnim selima – kada su bile poplave, radili su brane.
Osim pomoći oko poplava, Gradska opština Golubovci nema neke vajde od legalnih koncesionara. Naime, svega 10.000 eura se godišnje slije u budžet Gradske opštine kao naknada od koncesija.
Pored Podgorice, problem sa eksploatacijom šljunka imaju i opštine na sjeveru Crne Gore. Granični prelaz sa Albanijom u Gusinju, koji je već duže od godinu dana završen, zbog nemara koncesionara zreo je za rekonstrukciju. Mještani lijevog Grnčara, kroz koji put prolazi, su se početkom ove godine žalili da je koncesionar Sead Hot, koji eksploatiše šljunak i pijesak iz rijeke Grnčar, oštetio novu saobraćajnicu čija je izgradnja koštala preko dva miliona eura. Kako navode, teškim mašinama ulazi se u korito rijeke poprečnim putevima, a utovare nose bez zaštitne cerade, materijal se s pretovarenih kamiona prosipa po putu, a mještani su prinuđeni da ga uklanjaju lopatama i metlama.
Od divljih šljunkara nije zaštićena ni suza Evrope – Tara. Bagerima se prokopava riječno korito ove rijeke koja je za dlaku izbjegla uništavanje izgradnjom hidroelektrana. Koncesionari u Kolašinu, koji su dobili sve potrebne dozvole za eksploataciju šljunka, više puta su se žalili da ne mogu da rade zbog divljih kolega. Osim što prodaju riječni materijal po znatno nižoj cijeni, nelegalni koncesionari su se potrudili za konkurenciju, pa su legalnima u više navrata bušili gume na mašinama, krali gorivo, lomili table na obilježenoj deponiji…
Bilo je slučajeva i da Opština Kolašin prebija dugove preko šljunka iz Tare. Kako nije bilo novca da se plati nekolicini vlasnika mehanizacije koje je Opština angažovala na nekim infrastrukturnim objektima, dozvoljavano im je da se namire vađenjem određenih količina šljunka i pijeska iz rijeke.
U poplavama početkom prošle godine u Beranama, u naselju Talum, deset porodica sa preko 80 članova napustilo je svoje domove, jer im se voda, što od rijeke Lim, što od nabujale rječice Vrelo, uselila u kuće. Mještani su za to optužili opštinu i privatno preduzeće Tehnostar Bakula Barjaktarevića, koji je eksploatisao šljunak. Naveli su da je ovo preduzeće na sredini korita sakupljalo šljunak i Lim okretalo prema naselju, ne ispunjavajući obavezu da naselje zaštiti od poplava.
Sistem krađe riječnog materijala u Beranama je sličan kao i u ostalim crnogorskim opštinama.
,,Lokalna uprava Berane je posljednjih godina zajedno sa kumovima – koncesionarima pokrala materijal iz Lima metodom ‘sprudova’ uz saglasnost Uprave za vode”, kaže za Monitor Velibor Ivanović, iz NVO Za život voda Crne Gore.
On tvrdi da su se koncesionari u saradnji sa rukovodiocima lokalnih uprava dosjetili za njih veoma korisne ,,kombinacije”: pošto je dobijanje koncesije komplikovano i trebalo bi nešto državi da se plati – odustali su od toga. Sjetili su se da uklanjaju sprudove. Sprud je nanos materijala u rijeci koji može biti opasnost prilikom eventualnih poplava. Opština traži od nadležnog državnog organa (Uprave za vode) da „o svom trošku ukloni sprud”. Dobije saglasnost i onda angažuje svoje koncesionare da tobože uklanjaju sprudove. Uklanjanje se plaća opštinskim parama.
,,Tako su u Beranama posljednjih pet godina ‘kumovi’ uklanjali sprudove i sprudove. Gdje su god primijetili da ima šljunka i pijeska kumovi i glavari bi utvrdili da je to sprud i da Lim može da poplavi grad ako se ne ukloni”, kaže Ivanović.
Ovakav sistem omogućava koncesionarima da dobiju besplatan materijal i transportuju ga i prodaju gdje i kome hoće, a lokalni moćnici troškove navodnog uklanjanja raspoređuju po svom nahođenju. Kako su pare raspoređivali, dovoljno govori podatak da je DPS vlast u Beranama novoj vlasti ostavila dug od preko sedam miliona eura.
I dok koncesionari legalni i divlji diljem Crne Gore udarnički rade, podaci Uprave za vode govore da država od koncesija za vađenje šljunka i pijeska godišnje zaradi tek nešto oko 90.000 eura. A u privatnim džepovima završavaju – milioni.
Predrag NIKOLIĆ
Izdvojeno2 sedmice
INTERVJU3 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice
Izdvojeno2 sedmice
Izdvojeno3 sedmice
Izdvojeno3 sedmice
FOKUS3 sedmice