Grupa crnogorskih arhitekata došla je na originalnu ideju kako da skrene pažnju domaće i međunarodne stručne javnosti na bezobzirno uništavanje kulturnog nasljeđa u Crnoj Gori, posebno djela iz oblasti arhitekture. Trend rušenja niza značajnih arhitektonskih ostvarenja, najčešće hotela, u Podgorici i na Crnogorskom primorju, dobija dramatične razmjere uprkos neslaganju, upozorenjima i apelima dijela kulturne javnosti. Nosioci novog pravca u arhitekturi Crne Gore koji se zasniva na rušenju svega što je dobro, staro i naslijeđeno, ostvaruju ambiciju silnika, poznatu iz pohoda na Dubrovnik, da izgrade starije i ljepše crnogorske gradove.

U znak protesta zbog savremenog varvarizma u ovoj značajnoj oblasti crnogorske kulture i umjetnosti, arhitekti su odlučili da dodijele posebno „priznanje” rušiteljima u slavu Svjetskog dana kanibalista kulture u arhitekturi ustanovljenog 11. aprila 2011. godine.

U pitanju je značajan datum, dan kada je Evropska banka za obnovu i razvoj i zvanično odobrila zajam od 24 miliona eura za rekonstrukciju i adaptaciju hotela Crna Gora u Podgorici. Ugovor o kreditiranju renoviranja starog hotela potpisali su u Podgorici predstavnik EBRD, Mark Lorinc i vlasnik hotela Žarko Burić.

Procjenjuje se da će rekonstrukcija hotela koštati oko 45 miliona eura, a njime će u narednih 15 godina upravljati poznata hotelska Hilton grupa.

Protivnici predloženog načina rekonstrukcije hotela tvrde, kako nije u pitanju obnova i adaptacija, nego rušenje jednog od najvrednijih djela crnogorske arhitekture 20-og vijeka, poznatog arhitekte Vujadina Popovića.

Priznanja kanibalima kulture u arhitekturi dodjeljuje Aktiv arhitekata pod nazivom Zlatni indeks, grupa crnogorskih kolega koji posjeduju indeks Arhitektonskog fakulteta star najmanje 40 godina.

Prvo „PRIZNANJE” – PEMBAU dodijeljeno je Evropskoj banci (EBRD) zbog njene „kanibalističke uloge” kojom „umjesto u razvoj, ulaže 23,9 miliona u rušenje prvog i najznačajnijeg djela savremene crnogorske arhitekture”. U obrazloženju statusa „kanibal” u kulturi ističe se, kako je rušenje ovog hotela za 660 hiljada stanovnika Crne Gore ravno značaju koje bi rušenje Kipa Slobode u Njujorku imalo za Amerikance!

Zasluženo Priznanje upućeno je na adrese dva ministarstva Vlade Crne Gore.

Ministarstvu održivog razvoja i turizma, koje je prisustvom ministra Predraga Sekulića „uveličalo čin potpisivanja kapitulacije crnogorske kulture zarad stvaranja „kulturne kolonije” pod čizmom Hilton imperije”.

Ministarstvo kulture zaslužilo je ovo neobično i laskavo priznanje jer „preseljeno na Cetinje sve ovo nije vidjelo sa te daljine”.

Nagrađeni su Crnogorska akademija nauka i umjetnosti i Univerzitet Crne Gore, „koji su svoju mudrost dokazali ćutanjem”. Među kanibalima su i sve one institucije koje su doprinijele nestanku hotela „Podgorica”, djela arhitekte Svetlane Kane Radević, „koje nas je predstavljalo na Venecijanskom bijenalu, a njegovom uništavanju pristupljeno je deset dana nakon povratka sa bijenala”.

Uz priznanje Kanibal u kulturi ide i novčana nagrada u „neograničenom iznosu”, koliko građani uplate po zaslugama nagrađenih.

Udruženje arhitekata iz Podgorice Arhitektonski forum zatražilo je istovremeno podršku umjetnika i stvaraoca van granica Crne Gore. Upućen je Apel za pomoć na adrese istaknutih pojedinaca, organizacija i insitucija širom svijeta, kao posljednja nada za zaštitu „onog što je ostalo”.

Sudeći prema dosadašnjem iskustvu u Crnoj Gori ne postoje izgledi da se pokretanjem sudskih procesa zaštite graditeljska djela i prava njihovih autora. Ne poštuje se Zakon o autorskim pravima, ni brojni međunarodni sporazumi, kao što je Bernska konvencija.

PRAZAN HOD: „U ovoj državi polazi se od toga da je 20. vijek prazan hod u kulturi ovog naroda. Valorizuju se samo izuzetne lokacije značajnih objekata koji nestaju pod istom dirigentskom palicom iz prethodnih bratoubilačkih ratova. Čak i u svijetu poznati Most na Tari nema zaštitu. Slično spisku u nekom nacističkom logoru i ovdje po redoslijedu nestaju najvrednija djela arhitekture druge polovine dvadesetog vijeka, bez kojih nema ni pomena o istoriji arhitekture Crne Gore. U svim slučajevima, iako ni blizu tih objekata nije trebalo graditi, bilo je mogućnosti da se gradnjom uz njih oni sačuvaju. Ali, novobogataši su ljudi bez potrebnog školskog obrazovanja da bi shvatili da im vrijednost objekta znatno raste očuvanjem postojećeg, koji je vredniji od svega što će izgraditi, ističe se u apelu.

U apelu Arhitektonskog foruma navedena su imena istaknutih crnogorskih autora i njihovih djela koja su uništena ili ih čeka takva sudbina. Među prvima je arhitekta Vujadin Popović, zatim Svetlana Kana Radević, otac i sin Periša i Vukota Tupa Vukotić, Milan Popović, Ilija Šćepanović, Batrić Mijović, Đorđije Minjević, Vladislav Plamenac, Miodrag Bevenja, Bogdan Nestorović, Dušan Laličić, Slobodan Vukajlović, Radosav Zeković.

Angažovanim crnogorskim arhitektama stižu riječi podrške sa svih strana.

„Slučajnost je ili sudbina da arhitekta Vujadin Popović dobije priliku da podcrta i ojača „nultu” tačku Podgorice sa dvije realizacije arhitektonskih objekata u periodu 1948-1953. godine. Radi se o hotelu Crna Gora i objektu Pošta br.1. Svojom arhitektonikom i gabaritima, a kvalitetom arhitekture prije svega, ovi objekti predstavljaju „sfinge” Ulice Slobode. Koincidencija je da su to i prvi objekti „savremene” ili stilski označeno, „moderne” arhitekture….

Lako posezanje za krampom i macom predstavlja samo kontinuiranu dopunu slike stare Duklje na koju su se, donedavno, za kapitele rimskih stubova vezale krave. Moramo se zapitati da li je na tom lokalitetu ljepota zaista bila darovana onima kojima izgleda nije suđena? Prije bih rekao da se radi o jednom dubljem fenomenu, koji se zove nedostatak samopoštovanja, a on se manifestuje kroz ignorantski odnos prema svemu što je naslijeđena vrijednost”, napisao je Rifat Alihodžić, predsjednik Saveza arhitekata Crne Gore.

Na adresu Aktiva Zlatni indeks stiglo je i reagovanje Asocijacije srpskih arhitekata u kome se „najoštrije osuđuje nameravano uništavanje spomenika crnogorske, balkanske i svetske kulture, objekta hotela „Crna Gora”, dela jednog od najznačajnijih arhitekata koji su delovali na prostoru Crne Gore”.

„Na oblikovanju enterijera ovog hotela sarađivao je i slavni srpski arhitekta Dragiša Bašovan, pa je to jedan od dodatnih razloga da srpski arhitekti upute svoje negodovanje odgovornima u Crnoj Gori, vlastima i investitorima prije svega. Građenje je plemeniti cilj, rušenje, devastiranje je varvarski čin koji se još može opravdati kada dolazi od Boga, od Prirode, od zemljotresa i požara, ali nikako kada dolazi od ljudi, pohlepe za profitom koji već zauzeta lokacija rušenjem treba da donese.

Ovakav profit je krvav i zlokoban, donosi nesreću. Osvestite se, gradite na drugom mestu, oplemenite Podgoricu novi delom, ne uništavajte Podgoricu rušenjem kakvo se nije zapamtilo od Drugog svetskog rata”, kaže se u reagovanju koje potpisuje arhitekta Zoran Manević. Upozorenja do sada nije imao ko da čuje.

Branka PLAMENAC