Ulcinj nije u svijetu prepoznat samo kao grad prekrasnih plaža i stoljetnih maslina, u kojem je robovao Miguel de Servantes, već i mjesto đe je umro posljednji lažni mesija Sabataj Cevi. Ta velika ličnost jevrejske istorije mogla bi sada, kako smatra čelnik prve jevrejske nevladine organizacije Likud u Crnoj Gori, Ratko Cerović, postati magnet za dva miliona ljudi koji su uvjereni da je on bio mesija i reformator Talmuda.
„Bila bi velika dobit za Ulcinj i čitavu Crnu Gori kada bi uspjeli da te ljude dovedemo na poklonjenje Ceviju”, kaže Cerović za Monitor najavljujući i značajne investicije iz Izraela.
I istoričar Srđa Pavlović smatra da priča o Ceviju može imati značajnu vrijednost. ,,To ne bi bila jeftina komercijalizacija, već promocija značajne kulturne vrijednosti našeg prostora”, tvrdi on.
Do početka 20. stoljeća Jevreji iz Soluna, Smirne (Izmira) i Istanbula su, inače, redovno dolazili da hodočaste Sabatajev grob, koji se nalazi u centru Ulcinja. Tačnije, to su činili njegovi sljedbenici koji se nazivaju donme, koji su sljedeći njegov primjer, postali muslimani.
Naime, mladi rabin Cevi je poslije mnogo vjekova progona, izgnanstva i poniženja, sredinom 17. stoljeća iz Osmanske imperije podgrijao nade jevrejskih masa širom svijeta da je upravo on obećani mesija koji će taj narod vratiti u Erec Jisrael. No, rabini njegovog rodnog Izmira, plašeći se posljedica ovakvog pokreta, 1656. godine izopštili su Sabataja. On je napustio Izmir, obišao mnoge gradove i zemlje, uključujući Palestinu i Egipat, i svugdje širio poruku o svojoj božanskoj misiji.
Dok je bio u Palestini, Ceviju je prišao vatreni kabalist, rabin Natan iz Gaze, koji je počeo propovijedati da je Sabataj Cevi dugo očekivani mesija. Čin proglašenja ,,kralja mesije” obavljen je u Gazi 31. maja 1665.
Sabataj sa još jačim žarom nastavlja sa propagandnim putovanjima i svuda ga primaju sa oduševljenjem i kraljevskim počastima. Rabin Natan je slao žarke poruke jevrejskim opštinama u svim zemljama, pozivajući ih da budu spremni za izbavljenje iz dijaspore (geula). U jevrejskim masama su bodrenja izazvala veliko uzbuđenje i kada se poslije sedamnaest godina lutanja (1665.) Sabataj vratio u Izmir, dočekalo ga je mnoštvo naroda i pozdravilo uzvikom „Živio naš kralj mesija!”
Atmosfera mesijanstva i skorog izbavljenja prelazi granice Osmanske države šireći se evropskim gradovima u kojima su živjeli Jevreji. Dolazi do oštre polarizacije na Sabatajeve pristalice i protivnike. Na denuncijaciju kabalističkog rabina iz Poljske, Nehamie Kohena, doveden je u januaru 1666., u Istanbul i zatvoren. Sultan Mehmed IV dao mu je da bira: prelazak u islam ili smrt. Izabrao je islam i odmah oslobođen. Dobio je ime, Aziz Mehmed-efendi, i postao dvorski službenik u jednoj od carskih palata u Jedrenu.
Mada se mesija povukao, mnogi Jevreji su i dalje vjerovali u njega i mislili da je napuštanje vjere samo privremeno, kao i da je Ceviju ono bilo potrebno kako bi mogao izbaviti i ostali svijet.
Cevi stvarno nije napustio staru vjeru, pa je uhapšen krajem 1672. godine pod optužbom ,,da vrijeđa islam i da se odmetnuo od te vjere”. Interniran je u krajnji grad Imperije – Ulcinj. U tom gradu đe ,,nikada nije bilo Jevreja” predat je na čuvanje dizdaru tvrđave, koji je za njega preuredio gornji sprat Kule Balšića u Starom gradu. Sabataj je na zidu urezao dvije velike Davidove zvijezde, koje se i danas mogu jasno vidjeti.
Odmah je dolaskom, Ulcinju dao duhovnu dimenziju. Naziv Ulcinj poprima u njegovom tumačenju oblik Alkum, kao aluzija na melek alkum iz ,,Mudrih izreka Solomonovih”, 30:31 (,,… i kralj sa svojom vojskom”). To je značilo da on, Sabataj ben Mordehaj Cevi, nije došao u ovaj grad voljom osmanskih vlasti, nego samim određenjem Božijim kao ,,kralj Ulcinja”.
Umro je 17. septembra 1676., dva mjeseca nakon što je napunio 50 godina. Sačuvano je predanje da je jedan dječak pao sa smokve i na licu mjesta ostao mrtav iako ga je ranije Sabataj upozorio da se tamo ne penje. Osjećajući da je on, mesija, možda, kriv za dječakovu smrt Sabataj je zamolio Boga da dječaka oživi, a da njemu oduzme život. Prihvatanje ove molbe je, za njegove sljedbenike, jedan od najvećih dokaza Cevijeve svetosti.
„Najbitnija jevrejska figura 17. vijeka je umro i sahranjena u Ulcinju, a neki stanovnici su mu poklonili turbe (mauzolej)”, kaže Cerović, čija NVO kao jedan od ključnih ciljeva ima upravo afirmaciju vrijednosti koje je promovisao Sabataj Cevi.
Mnogo više svijetla na posljednje godine života provedene u Ulcinju očekuje se da baci veliki naučni skup „Sabataj Cevi, sabatajanci i sabatajanizam u istoriji i literaturi”, koji će se narednog ljeta održati u ovom gradu. Planira se da na tom skupu učestvuje tridesetak eminentnih naučnika iz Izraela, SAD i Evrope, a organizatori kongresa su NVO Likud Crne Gore, Univerzitet Ben-Gurion iz Izraela i ulcinjska Fondacija Lika, dok će Opština Ulcinj podržati ovaj projekat.
Na ovaj način Ulcinj, odnosno Sabatajev Alkum, će se, na još mala vrata, vratiti na mapu svjetskog jevrejstva.Njegovih poštovalaca ima oko dva od ukupno 14 miliona Jevreja razasutih diljem planete, a koji su uglavnom sefardskog porijekla. Naravno, ima i onih koji su Aškenazi. Većina Rusa koji su posljednjih godina kupili ili sagradili kuće u Ulcinju su upravo Jevreji. O ovoj velikoj priči razgovarali su crnogorski čelnici i vrhovni rabin Izraela Jon Mecger, koji je prije tri godine boravio u našoj zemlji.
Tek sada mnogima u jevrejskom svijetu postaju jasnije zašto je prije gotovo 50 godina u svom djelu Kabala i njena simbolika Geršom Šolem, najbolji poznavalac Sabataja, zapisao da je učenje reformatora Talmuda ,,na paradoksalan način bilo za rađanje modernog jevrejstva od izuzetnog značaja, što je, ipak, bilo dugo previđano i tek nam je skoro tu postalo jasno”. I to je Ulcinj.
Mustafa CANKA
DRUŠTVO4 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
Izdvojeno3 sedmice
INTERVJU4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
Izdvojeno3 sedmice
SVIJET3 sedmice
Izdvojeno4 sedmice