Ruski državljani i kompanije su, do početka rata u Ukrajini,  bili vlasnici preko tri hiljade preduzeća u Crnoj Gori. U međuvremenu je ta brojka znatno uvećana. Samo u sektoru IT industrije imamo više od 300 novoosnovanih firmi čiji vlasnici dolaze iz Rusije i Ukrajine

Prema oktobarskim podacima CBCG, iz Rusije je u prvih sedam mjeseci ove godine stiglo više od 66 miliona eura. Skoro polovina tog novca (31,9 miliona) uloženo je u nekretnine. Nešto više od četvrtine ovogodišnjih ruskih investicija (17,6 miliona), odnosno, više od trećine uloženog u nekretnine (12 od 31,9 miliona) stiglo je od početka maja, i pored toga što se početkom aprila Crna Gora pridružila oštrim ekonomskim sankcijama Zapada prema toj zemlji. Dok je zvanična Moskva, početkom marta, Crnu Goru uvrstila u spisak „neprijateljskih zemalja“.

Tako je, konstatuju statističari, zadržan trend prema kome su, od obnove nezavisnosti 2006. godine, ruske investicije u Crnoj Gori uvijek bile iznad 10 odsto ukupnih stranih direktnih investicija.

To potvrđuje i posao zaključen 1. avgusta, zbog čega još nije obuhvaćen zvaničnom statistikom CBCG, kada su Miodrag Daka Davidović i ruski biznismen Aleksandar Mećetin, vlasnik proizvođača alkohola Beluga Grupa, potpisli ugovor o kupoprodaji Neksanove fabrike za proizvodnju alkoholnih piča u Nikšiću. Cijena nije saopštena ali je Mećetin najavio investicije od 50 miliona eura i 300 novih radnih mjesta. Inače, vlasnik Beluga Grupa nije na popisu ruskih državljana prema kojima primjenjuju sankcije EU (i Crne Gore) a njegova kompanija je 2021. bila na Forbsovoj listi ,,200 najvećih privatnih kompanija u Rusiji”.

Prema računici CBCG Rusi/Ruskinje su, od 2006. u kupovinu nekretnina u Crnoj Gori uložili više od milijardu eura, dok je još makar 500 miliona investirano u privatizovana i novoosnovana preduzeća.

Nezvanični podaci (zvanični ne postoje) pokazuju da su ruski državljani i kompanije, do početka rata u Ukrajini,  bili vlasnici preko tri hiljade preduzeća u Crnoj Gori. U međuvremenu je ta brojka uvećana za više od 1.100 kompanija (podaci Uprave prihoda i carina koji se odnose na period do sredine juna ove godine) koje su osnovali stanovnici zemalja sukobljenih na istoku Evrope, među kojima je samo u sektoru IT industrije više od 300 novoosnovanih firmi (229 osnovali su građani/preduzeća iz Rusije a 104 iz Ukrajine).

U Crnoj Gori je, istovremeno, zabilježen značajan priliv građana/građanki iz Rusije i Ukrajine koji ovdje imaju dozvolu za privremeni ili stalni boravak. Uporedo, raste i broj crnogorskih državljana ruskog porijekla, dobijenog u značajnoj mjeri po osnovu tzv. ekonomskog državljanstva.

U dosadašnjem toku provođenja Programa za sticanje državljanstva posredstvom investicija (počeo 2019. godine) primljeno je više od 750 zahtijeva koji se, uz potencijalne investitore, odnose i na blizu 2.500 članova njihovih porodica. Kroz obrađenih 450 zahtjeva crnogorsko državljanstvo dobilo je više od 1.200 Rusa/Ruskinja, saopštio je krajem septembra direktor Agencije za investicije Mladen Grgić. Nema podataka o broju onih koji čekaju na odlučivanje po njihovim zahtijevima, ali ni provjerljivih i uporedivih informacija o onima koji su već dobili državljanstvo.

Prema podacima objavljenim sredinom godine, Rusi su u Crnoj Gori vlasnici oko 19 hiljada nekretnina i oko četiri miliona kvadrata zemljišta. To je približno 3,5 odsto teritorije Crne Gore koja se, uglavnom, nalazi na primorju. Pretpostavlja se da su, u međuvremenu, te brojke uvećane a jedan dio nekretnina je i prikriven uz pomoć „paravan  vlasnika“ i zamršenih mreža of-šor kompanija.

Globalno gledano, među identifikovanim Rusima koji imaju nekretnine u Crnoj Gori vjerovatno najpoznatiji je Oleg Deripaska, pripadnik kluba milijardera bliskih Vladimiru Putinu.

Deripaska je 2005. postao vlasnik zemljišta na rtu Platamuni, u opštini Kotor, na kojem je njegova kompanija Overseas assets management izgradila luksuzni kompleks od dvije velike i desetak manjih vila, u koji je uložio oko 50 miliona eura. Bivši direktor Agencije za nacionalnu bezbjednost Dejan Vukšić u martu je objelodanio da je  Deripaska tu zemlju, od Fonda za reformu sistema odbrane Srbije i Crne Gore,  kupio za devet eura po kvadratu „iako su samo srećnici mogli da kupe tu zemljište po cijeni 1.000 eura po metru kvadratnom“. Vukšić je dodatno naglasio da je „iz ugla ANB-a bitno da je prodat izuzetno geostrateški bitan kompleks zemljišta“, ali nije mogao da precizira da li se ANB bavi tim slučajem u okviru svojih nadležnosti.

Iste godine Deripaska je, preko mreže of-šor kompanija, kupio i Kombinat aluminijuma, najvećeg robnog izvoznika iz Crne Gore (bankrotirao u međuvremenu) i pokušao da kupi Termoelektranu  u Pljevljima, najvećeg proizvođača struje u državi. Tim povodom u Crnoj Gori je, u više navrata, boravio i aktuelni ruski ministar odbrane Sergej Šojgu, pokušavajući da pomogne poslovne zamisli svog sunarodnika. DPS je protežirao taj posao ali je on blokiran odlukom Skupštine. Podsjetimo, SDT i danas vodi istragu zbog 135 miliona eura državnih garancija koje je jedna od DPS vlada dala Deripaskinom KAP-u (nezakonito, prema ocjeni Državne revizorske institucije) i koje su potom pale na teret budžeta.

Danas nemamo podataka da li je država Crna Gora, nakon što se Deripaska našao na listi osoba kojima su na Zapadu uvedene sankcije, blokirala njegovu imovinu ili preduzela bilo kakve restriktivne mjere iz tih „paketa“ sankcija.

Početkom vijeka poslove u Crnoj Gori razvija i šef ruskog KGB-a u vrijeme raspada SSSR-a, general Viktor Ivanjenko, koji je većinski vlasnik jednog od najprestižnijih crnogorskih hotela – Splendid u Budvi. Rusko-crnogorska kompanija Montenegro stars vlasnik je tri velika hotela u Budvi i Bečićima – Splendid, Montenegro i Blue star. Prema podacima iz Centralnog registra privrednih subjekata, 85 odsto vlasništva je u rukama Ivanjenka koji je nakon služne u KGB- bio i direktora uništenog ruskog giganta Jukos, a crnogorski biznismen Žarko Radulović ima 15 odsto.

Ivanjenka nema na popisu 50-ak osoba obuhvaćenih sankcijama koji se u ovdašnjim medijima, u formi nezvanično, pojavio u aprilu. Prema onome što je dospjelo  do javnosti, na spisku onih kojima je zamrznuta imovina u Crnoj Gori našli su se šef Putinovog kabineta Sergej Ivanov, zamjenik šefa kabineta Predsjedničke administracije Aleksej Gromov, poslanici Dume iz redova Jedinstvene Rusije Viktor Kazakov, Ana Kuznjecova, Vladimir Vasiljev i Komunističke partije Oleg Smolin, Oleg Lebedev, Irina Filatova… Spisak vjerovatno nije konačan.

Nakon objavljivanja prvog, nezvaničnog i jedinog popisa ruskih državljana kojima su uvedene sankcije i(li) blokirana imovina u Crnoj Gori iz Brisela je, krajem aprila, stigla informacija da su se zemlje kandidati za članstvo u EU, Crna Gora, Sjeverna Makedonija i Albanija „usaglasile sa mjerama Savjeta EU o dodavanju na listu sankcija 217 pojedinaca i 18 privrednih subjekata, među kojima su ruski oligarh Oleg Deripaska i ćerke predsjednika Ruske Federacije Vladimira Putina…“.

U Podgorici nije bilo zvaničnih komentara te informacije izuzev što je iz MUP-a, sredinom juna, saopšteno „da su zamrznute 44 nekretnine 34 ruska državljana kojima su prethodno uvedene sankcije“.

Igra skrivalice traje. Tako smo, mimo zvaničnih kanala, obaviješteni da nekretnine u Crnoj Gori ima i glavni moskovski tužilac Denis Popov koji je zastupao optužnicu protiv ruskog opozicionara Alekseja Navaljnog . Njegova supruga Irina Popova je jedan od suvlasnika hercegnovske firme Monte biser, koja je, prema navodima NVO MANS, u Morinju kupila zemljište na kojem je napravila zgradu sa 11 apartmana dok je u Kolašinu sagradila tri vile površine 540 kvadrata. Tu je i Andrej Malevski, brat Antona Malevskog (Izmailovskog), pokojnog ruskog kralja aluminijuma, optuživanog da je bio vođa moskovske kriminalne grupe Izmailovsko-Golyanovskaya, koji posjeduje velelepnu vilu u Kručima (opština Bar).

Prema zvaničnim podacima MUP-a CG, od početka napada na Ukrajinu u Crnoj Gori za boravak do 90 dana prijavilo se 112.755 državljana Rusije i 50.614 Ukrajinaca. Početkom oktobra, uz dozvolu o privremenom ili stalnom boravku,  ovdje boravi više od 13.500 ruskih i gotovo 11.100 ukrajinskih državljana.

Veliki novac i kratko pamćenje

Rusi i njihov novac su tu.  Dok su zvanični odnosi Moskve i Podgorice bili čas dobri čas loši.

Početkom novog milenijuma, 2001. Ruska Federacija je stavila Crnu Goru na spisak zemalja osumnjičenih za pranje novca. Zvanični podaci tada su govorili da su ruske banke na računima svojih of-šor podružnica u Crnoj Gori držale između 2,5 i 4 milijarde dolara. Kada su nakon Rusa, i Amerikanci ukazali na taj „fenomen“ završena je crnogorska of-šor priča.

Nedugo zatim, u septembru 2004. formiran je Međuvladin komitet za trgovinu, ekonomsku i naučno-tehničku saradnju između Crne Gore i Ruske Federacije. Kopredsjednici su bili general Sergej Šojgu s ruske strane, i Milan Roćen, bivši ambasador u Moskvi, i nezaobilazan akter svih rusko-crnogorskih biiznis priča.

Pa novo zahlađenje, nakon referenduma i početka globalne ekonomske krize.

,,Crnogorski političari imaju kratko pamćenje”, požalio se u jeku krize bivši ruski ambasador u Podgorici Andrej Nesterenko. ,,Visoki crnogorski zvaničnici su nas 2005. bukvalno preklinjali da podržimo slabu crnogorsku ekonomiju investicijama, a sada nas istjeruju”.

Negdje u to vrijeme, 2007., EU je naručila studiju Ruski ekonomski prodor u Crnu Goru, pokušavajući da shvati motive i posljedice seobe ruskog kapitala na obalu Jadrana. Dok su vlasti u Moskvi, od Univerziteta Lomonosov, zatražile referat na temu Crna Gora – cijena evropskih integracija.

Novo poboljšanje odnosa ozvaničeno je u septembru 2011. Kada su vladajuća Demokratska partija socijalista (DPS) i Putinova Jedinstvena Rusija potpisale ugovor o saradnji. Onda se Crna Gora nedvosmisleno okrenula ka NATO-u. Rusija traži nove partnere u Crnoj Gori. U februaru 2016. u Moskvi je potpisan sporazum o zajedničkom djelovanju Jedinstvene Rusije i Nove srpske demokratije (NOVA). Predsjednik Nove Andrija Mandić je tom prilikom kazao da vjeruje da će nakon promjene vlasti, Crnu Goru zapljusnuti novi investicioni ciklus iz Rusije, i da će se u Crnu Goru uliti milijarde eura.

Predrag NIKOLIĆ

Tekst je dio projekta DPNCG koji finansira Ambasada SAD-a u Podgorici. Mišljenja, nalazi, zaključci ili preporuke koji su ovdje izneseni su stav autora i ne odražavaju nužno stav Stejt dipartmenta/Vlade SAD-a.