Ministar vanjskih poslova i evropskih integracija u kratkom razmaku je u centru već druge špijunske afere. Nakon listinga, podgrijana je misterija o tajnoj službi koja je ilegalno ustrojena i aktivirana negdje iz utrobe Ministarstva odbrane a linkovana je i na Milana Roćena. Vojna služba ili njen embrion djeluje već godinu-dvije nakon obnove nezavisnosti, potpuno mimo Ustava, jer je ANB jedina zakonom definisana služba u državi. Od tog perioda traje od očiju javnosti skrajnuta polemika u vrhu vlasti o tome da li je, kakva i s kojim ovlašćenjima, vojna služba potrebna ili ne.

Iako mu je resor diplomatija, Roćen je involviran po više osnova. Kao malo ko ima iskustvo u djelovanju tajnih službi, jer je od 1992. do 1998. bio u Ambasadi SRJ u Moskvi, važnom punktu bratske srpsko-ruske vojne saradnje. Tijesno je sarađivao s tadašnjim vojnim atašeom, generalom Brankom Krgom, dugogodišnjim šefom 2. vojno-obavještajne uprave i načelnikom Generalštaba.

Nakon referenduma 2006, Roćen je službeno bio savjetnik za vojna pitanja premijera Mila Đukanovića i glavni kandidat za ministra odbrane u Vladi Željka Šturanovića.

Roćen se kasnije nametnuo kao glavni dizajner kampanje ulaska Crne Gore u NATO, što mu je, s obzirom na bekgraund ,,stručno-političkog radnika u sektoru za informisanje i propagandu Predsjedništva Centralnog komiteta SK Crne Gore” i specijalno „moskovske godine”, bio sjajan manevar pranja ili minimiziranja škakljivih biografskih činjenica.

Tako je nekadašnji šef kabineta partijskih sekretara i dogmatski skriboman Komunista, evoluirao u uvodničara „kratke brošure” (pleonazam, što takoje?) naslovljene Deset zabluda o NATO-u, dijeljene uz dnevne novine, gdje se obrušava na „neopravdane strahove od članstva Crne Gore u Alijansi”.

Jedan od nepisanih, ali neupitnih uslova prijema Crne Gore u NATO je i postojanje posebne vojne službe, nezavisne od klasične državne bezbjednosti (ANB), koja bi bila specijalizovana za obavještajne, kontraobavještajne i bezbjednosne poslove iz sektora odbrane i oružanih snaga.

Da bi vojska ostvarivala svoju ustavnu funkciju, mora imati stručne obavještajne podatke o vojnim mogućnostima drugih država ili o situaciju na teritoriji gdje izvršava ili bi trebalo da izvrši zadatke u sastavu međunarodnih mirovnih snaga. Imperativ je i vojna kontraobavještajna komponenta, jer se svaka vojska štiti od špijunskih penetracija ili subverzija usmjerenih protiv odbrambenih interesa države.

Tako stoje stvari u teoriji i postojećim standardima. Što se dešavalo kod nas? Početkom 2007, kada je ustrojeno Ministarstvo odbrane Crne Gore, rasformirani su špijunski punktovi bivše jugoslovenske vojske – 5. centar Vojno-bezbjednosne i 3. centar Vojno-obavještajne agencije u Podgorici . General Jovan Lakčević, tadašnji načelnik Generalštaba VCG, zadužio je mornaričkog pukovnika Iliju Brčića da izradi šemu organizovanja vojne službe. Brčić je nekada bio šef Odsjeka bezbjednosti za ratnu mornaricu.

No, paralelno, u Ministarstvo odbrane bivaju prekomandovani Božidar Lakić, šef podgoričkog Centra ANB-a, te dvojica njegovih saradnika, Veselin Mazić i Predrag Abramović, operativci s iskustvom kontraobavještajnog djelovanja prema bivšoj saveznoj vojsci. Raspoređeni su u okviru novoformiranog Odjeljenja za odbrambeno-bezbjednosne poslove, komunikaciju i kripto-zaštitu Ministarstva odbrane s Lakićem kao načelnikom.

Krajem te godine, Brčić je uhapšen u Rimu, tokom izvjesne vojno-diplomatske misije, po međunarodnoj poćernici iz Hrvatske zbog umiješanosti u ratne događaje iz 1991. godine. Božidar Lakić je novembra 2007, tokom saslušavanja o tom događaju pred parlamentarnim Odborom za bezbjednost i odbranu, aludirao na propuste Brčićeve bezbjednosne provjere, koju je, koliko je poznato, obavljala upravo njegova prethodna firma – ANB. No, Lakić je kazao da je „služba vojne policije, po našim operativnim informacijama, imala saznanja da Hrvatska potražuje Brčića”, te tako odgovornost prebačio na generala Lakčević – nadređenog vojnoj policiji – koji je ubrzo smijenjen.

Početkom 2008, kako smo izvještavali, eksperti američke vojno-obavještajne službe DIA (Defense Intelligence Agency) su boravili u Podgorici i nakon stručne analize sugerisali da je Brčićev koncept vojne službe neprihvatljiv. Pristupilo se dizajniranju nove službe, krštene kao OBS (Obavještajno-bezbjednosna služba). Izgleda da tada nastaju sporovi.

Duško Marković, kao direktor ANB-a, šalje u proljeće 2008. svoju službenicu, šeficu analitike Larisu Radovanović, da u prostorijama Ministarstva odbrane preuzme novoformiranu Direkciju za zaštitu tajnih podataka, gdje se razmjenjuju i čuvaju kalasifikovani NATO podaci.

Međutim, Radovanovićeva u Ministarstvu odbrane nailazi na opstrukciju; čak joj ni kancelariju nijesu obezbjedili. I ministar odbrane Boro Vučinić, objašnjavajući da Radovanovićeva,,nije odradila posao”, oktobra 2008. je smijenjuje i vraća Markoviću u ANB.

Za novog direktora Direkcije za zaštitu tajnih podataka ministar Vučinić postavlja svog rođaka Sava Vučinića. Naprečac su pronađene kancelarije i u podrumu zgrade Ministarstva odbrane dovršene posebno obezbijeđene prostorije za čuvanje NATO podataka.

Iako su tek pripremane izmjene Zakona o odbrani, kojim se ustrojava posebna OBS Ministarstva odbrane, Boro Vučinić je svojim Pravilnikom o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji u Ministarstvu odbrane faktički ustrojio tajnu vojnu službu. Pravilnik je na sjednici Vlade Mila Đukanovića održanoj 27. novembra 2008. usvojen – potpuno nezakonito. U tom Pravilniku OBS je definisana kao ,,organizaciona jedinica koja pruža obavještajnu, kontraobavještajnu i bezbjednosnu podršku odlučivanju i vođenju u odbrambenim aktivnostima Crne Gore u miru, vanrednim situacijama i rat”. Predviđena su i formacijska mjesta unutar OBS-a – njih ukupno 17.

U to vrijeme, Đukanovićeva vlada odobrava amandmane na Zakon o odbrani kojim se utemeljuje OBS Ministarstva odbrane. Usvajanje narečenog Pravilnika i amandmana pod dirigentskom palicom Đukanovića, otkriva da je on oduvijek optirao za takvo rješenje.

No, amandmani na Zakon o odbrani o OBS-u su „zamrznuti”, zatim i povučeni, formalno zbog prigovora Socijaldemokratske partije da se ministru odbrane daju identična ovlašćenja kao šefu ANB-a. Suštinski: veto je stavio Duško Marković.

Tek oko godinu kasnije, reaguje neko iz opozicije. Nebojša Medojević, član Odbora za bezbjednost i odbranu, u Monitoru novembra 2009. tvrdi da „vrh režima sumnja u sigurnost postojeće tehnike ANB-a, jer su neke informacije počele da cure, pa se u samom vrhu režima rodila ideja o potrebi formiranja privatne službe bezbjednosti sa ljudima odanim vrhu režimu”.

Prema njegovom tadašnjem tumačenju, Milan Roćen je autor ideje formiranja tajne vojne službe sa svojom tehnikom i probranim ljudstvom. „Na ovaj problem upućuju”, rekao nam je Medojević, „i neki krugovi iz NATO-a sa kojima sam ja imao komunikaciju”.

On je ponovio upozorenja „na netransparetne i nejasne odnose Roćena i ruskih bezbjednosnih agencija i mogućim planovima nekoga iz vrha režima da u slučaju krajnje nužde u Rusiji potraže svoje novo sklonište od pravosudnih organa”.

Niko se sve dosad nije obazirao na ovakva upozorenja. Stvar je, velimo, podgrijana aferom listng, u čijoj se sjenci odigravao i sukob oko kontrole obavještajnih poslova u Ministarstvu odbrane.

Uoči afere, na sjednici Vlade 24. novembra prošle godine, Ivan Mašulović je izabran za v.d. pomoćnika ministra odbrane. Duško Marković, vicepremijer i ministar pravde, nije prisustvovao toj sjednici a ministri iz SDP-a nijesu glasali protiv izbora Mašulovića.

Formalno, Mašulović sada ima posao šefa Sektora za politiku odbrane, ali su u njegovim rukama svi operativni linkovi prema NATO-u, uključujući: Direkciju za zaštitu podataka, zatim vojni atašei, Odsjek za međunarodnu saradnju i Odsjek za NATO i EU.

Mašulović je donedavni savjetnik za bezbjednost Igora Lukšića, blizak s Milanom Roćenom. Njega je krajem 2009. Duško Marković smijenio s mjesta načelnika Centra ANB-a u Podgorici; nikada nije objavljeno što su bili razlozi za smjenu.

Nekoliko detalja ostaju sporni kod Mašulovića. Sa dr Andrejom Savićem, 2001-2003. šefom Bezbjednosno-informativne agencije Srbije, objavio je svojevremeno hrestomatiju Bezbjednost Evropske unije .

Kako smo izvještavali, Mašulović je, prije nego je stupio u ANB, bio Roćenov savjetnik za bezbjednost i rukovodilac Službe za informativno-tehničku i bezbjednosnu podršku Ministarstva vanjskih poslova.

Sa Roćenovim saradnikom iz „moskovskih godina”, generalom Brankom Krgom, Mašulović je bio predavač na beogradskoj Akademiji za diplomatiju i bezbjednost, itd.

Otuda možda ne čudi što je nakon Mašulovićevog imenovanja na dužnost u Ministarstvu odbrane, objavljeno kako su tamo upućeni i pripadnici ANB-a, koji su „u cilju postizanja NATO standarda i interoperabilnosti” zaduženi „za prikupljanje i obradu tajnih podataka od značaja za odbranu”.

No, direktor ANB-a, Vladan Joković, kadar Duška Markovića, u međuvremenu je dao ostavku ili je smijenjen. Vlada Igora Lukšića je usvojila izmjene Zakona o odbrani kojima je predviđeno formiranje obavještajne službe u okviru Ministarstva odbrane. Za šefa ANB nominovan je Boro Vučinić.

Rasplet ili zaplet?

Vladimir JOVANOVIĆ