Prema nedavnoj analizi Centra za građansko obrazovanje, smanjuje se broj onih koji misle da su osobe drugačije seksualne orijentacije opasne za društvo. Ipak, radikalizacija društva i učestaliji govor mržnje uticali su na stagnaciju, pa čak i unazađivanje u pojedinim oblastima koje se tiču prava i zaštite LGBT osoba
Nedavno istraživanje Centra za građansko obrazovanje (CGO) pokazalo je – u Crnoj Gori se smanjuje broj onih koji smatraju da su osobe različite seksualne orijentacije štetne i opasne. Ipak, blizu polovine građana smatra da te osobe nijesu ugrožene. Na stagnaciju, pa čak i unazađivanje u pojedinim oblastima uticale su radikalizacija i klerikalizacija društva u posljednjih par godina.
„Skoro polovina ispitanika vjeruje da je u javnom diskursu korisno čuti naučno objašnjenje različite seksualne orijentacije radi boljeg razumijevanja ove pojave. No, u odnosu na 2019, osjetan je porast onih koji misle da su te priče u javnom prostoru nepotrebne i da ne bi pomogle, kao i da, uprkos naučnom tumačenju, ta pojava ostaje izuzetno štetna za svako društvo“, saopštila je na prezentaciji rezultata istraživanja javnog mnjenja koordinatorka pri CGO-u Željka Ćetković.
U posljednje tri godine, prema riječima izvršnog direktora NVO Spektra Jovana Džolija Ulićevića, naše se društvo radikalizovalo i svjedočimo pojačanom govoru mržnje. ,,Uglavnom se targetiraju žene, osobe sa invaliditetom i LGBTI osobe. Uprkos povećanju podrške unutar opšte populacije prema LGBTI osobama, važno je imati na umu radikalizaciju mladih, koja je posljedica neadekvatnog obrazovnog sistema i opšte klerikalizacije društva. U obrazovnom sistemu izostaje volja da se predmeti kao što su građansko obrazovanje, zdravi stilovi života ili medijska pismenost učine obaveznim, ali se nedovoljno pažnje daje i adresiranju pitanja roda, pola i seksualnosti i kroz prirodne nauke, recimo biologiju“.
Kako je istakao, zaštititi prava marginalizovanih grupa, a naročito LGBT osoba, je i dalje hrabrost i avangardna politika, ali samo onda kada je autentična i iskrena, a ne instrument u pristupnom procesu Evropskoj uniji.
Istraživanje CGO-a je pokazalo rast podrške političarima i političarkama koji bi otvoreno govorili o svom LGBT identitetu, kao i političkim partijama koje bi aktivnije radile na unapređenju ljudskih prava LGBT osoba. ,,Kada bi jednog dana saznali da im je dijete homoseksualne orijentacije, skoro trećina građana i građanki bi ga podržalo u potpunosti, desetina djelimično (tako da ostane u krugu porodice), a dvije petine bi pokušalo da pomogne putem liječenja. Ovaj podatak je ohrabrujući jer se radi o jednom od najosjetljivijih pitanja“, navela je Jelena Ćetković. Ipak, veću šansu za prihvatanje, prema istim podacima, od LGBT djeteta imaju LGBT prijatelji, poznanici, kolege ili komšije.
„Uz napredovanje imamo i nazadovanje, što je posljedica govora mržnje kojim se, u većoj ili manjoj mjeri, onda kada im to politički odgovara, služe političke partije, poslanici i poslanice i pojedine osobe koje imaju javni autoritet. Mi smo društvo u kojem se mržnja podgrijava, ne samo prema LGBT osobama, nego i prema drugim ranjivim kategorijama društva”, kazao je za Monitor izvršni direktor NVO Queer Montenegro Danijel Kalezić.
Kao pozitivan primjer kako lokalne samouprave mogu poboljšati kvalitet života LGBT osoba, Kalezić navodi Kotor, koji se nalazi na listi Rainbow Cities Network-a (Mreže duginih gradova), koje su prijateljski nastrojene prema LGBT zajednici. „Ima i drugih gradova koji su prepoznali važnost ovog pitanja, poput Podgorice i Kolašina. Ima i onih koji nijesu uradili ništa. Crna Gora ima prilično dobar zakonodavni okvir, ali izostaje njegovo primjenjivanje. Kaskamo u borbi sa kulturalnom homofobijom, u kojoj se uvjerenje da je biti LGBT nemoralno, grešno ili neispravno prenosi s koljena na koljeno“.
Ministarstvo zdravlja ni nakon pet godina nije riješilo problem nestašice hormonske terapije estradiolom. „Ministarstvo ne radi ništa da građanke koje su u potrebi za estradiolom imaju pristup ovoj terapiji, što im garantuje i naš zakonodavni okvir, ali i Pozitivna lista ljekova. Osim brojnih inicijativa Spektre, Koalicija Zajedno za LGBT, koju čini 37 nevladinih organizacija i institucija, uputila je javni zahtjev Ministarstvu zdravlja za rješavanje ovog problema. Urgenciju je uputilo i Ministarstvo ljudskih i manjinskih prava, te institucija Zaštitnika ljudskih prava i sloboda, a u kontaktu smo i sa Kliničkim centrom Crne Gore. Spektra je još jednom nakon toga poslala zahtjev za sastanak Ministarstvu zdravlja, međutim – bez odgovora. Ovakvo ponašanje je prilično razočaravajuće“, kaže Ulićević.
Zakon o životnom partnerstvu osoba istog pola, usvojen 2020. godine, daleko je od potpune primjene u praksi. Istopolni parovi mogu da sklope životna partnerstva, ali tu se njihova prava završavaju. Da bi ostvarili sva prava koja proizilaze iz ovog zakona, preko 20 zakona tek mora biti izmijenjeno u Skupštini.
U Strategiji za unapređenje kvaliteta života LGBTI osoba u Crnoj Gori za period od 2019. do 2023. godine navodi se da te osobe, u odnosu na druge ranjive grupe uživaju najmanju podršku građana i građanki u borbi za svoja prava. „Oko 57 odsto građana ne podržava napore u ostvarivanju prava ove društvene grupe”, navodi se u ovom dokumentu.
Među građanima i građankama Crne Gore, prema analizi Centra za građansko obrazovanje, preovladava mišljenje da transrodne osobe treba da imaju pravo na promjenu oznake pola u ličnim dokumentima samo na osnovu samoodređenja, odnosno bez operativne promjene pola.
Ti podaci, prema riječima Ulićevića, ohrabruju. „Crna Gora je jedna od devet evropskih zemalja koje zahtijevaju sterilizaciju trans osoba. Vjerujem da imamo jedinstvenu priliku da izađemo iz jedne od najgorih praksi, usvajanjem Zakona o rodnom identitetu baziranog na samoodređenju. On bi značio jednostavnu administrativnu proceduru promjene oznake pola u ličnim dokumentima, bez invazivnih medicinskih intervencija koje dovode do sterilizacije osoba“, objašnjava on, napominjući da bi ga trebalo usvojiti do kraja 2023.
Kalezić ističe da sve dok sistem pojedince svrstava u kategorije gdje ne pripadaju, ne možemo govoriti o jednakim pravima. ,,Zato je Zakon o rodnom identitetu baziran na samoodređenju od životnog značaja“.
Prošlogodišnje istraživanje NVO LGBT Foruma progres pokazalo je da se u udžbenicima koji su studentima Fakulteta političkih nauka Univerziteta Crne Gore obavezna literatura, homoseksualnost tretira kao bolest ili antidruštveno ponašanje. ,,Lezbejstvo i pederastija, kao dva prisutna i raširena vida seksualnih devijacija nastaju po pravilu, kao posljedica određenih defekata u psihičkom i socijalnom razvoju”, navodi se u dijelu sporne literature.
Iz te nevladine organizacije su od 15. marta 2020. do istog datuma 2021. godine, pružili psihološku pomoć za 242 korisnika njihovih programa podrške, psihijatrijsku za 56, a socijalnu za njih 179. Psihosocijalnu podršku dobile su 242 osobe. U pojedinim mjesecima COVID-19 krize, naročito tokom prvog i drugog „zaključavanja”, zabilježili su porast broja korisnika i korisnica pojedinih servisa od čak 500 odsto u odnosu na ranije godine, dok je registrovan i porast broja slučajeva mržnje, diskriminacije i nasilja.
Prema istraživanju Evropske unije i Vijeća Evrope koje je prije dvije godine u Crnoj Gori sproveo Centar za demokratiju i ljudska prava (CEDEM), trećina građana nije željela da živi u istoj državi u kojoj žive LGBTI osobe, a čak 43 odsto je smatralo da te osobe ne bi trebalo da imaju ista prava kao ostali građani.
Crna Gora je ove godine na osmom mjestu u Evropi na Rainbow Europe mapi, koja rangira države prema postojećem zakonodavnom i normativnom okviru. Napredujemo, ali kornjačinom brzinom.
Andrea JELIĆ
Izdvojeno2 sedmice
INTERVJU3 sedmice
FOKUS4 sedmice
DUHANKESA4 sedmice
HORIZONTI4 sedmice
DANAS, SJUTRA4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
ANKETA4 sedmice