Slabo gazdovanje Uprave za šume, bespravna sječa, neodgovornost koncesionara, nepoštovanje zacrtanih planova za sadnju i prevenciju požara, ključni su razlozi zbog kojih su nam šume umjesto potencijala postale problem, zaključuje se u analizi KOD-a
Šumarstvo – alternativa razvoja Crne Gore, analiza koju su uradili Vuk Iković, Milan Gazdić, Momčilo Gajević, Darko Zarubica za Organizaci-ju KOD, predstavlja osvrt na aktuelne probleme i potencijale koje ima Crna Gora kao zemlja čije je dvije trećine teritorije pokriveno šumama.
Šume i šumsko zemljište čine 69,4 odsto (964.262 ha) teritorije Crne Gore. Po tom parametru, procentualno, ispred Crne Gore su samo Finska, Švedska i Slovenija sa oko 70 odsto teritorije pod šumama. Što se okruženja tiče, Srbija pod šumama ima oko 31 odsto svoje teritorije, Bosna i Hercegovina 53, Sjeverna Makedonija 40, a Kosovo oko 40 odsto.
U vlasništvu države je 52,3 odsto svih šuma u Crnoj Gori, dok je privatnih šuma 47,7 odsto. Visoke šume čine 51 odsto, dok su izdanačke šume (samonikli izdanci iz panjeva posječenih stabala, daju drvo lošeg kvaliteta) zastupljene sa 48 odsto u ukupnoj površini pod šumama. Ovoliki procenat izdaničkih šuma, koje su manjeg kvaliteta, pokazatelj je načina gazdovanja i nebrige o šumama. O kakvoj nebrizi se radi svjedoče uporedni podaci. Tako površina izdanačkih šuma u Njemačkoj iznosi oko dva odsto, dok je površina izdanačkih šuma u skoro svim zapadnim zemljama manja od pet odsto ukupne površine pod šumama.
A da o šumama na pravi način i nema ko da brine govori struktura zaposlenih u Upravi za šume. Šumarski inženjeri čine 17 odsto zaposlenih naše krovne institucije za zaštitu šuma. U sličnoj instituciji Srbija ima 36 odsto šumarskih inženjera, a u njemačkoj saveznoj državi Baden-Vutenberg, u nadležnoj instituciji za šume, preko 70 odsto zaposlenih čini visokoobrazovani kadar, tj. diplomirani inženjeri, magistri i doktori nauka šumarstva. Pride, od 70 inženjera zaposlenih u crnogorskoj Upravi za šume samo 29 radi na poslovima doznake stabala, što znači da svaki inženjer doznačar pokriva površinu od 33.250 ha šuma i šumskog zemljišta (približna površina opštine Mojkovac).
Kao rezultat dosadašnjeg upravljanja šumama imamo podatak, koji KOD prezentira, da je u Crnoj Gori prošle godine bespravno posječeno 4.932,6 tona drveta. Ta i tolika bespravna sječa koštala je građane 850 hiljada eura, što je približno petina budžeta Uprave za šume za 2019. godinu (ukupan budžet Uprave za šume za 2019. iznosio je 4,6 miliona). Pored direktne postoji i indirektna šteta, a ona može biti do deset puta veća. S tim u vezi izgubljena dobit i ekološka šteta 2019. godine je iznosila oko 8,5 miliona eura, što je više i od vrijednosti desetogodišnjeg izvoza namještaja iz Crne Gore (svega osam miliona eura).
Pored ilegalnih i nezakonitih sječa u šumi, veliki uticaj na stanje šuma ima i uklanjanje samo najkvalitetnijih stabala. Otkada je 2007. uveden koncesioni sistem gazdovanja šumama, koncesionari sami sebi organizuju sječu stabala. Pored stabala dobrog kvaliteta doznačena su stabla lošeg kvaliteta (zakržljala, bolesna, oštećena), koja treba ukloniti radi sprječavanja širenja šumskih bolesti i stvaranja prostora za formiranja i rast zdravih stabala. Kako je cijena stabala lošeg kvaliteta niska, korisnik šuma (koncesionar) izbjegava njihovu sječu. U isto vrijeme eksploatiše stabla dobrog kvaliteta, često i ona koja nijesu doznačena, što u konačnom rezultira pojavom širenjem bolesti i ubrzanom obolijevanju šuma, a onda i dugoročnim gubicima.
Pored nedovoljne brige o šumama od strane Uprave za šume, te štete koju šumama nanose koncesionari, KOD apostrofira i požare koji svake godine progutaju hektare i hektare naših šuma. Pored izostanka prevencije i nedovoljne sanacije opožarenih šuma, problematična je i procjena štete. Štete prouzrokovane požarima 2012. godine, koji su zahvatili oko sedam odsto teritorije Crne Gore, procijenjene su na oko svega 4,6 miliona eura. Procijenjena šteta po hektaru iznosila je 830 eura. Kada su stručnjaci radili procjenu štete nastalu od šumskih požara u Srbiji za period od 2000. do 2009. kada je izgorelo oko 16.500 hektara šuma, procijenjena šteta iznosila je oko 320 miliona ili 20.000 eura po hektaru.
Nakon 2012. procjena se mijenja, naniže, pa u periodu do 2018. kada je bilo 532 šumska požara, sa opožarenom površinom šuma od 34.628 ha, šteta se projenjuje na 6,4 miliona. To znači da je procijenjena šteta po hektaru oko 190 eura. Za razliku od naše zvanične statistike, iz KOD-a navode da se, prema evropskom modelu ,,ukupne štete”, procjenjuje da je samo 2017. godine šteta usljed šumskih požara u Crnoj Gori iznosila oko 700 miliona eura (20.000 €/ha). Uprava za šume je istu štetu procijenila na 1,7 miliona, odnosno, oko 50 eura po hektaru šume.
Stepen nebrige i neodgovornosti prema prostoru oslikava i podatak da je u Crnoj Gori 2017. opožarena površina šuma i šumskog zemljišta iznosila oko 360 km2. Iste godine u Grčkoj je opožareno oko 100 km2, u Sjevernoj Makedoniji 146,5 km2, a u Sloveniji manje od jednog kvadratnog kilometra. Samo te 2017. u Crnoj Gori je zabilježen 1.461 požar u šumama i opožareno je duplo više nego u periodu od 1955. do 1985. kada je su zabilježena 1.730 šumska požara u kojima je stradalo 155 km2 šuma.
Međutim, u periodu 1955. do 1988. zasađivalo se najmanje 1,5 miliona sadnica godišnje. Sada smo daleko od toga i pored ogromne štete koju čine požari. Posljednjih godina Uprava za šume uspijeva da zasadi samo pola miliona sadnica godišnje.
Autori analize ukazuju da u Crnoj Gori godišnje nastaje oko 100.000 m drvnog otpada. U procesu prevođenja izdanačkih šuma u šume visokog kvaliteta može se godišnje obezbijediti oko 250.000 m3 drvne mase. Ovo je dovoljna sirovina za 150.000 tona peleta godišnje, a to je oko 25 miliona eura. Toliko je upravo Crna Gora prihodovala za šest godina (od 2007. do 2012) od koncesija za korišćenje šuma.
Ukoliko bi iskoristili drvni otpad i biomasu koja nastaje uređivanjem izdanačkih šuma (300.000 m3), računaju autori analize, dobili bismo sirovinu dovoljnu za proizvodnju najmanje 180.000 tona iverice godišnje, odnosno oko 75 miliona eura, a to je vrijednost namještaja koji smo uvezli prošle godine.
Crna Gora je tokom posljednjih deset godina uvezla gotovo pola milijarde eura namještaja, a izvezla svega osam miliona. Deseti dio tog iznosa (uvoza) dovoljan je da se u drvopreradi i proizvodnji namještaja zaposli i do 4.000 ljudi u 7- 8 pogona ili manjih fabrika, dominantno na sjeveru države.
Predrag NIKOLIĆ
DRUŠTVO4 sedmice
DANAS, SJUTRA4 sedmice
INTERVJU4 sedmice
U SJEĆANJU3 sedmice
Izdvojeno2 sedmice
INTERVJU4 sedmice
HORIZONTI4 sedmice
INTERVJU3 sedmice