Gradonačelnik Herceg Novog smatra da je rano da se podigne bilo kakav spomenik žrtvama deportacije i tvrdi da taj grad nije spreman za ovakvo obilježje prije nego što se dokaže šta se zaista desilo bosanskim izbjeglicama. Iako zvuči kao da se gospodin Mandić zalaže za utvrđivanje istine i postizanje sudske pravde i da je zabrinut za percepciju ovog važnog turističkog centra, te da ne želi da se Herceg Novi povezuje sa državnim zločinom deportacije, čini mi se da njegovi motivi mogu biti i drugačije prirode. Riječ-dvije o tim mogućim motivima.
Za početak, izjava prvog čovjeka Herceg Novog se potpuno uklapa u retorički kalup elite na vlasti, koja nastoji da sakrije svoje ratne aktivnosti. Pokazuje se da je pranje ratne prošlosti zajednički interes svih onih koji su odlučivali o životu i smrti tokom krvavih devedesetih, bez obzira na njihove etničke, vjerske i ideološke razlike, ili njihovu partijsku pripadnost.
Istovremeno, gradonačelnik nakratko odlaže ostvarivanje napora SDP-a da se instrumentalizacijom nevladinog sektora i postavljanjem spomen ploče žrtvama čiji se progonitelj u Crnoj Gori zvanično ne zna, stavi tačka na utrđivanje krivične i političke odgovornosti tadašnjeg predsjednika vlade Mila Đukanovića, za državni zločin deportacije. Istini za volju, sve je manje ljudi u Crnoj Gori koji se usuđuju pomenuti bivšeg premijera u ovom kontekstu i rizikovati medijski linč, blaćenje, bezbjednosno obrađivanje, prisluškivanje i praćenje, i raznovrsne pritiske rezervisane za njegove kritičare.
Najnovije gradonačelnikovo interpretiranje državnog zločina je odlična ilustracija napora vladajuće strukture i službi bezbjednosti u Crnoj Gori i u regionu da se pokušaji personalizacije odgovornosti za prošla dešavanja razvodne do besmisla. Što bi rekao Svetozar Marović, ,,dogovor je moguć omogućen,” i da bi ,,pronašli moguće” neophodno je da ,,razumijemo realno.” U kontekstu priče o spomen obilježju u Herceg Novom, ,,dogovor” je spomenik koji treba da bude ,,omogućen” sudskim dokazivanjem odgovornosti i utvrđivanjem istine, a bez pominjanja Mila Đukanovića. Kao što nas uči dosadašnje iskustvo, ako je uopšte i dostižno u sadašnjim političkim okolnostima, ovo dokazivanje je kompleksno i zahtijeva vrijeme. To je ono što Marović naziva ,,realnost.” Zaista, neophodno je razumjeti realno odbijanje struktura vlasti i ratnih političkih lidera da sami sebe lustriraju i na sudu olakšaju dušu priznanjem sopstvenog nacionalizma iz ratnih godina.
Jedino oni rijetki koji ne razumiju ovu ,,realnost” se bune zbog sudskog odugovlačenja i besmislenih obrazloženja oslobađajućih presuda. Osim što se radi o sumnjivim anti-državnim elementima koji stalno podrivaju temelje crnogorskog independentističkog raja, ovi bundžije zahtijevaju utvrđivanje nalogodavne, komandne i političke odgovornosti za zločin deportacije. Ovi bezobraznici se čak usuđuju da nasrnu na lik i djelo ,,oca nacije”, tvrdeći da je kao predsjednik vlade morao znati za sva ova dešavanja i da, po tom osnovu, snosi odgovornost koja se treba utvrditi na sudu.
Svojom izjavom, gradonačelnik Herceg Novog takođe plaši svoje sugrađane, nagovještavajući mogućnost da se ratna deportacija izbjeglica može staviti na kolektivnu dušu Herceg Novog. Nije nezamisliv ni scenario po kojem on, u stvari, podsjeća sve one što su bili dio obimne državne organizacije hapšenja izbjeglica na sporazum o javnom ćutanju, a privatnom slaganju sa jedinim svjedokom koji je imao hrabrosti da progovori o ovom zločinu. Mislim da je vrijedno podsjetiti na najmanje tri stvari.
Prvo podsjećanje je o tome da ovaj zločin nije osmišljen u Herceg Novom, niti su to učinili njegovi stanovnici. Radi se o državnom zločinu, i tačno se zna šta se desilo sa izbjeglicama koje je tadašnja crnogorska vlast isporučila egzekutorima iz Republike Srpske. Naravno, eventualna krivična odgovornost pojedinih građana Herceg Novog treba da bude utvrđena na sudu. Tom prilikom bi sud trebao da razmotri ministarska naređenja, radne policijske zabilješke s terena, kao i spiskove timova koji su slani u akciju hapšenja. To je proces personalizacije odgovornosti koji nema nikakve veze sa sentimentom stanovnika Herceg Novog ili sa slikom koju o ovom gradu mogu steći neupućeni turisti. Građani nemaju razloga da se boje istine.
Drugo podsjećanje se odnosi na liniju odgovornosti za ova dešavanja u Crnoj Gori. Ta linija povezuje policajce koji su postupali po naređenju, njihove pretpostavljene u tadašnjem MUP-u i političke nalogodavce ovog državnog zločina. Činjenica da crnogorski sudovi, institucije države i sve prateće službe, kao i odani partijski vojnici, tvrdoglavo odbijaju da prepoznaju ovu vezu, ne poništava njeno postojanje. Na budućem nezavisnom crnogorskom sudstvu, ako ono to nekada postane, je da jasno i nedvosmisleno dokumentuje ovu vezu.
Treće podsjećanje se odnosi na problematičnu ulogu koji u razvodnjavanju ovog državnog zločina igra nevladin sektor. Da ne bih ponavljao ranije argumente iz novinske polemike u vezi sa spomen pločom, reći ću samo da bi najbolji spomenik žrtvama crnogorskih ratnika iz devedesetih bilo sudsko utvrđivanje krivične i političke odgovornosti tadašnjih aktera. Dok se to ne desi, svako spomen obilježje ovog zločina služiće kao zaklon političkim mentorima nacionalizma iz ratnih godina, i kao dokaz da se ispraznom retorikom o opštem uvažavanju ljudskih prava i nepovoljnih istorijskih okolnosti mogu oprati i najprljavije ratne biografije.
Ono što je veoma zabrinjavajuće jeste spoznaja da NVO sektor jasno demonstrira da ,,razumije realno” i da je spreman da uloži svoj značajni antiratni kapital u proces ,,pronalaženja mogućeg.” Nerijetko se ovo NVO-ovsko servisiranje vladajuće mašinerije naziva unutarcrnogorsko pomirenje!!
Srđa PAVLOVIĆ
DRUŠTVO4 sedmice
DANAS, SJUTRA4 sedmice
INTERVJU4 sedmice
U SJEĆANJU4 sedmice
Izdvojeno2 sedmice
INTERVJU3 sedmice
INTERVJU4 sedmice
HORIZONTI4 sedmice