Srpska pravoslavna crkva je duhovno bodrila i asistirala u svim fazama realizacije ideološko-političkog projekta državnog objedinjavanja svih srpskih zemalja – milom ili silom

MONITOR: Povodom burnih reagovanja u Srbiji protiv crnogorskog Zakona o slobodi vjeroispovijesti, analitičari kažu da se  SPC, opozicija i vlast, takmiče u nacionalizmu i da se otvoreno zalažu za Veliku Srbiju. Vaš komentar?

KOMŠIĆ: Kao drevne organizacije, crkve uopšte, pa i SPC, od svog nastanka do današnjih dana, igraju otvoreniju ili, pak, prikriveniju igru moći. Nažalost, aktuelna zbivanja podsećaju na arheološku “iskopinu” srednjevekovnih obrazaca borbe crkve i države za titularnog agenta vrhunaravne vlasti. U sporu “dva mača” oko investiture (13-18. vek), papska crkva je svoje pravo sile i silu prava temeljila na maksimi: “Čija je vera, njegova je teritorija” (Cuius religio, eius regio). Na tragu Ciceronove pohvale “oslobodiocima otadžbine”, uticajni teolozi su čak zagovarali i pravo na tiranoubistvo. S druge strane, evropski kraljevi, carevi, kneževi… su svoje pravo supremacije racionalizovali principom: “Čija je zemlja, njegova je i religija” (Cuius regio, eius religio), uključujući i pravo na progonstvo pape iz Rima u Avinjon.

Na svoj način, o postmodernom re-miksu promenljivih epozoda predmoderne harmonije i sporova crkvene i svetovne vlasti svedoče trodecenijska iskustva tranzicionog “povratka korenima”, započetog pogubnom “Antibirokratskom revolucijom”, 1988-89. godine. Dakle, kad je o SPC reč, ona je duhovno bodrila i asistirala u svim fazama realizacije ideološko-političkog projekta državnog objedinjavanja svih srpskih zemalja – milom ili silom. U procesima političke i versko-nacionalne homogenizacije 90-ih, sličnu ulogu imale su Katolička crkva “u Hrvata”, kao i Islamska zajednica kod Bošnjaka i Albanaca.

MONITOR: Ishodi su poznati.

 KOMŠIĆ: Da, ishodi su poznati. Umesto nedosanjanih velikonacionalnih snova, danas su u regionu suvereno pravo sile i sila prava rezervisani za novonastale nacionalne države, međunarodno-pravno priznate u okvirima bivših jugoslovenskih republika. Stoga, u svesrpskom slučaju, definitivno otpada svaka mogućnost dominacije principa: “Čija religija – njegova teritorija”. Osim nove, vratolomne avanture – pohvale mačenoscima – eskalacije međunacionalnog i međudržavnog konflikta – haotične destabilizacije čitavog regiona Zapadnog Balkana…!?

Srećom, tekući “kulturološki ratovi” i “događanje” pravoslavnog naroda, uz pokoji “gaf” crkvenih velikodostojnika i akademskih “veličina”, što prete svrgavanjem vladara i zveckanjem oružjem na srpsko-crnogorskoj granici i slično, odigravaju se (još) u nenasilnim formama “borbi za pravo i pravdu”.

Sociološki gledano, objašnjenje “funkcionalnosti” takvih međusobica doskorašnja “dva oka u glavi” može se jedino naći u lukavom planu vlastodržačkog uma da se socijalna nezadovoljstva ogromnog dela populacije u obe države, izazvana uzurpacijama javnog dobra, sve većim dohodovnim i imovinskim razlikama, siromaštvom i svekolikim nesigurnostima, preusmere na “sabornosno” identitetski teren, sa opasno zapaljivim, “vatrometnim” epizodama netrpeljivosti malih razlika.

MONITOR: Ministar inostranih poslova Srbije Ivica Dačić izjavio je da treba oduzeti državljanstvo građanima Srbije crnogorske nacionalnosti koji prihvataju crnogorski zakon slobodi vjeroispoviresti.  Kako se to može okvalifikovati?

KOMŠIĆ: Kako drugačije razumeti Dačića, osim kao istaknutog aktera koji svoju političku veštinu svodi na propagandni manevar “identitarske” zamene za sasušeno “korijenje” (iz 90-ih godina prošlog veka) na “jelovniku” “nacional-patriotske” politike. U svetlu činjenice da je još pre četiri veka jedan teolog (R. Huker) upozoravao “kako se lična mišljenja i osećanja ne mogu nadzirati, pa ih ne treba ni progoniti”, Dačićeva “istraga Crnogoraca” ima svoju farsičnu aromu, ali i potencijalno tragičnu komponentu.

Ispada da bi sve njegove desetke iz fakultetskog poznavanja pravno-političkih pretpostavki slobode misli i izražavanja i ustavne demokratije uopšte, trebalo poništiti i vratiti ga ponovo u “magareću klupu” škole za demokratiju. Ipak, šalu na stranu. Tragično je što naši odlični studenti prava, ekonomije, politikologije… da bi bili uspešni na tržištu glasova ove naše ojađene i zaluđene populacije, nepodnošljivo lako potiskuju moralne principe i stečena znanja i, tako, zarad mogućnosti da političku moć pretvore u lične privilegije i trajnije svojinske resurse, potpiruju kolektivne histerije da bi, istovremeno, demagoški podilazili tako indukovanim strastima svetine.

MONITOR: Čime se može objasniti to da je Aleksandar Vučić gospodar svega i svačega u Srbiji, a patrijarh Irinej vrhovni autoritet među akademcima?

KOMŠIĆ: Pre svega većinskom, trodecenijskom podrškom projektu “ostvarenja državno-političke celine srpskog naroda”, na temelju maksime o “optimalnom iskorišćavanju preimućstva civilizacijske zaostalosti i nerazvijenosti” (Dobrica Ćosić, “Teze za novu politiku” – za skup SANU: “Srpski narod na početku novog doba” (1991); “Promene”, Dnevnik, Novi Sad, 1992, str. 175-76).

MONITOR: Šta se hoće idejom o smanjenju izbornog cenzusa u Srbiji sa pet na tri odsto?

KOMŠIĆ: Kako parlament ne bi, kao u slučaju Belorusije, ostao bez predstavnika opozicije i tako, “u očima” demokratskog sveta i dela srpskog demosa bili delegitimisani izborni ishodi. Stoga, nagoveštenom bojkotu od strane dela opozicije valja parirati uvećanjem šansi malih stranaka, pokreta i grupa građana da (p)ostanu parlamentarni akter.

MONITOR: Kakve su šanse da na predstojećim izborima bude srušen Vučićev  režim?

KOMŠIĆ: Razumevanju prirode Vučićeve vlasti ne pomaže mnogo tvrdnja o “diktaturi”. Takav vid crno-belog pristupa pogodan je za opozicione, radikalno-političke platforme. Problem je mnogo komplikovaniji. Najsažetije rečeno, složiću se sa adekvatnošću i produktivnošću onih analiza koje aktuelnu vladavinu svrstavaju u tip hibridnih, poludemokratskih režima, sa jakom populističkom “aromom”. Posredi je varijacija modela “kompetitivnog autoritarizma” iliti “neliberalne demokratije”, sa očitim tendencijama vaninstitucionalne koncentracije lične moći i brisanja ustavnih granica podeljenih vlasti.

Takvu koegzistenciju minimalno-demokratskih procedura i masovno odobrenih autoritarnih sadržaja, pored uverenja i ponašanja elite vlasti, indukuju siromaštvo i raširena kultura bede; zamrznuti spor oko identiteta države (Kosovo); imperativi usredsređivanja resursa u funkciji ekonomske konsolidacije i razvoja i slično.

Zato, u ishodu predstojećih izbora ne vidim izvesnost “rušenja” aktuelnog režima. A, da li se vlast “zabarikadirala u sigurnoj kući diktature”, pored vladavine prava i količine šansi za miroljubivo, slobodno i fer političko takmičenje, može jedino da potvrdi još jedan ključni indikator. Reč je o (ne)mogućnosti mirne smene vlasti posle nekog od narednih izbornih ciklusa.

MONITOR: Prije godinu i nešto na zgradi  Muzeja prisajedinjenja u Novom  Sadu osvanuo je grafit  „Vojvodina Republika“. Tada se čulo da je Vojvodina jedini ratni plijen Srbije u projektu Velika Srbija. Šta znače takvi grafiti?

KOMŠIĆ: U ovim spoljno-političkim i unutrašnjim okolnostima, zahtev za “Vojvodinom – republikom” jeste legitimna, ali diletantska politička ideja. Umesto toga, mobilizaciju zapretenih razvojnih i demokratskih kapaciteta Pokrajine Vojvođani mogu ostvariti samo umećem subjektiviranja u procesima evropeizacije Srbije i optimalnog oslanjanja na EU standarde supsidijarnosti, regionalne autonomije, partnerstva, inter-regionalnog umrežavanja.

MONITOR: Nedavno ste objavili knjigu “Demokratija i dobra (samo)uprava”. Ima li demokratije, bar po jednoj od pet stotina definicija demokratije, u našem regionu? Ili je ovo, kako kažete,  politički zvjerinjak, a nerazborita demokratija?

KOMŠIĆ: Narod bi kazao: “Spolja gladac, a iznutra jadac”. A, budući da sam u knjizi poentirao Hantingtonovo stanovište da će “većina siromašnih društava biti nedemokratska sve dok ostaju siromašna”, te da će se “demokratija proširiti u svetu u meri u kojoj to žele oni koji u svetu i pojedinačnim zemljama poseduju vlast”, odgovor se sam nameće.

. Atmosfera “zavera”, sukoba, vanrednih stanja, proizvodnje “neprijatelja”; klero i etno-nacionalizama, kao “otrovnog voća demokratije” (Dž. Kin), belodano potvrđuje da ništa nismo naučili iz drevnog Tukididovog upozorenja da “rat ne valja zato što više pokvarenih ljudi stvori, nego što takvih uništi”.

MONITOR: Istorijsko iskustvo je pokazalo da je većina intelektualaca u modernom dobu sklonija autoritarnim, ponekad i totalitarnim političkim porecima. Zašto?

KOMŠIĆ: To je za licemerne i sebične posednike znanja, informacija i elitnih položaja dobitna strategija preživljavanja. Dakako, u pozlaćenim kavezima.

Zvanični Beograd se u odnosu prema Crnoj Gori
ne može uzdati u “tvrdu moć”

MONITOR: Da li zvančni Beograd još smatra da je moguće Crnu Goru vratiti u državnu zajednicu sa Srbijom?

KOMŠIĆ: Vlastodržačka elita Srbije zna da je takav scenario nemoguć, makar u dogledno vreme. Posebno ako bi se u aktuelnom geopolitičkom kontekstu oslonio na faktore “tvrde moći”. Međutim, u narodnjačkoj, sveobuhvatnoj (“catsch all”) ponudi ogromne većine partijsko-političkih kompanija, kako u sektoru vlasti tako i u opoziciji, kalkuliše se sa isplativošću takve robe na etnifikovanom političkom tržištu “saborne Srbije”.

Dakako, vodi se računa da zvanična ponuda bude koliko-toliko “upakovana u celofan” evropskih standarda manjinskih prava i ustavne brige za sunarodnike u susedstvu

                   Veseljko KOPRIVICA

IZVINJENJE

U štampanom izdanju Monitora potkrala nam se gruba greška. Uz intervju profesora doktora Jovana Komšića pod naslovom „Događanje pravoslavnog naroda“ prilikom tehničke obrade teksta umetnut je fleš iz teksta našeg saradnika Jova Martinovića o konkordatu “Igre Moći” koji je objavljen u prošlom broju Monitora (17. januara).

Izvinjamo se gospodinu Komšiću i čitaocima

Redakcija Monitora