Kako će se kriza u Ukrajini, i eventualni sukob, odraziti na ekonomiju i stabilonost drugih zemalja

U srijedu je generalni sekretar NATO pakta Jens Stoltenberg na press konferenciji izjavio da je Alijansa spremna u veoma kratkom vremenu aktivirati Snage za brzi odgovor- NRF, koje su osnovane 2014. godine nakon prve ruske agresije na Ukrajinu. Te  jedinice pod francuskom komandom se mogu poslati u zonu borbenih dejstava za nekoliko dana. Snage se sastoje od jedne kopnene brigade sa podrškom avijacije, mornarice i specijalnih jedinica koje broje pet hiljada vojnika. U sklopu „sistema za munjevito pojačanje“ se nalaze još dvije kopnene brigade koje podižu broj NRF snaga na oko 30 hiljada. Ranije je američki predsjednik Džozef Bajden stavio 8,5 hiljada vojnika u stanje „visoke borbene pripravnosti“ koji se mogu brzo rasporediti u najugroženije NATO članice uz granicu sa Ruskom Federacijom.

Analitičari smatraju ove poteze kao indikator da zapadne obavještajne agencije računaju da se eventualni rat u Ukrajini može preliti na Poljsku i Baltik ukoliko Moskva, u slučaju eskalacije, krene da napravi kopnenu vezu sa svojom enklavom Kalinjingrad na Baltiku. Pojas od 65km dubine na teritoriji Poljske i Litvanije poznat kao Suvalki Džep dijeli Kalinjingrad od proruske Bjelorusije i sa vojničke tačke je veoma težak za odbranu u slučaju unakrsnog napada ruske armije koja je nedavno ušla i u Bjelorusiju radi zajedničkih manevara od 10. do 20. februara. Osvajanje Suvalkija bi kopneno odsjeklo baltičke države od ostatka Alijanse.

NATO je nekoliko puta naglasio da neće slati trupe u  Ukrajinu ali da će braniti svoje članice. U međuvremenu je američka administracija odobrila još jedan paket od 250 miliona dolara vojne pomoći čime se ukupna američka vojna pomoć Ukrajini popela na 2,7 milijardi dolara. Pomoć Ukrajini šalju i baltičke zemlje, Poljska, Francuska, Britanija i druge manje zemlje. Izuzetak je Njemačka koja pokušava blokirati vojnu pomoć i razbiti zajednički nastup EU po pitanju novih sankcija Rusiji u slučaju nove agresije. Prva žrtva zveckanja oružjem je nedavno postao komandant njemačke ratne mornarice kontra-admiral Kej-Akim Šonbah. On je podnio ostavku nakon izjava u Indiji da ruski predsjednik Vladimir Putin ne želi da zgrabi djeliće ukrajinske teritorije i da ih inkorporira u Rusiju već da „ono što on zaista želi je poštovanje i tako mi Boga, odavanje poštovanja nekom malo košta ili ne košta ništa… i on (Putin) ga vjerovatno zaslužuje“. U isto vrijeme je premijer najbogatije njemačke države Bavarske Markus Soder izjavio da je Rusija „težak partner, ali ne i neprijatelj Evrope“ kao i da u slučaju ruskog napada na Ukrajinu niti bi trebalo uvoditi oštre sankcije niti bi gasovod Nord Stream 2 trebalo da bude doveden u pitanje. Cijene energenata u Njemačkoj su u odnosu na decembar 2020. godine skočile 69 odsto.

I novi socijaldemokratski savezni kancelar je  tražio od zapadnih saveznika, i na užas koalicionih partnera, da iz eventualno novih sankcija Rusiji bude izuzet energetski sektor jer bi sankcije naudile njemačkoj privredi i zatražio je „kvalifikovani novi početak“ u odnosima sa Kremljom.

Dr. Hubertus Knabe, bivši direktor Memorijala Berlin-Hohenschönhausen (Centralni istražni zatvor bivše istočnonjemačke komunističke službe bezbjednosti – Štazija) i savjetnik za savremenu istoriju u Fondaciji Konrad Adenauer je u nedavnom autorskom tekstu upozorava da je sadašnji kancelar Olaf Šolc krajem 70-ih i ranih 80-ih bio vođa protesta protiv NATO politike postavljanja raketa srednjeg dometa u Evropi kao odgovor na sovjetsko postavljanje istih. On je 1982. tadašnjem dortmundskom prokomunističkom Časopisu za socijalističku politiku i privredu izjavio da bi pristajanje na reciprocitet sovjetskim prijetnjama na kraju značilo „potpuno potčinjavanje ofanzivnoj globalnoj strategiji američkog imperijalizma“. Knabe navodi da do sada neobjavljeni dokumenti iz njemačkog Saveznog arhiva, pokazuju da je Šolc održavao i bliske lične odnose sa zvaničnicima i u Istočnoj Njemačkoj i u Sovjetskom Savezu jer je „kao deklarisani marksista i predstavnik tzv. Stamokap-Krila (ekstremni ljevičari u okviru JUSO- omladinska organizacija zapadnonjemačke Socijaldemokratske partije) Šolc bio od posebnog interesa za njih“. Interesantno,  Šolc je bio potpredsjednik JUSO-a, a i predsjednik Gerhard Šreder, kasniji njemački kancelar, sada direktor borda kontroverznog Nord Stream AG (koji upravlja trenutno blokiranim gasovodom Nord Stream 2) i ruskog Rosnefta. Šreder je jedan od glavnih lobista Kremlja i lični prijatelj Vladimira Putina.

Nije samo njemačka i evropska energetska privreda ona koja bi mogla biti ugrožena novim ratom. Naime Ukrajina je osim tvrdnji Kremlja da je „iskonska ruska zemlja“,  stoljećima poznata kao „žitnica Evrope“ zahvaljujući čijoj plodnoj zemlji je bila meta raznih osvajača. Izvoz ukrajinskih žitarica je od izuzetnog značaja za mnoge azijske i afričke zemlje. Najproduktivniji poljoprivredni regioni se nalaze na istoku Ukrajine blizu tačke dodira sa ruskom armijom i njenim paravojskama na okupiranim teritorijama i oni bi bili prvi na udaru invazije a samim tim bi došlo i do prekida snabdijevanja osnovnom hranom širom svijeta. Ukrajina je glavni svjetski izvoznik kukuruza, ječma i raži. Međutim izvoz pšenice bi imao najveći udar na svjetske berze na kojima je inače već sada znatno skočila cijena žitarica uključijući i balkanske zemlje. Ukrajina je samo 2020. godine izvezla oko 18 miliona metričkih tona od ukupnog prinosa od 24 miliona što je čini petim najvećim svjetskim izvoznikom. U nestabilnom Libanu jedna polovina konzumirane pšenice dolazi iz Ukrajine. Takođe nesmetani uvoz pšenice iz Ukrajine je od kritičkog značaja za još najmanje 14 zemalja sa visokim stepenom političke i bezbjedonosne nestabilnosti. Jemen uvozi 22 odsto žita iz Ukrajine, Libija 43 odsto, Egipat 14 odsto (ili 3 miliona metričkih tona), Malezija 28 odsto, mnogoljudna Indonezija 28 odsto i Bangladeš 21 odsto po podacima međunarodne Organizacije za hranu i poljoprivredu (FAO). Inače, okidač za Arapsko proljeće je upravo bio nagli skok cijena žitarica koji je doveo do haosa i rušenja autokratskih arapskih režima.

Inače ukrajinsko žito je bilo i instrument Holodomora (na ukrajinskom „usmrćivanje glađu“) kojim je komunistički režim Josifa Visarionoviča Staljina sproveo genocid nad ukrajinskim narodom 1932-1933. godine. Sovjetski vrh je žitorodnim oblastima Ukrajine i južne Rusije (Kuban- naseljen etničkim Ukrajincima) nametnuo kvote proizvodnje i isporuke pšenice koje su bile nemoguće za ispuniti. Kao posljedicu, jedinice NKVD-a (tadašnje državne bezbjednosti) i Crvene armije su odnijele bukvalno svo žito iz tih oblasti, ukinule privatno vlasništvo i natjerale seljake da uđu u kolhoze – zemljoradničke zadruge time uništivši ukrajinsku poljoprivredu. Sovjetske trupe su nakon otimanja žitarica ogradile sela i gradove i ostavile da narod polako umre, dok su oni koji su pokušali pobjeći u druge oblasti ili pružali otpor strijeljani. Procjenjuje se da je Holodomorom umoreno oko 7 miliona etničkih Ukrajinaca, pogotovo u oblastima na istoku zemlje. Kasnije su te oblasti „rusificirane“ – tj. naseljeno je rusko stanovništvo i nametnut ruski jezik onima koji su preživjeli uključujući i oblasti koje sada drže proruski pobunjenici u Luhansku i Donjecku.

Eventualni rat bi donio nevolje i Balkanu. Crnogorska turistička privreda (na koju otpada više od petine ukupnog bruto društvenog proizvoda) veoma zavisi od turista iz Rusije (oko 30 odsto ukupnih noćenja 2019. god), Ukrajine i Poljske (zajedno oko 20 odsto 2019. godine). Prošlogodišnja sezona je bila bolja od pandemijske 2020. godine ali ruske vlasti nisu dozvolile direktne letove između Rusije i Crne Gore, navodno zbog deklarativne i simbolične crnogorske podrške EU sankcijama prema Moskvi. Time su ruske vlasti osjetno otežale i smanjile dolazak turista u Crnu Goru. Njihov nedostatak je nadoknađen djelomično turistima iz Kazahstana, Ukrajine, Bjelorusije i Poljske. Ne treba biti previše mudar i zaključiti da bi novi ratni sukob zajedno sa nestabilnim Kazahstanom ugrozio ionako krhku crnogorsku turističku industriju koja donosi veliki priliv deviza. Takođe, kada su u pitanju direktne strane investicije, po podacima Centralne banke Crne Gore investitori i dalje dolaze najviše iz Rusije zajedno sa ruskim kapitalom iz, autokratima omiljenih, ofšor zona. Analitičari smatraju da bi prekid isporuka ukrajinskih žitarica imao i posljedice na Crnu Goru čija je Vlada nedavno uklonila direktnu kontrolu cijena i dozvolila poskupljenje hljeba slijedeći trendove na svjetskim berzama.

Jovo MARTINOVIĆ