Već petnaest godina na mrtvom vezu i van plovnog stanja, pod oznakom RF-31, u Kumboru samuje razarač Split. Njime je 15. novembra 1991. bombardovan grad čije ime brod nosi. Inače, pomenuti događaj novija hrvatska istorija bilježi kao bitku za Split i obilježava ga kao Dan obrane Grada i Županije splitsko-dalmatinske. Neko vrijeme u medijima je pominjana mogućnost da Hrvatska zatraži njegov povrat, pošto je pripadao matičnoj luci Split. Međutim, portparol Ministarstva odbrane RH Goran Goršić odagnao je tu sumnju, uz obrazloženje da se radi o brodu građenom osamdesetih godina koji je vrlo skup za održavanje, a ima i vrlo nepouzdane motore sklone čestom kvarenju te se odustaje od njegovog potraživanja.
FREGATE NA DOBOŠ: U međuvremenu, Ministarstvo odbrane Crne Gore već godinu dana nudi na prodaju tri velika patrolna broda (raketne fregate) RF-31, RF-33 i RF 34, koji su 1991. godine oteti iz splitske ratne luke Lora. Pod oznakom RF-31 krije se, prema klasifikaciji bivše JRM, VPBR-31, poznatiji kao zlokobni razarač Split. Ovaj brod trenutno se nalazi u opštini Herceg Novi, na mrtvom vezu, nasuprot vojne luke u Kumboru.
Od plana za veliki remont ovih fregata odustalo se nakon što su u njemačkom brodogradilištu Blohm und Vossu pedantni inženjeri izračunali da bi cijena remonta, po svakom brodu iznosila najmanje 15 miliona eura. Govorilo se da je za razarač Split zainteresovan kupac iz Egipta, za cijenu od 3,2 miliona eura. No, od tog dila ne bi ništa.
USAMLJENI FAJTER: No, da nije sve otišlo u nepovrat, pokazao je istaknuti ronilac Dragan Gačević. On predlaže da se razarač Split potopi u pograničnom akvatorijumu između Crne Gore i Hrvatske, s metaforom pomirenja i pozicioniranja poučne i zanimljive ronilačke lokacije – za sva vremena.
„Ideja da se Split potopi nije od juče. Svakako da bi bila prilog konačnom pomirenju dva naroda. Nijesam bio očevidac, a još manje učesnik u tim ratnim godinama. Znam samo da su dvije strane akteri tog nemilog događaja. Jedni su pucali na razarač iz grada, a drugi topovima tukli po gradu. Smatram da je vrijeme najbolji sudija, pa je možda njemu najbolje da ostavimo taj sud srama”, pojašnjava Gačević.
Scenario samog čina potapanja i njegovu organizaciju, smatra, treba osmisliti sa stručnim ljudima i obezbijediti punu medijsku pažnju. S obzirom na to da je Boka poznata po karnevalima, predlaže da bi bilo dobro na taj način osmisliti i čin suđenja, presude i izvršenja kazne kao za karnevalske krivce. Drugim riječima, presuditi razaraču za sva zlodjela proteklog vremena.
„Lično sam spreman da ga za taj čin pripremim. Postavio bih eksplozivna punjenja na prava mjesta, pa da konačno legne na dno mora. I da ga, eventulano, potopi gradonačelnik Splita ili neko ko je tamo od njega stradao. To bi, svakako, bila izuzetno dobra poruka i slika za čitav svijet. Tu ruinu od broda potopili bismo na tridesetak metara, dubinu veoma pogodnu za naša buduća zajednička ronjenja i kvalitetnu turističku ponudu”, kaže Gačević.
ZNAK POMIRENJA: Po njegovim riječima, Crna Gora bi se na ovaj način riješila nepotrebnog, dotrajalog, nepoželjnog i s ekološkog stanovišta opasnog broda. Potapanje na graničnom prelazu između Hrvatske i Crne Gore, doprinijelo bi upoznavanju ronilaca sa jedne i sa druge strane. Ovo bi postao svojevrsni okidač za ronilački turizam, jer bi se na malom prostoru i odličnoj destinaciji moglo uživati kao i na ostalim lokacijama našeg podmorja, gdje leže potopljeni brodovi: SMS Franz Josef, Tihany, T76 (T-1-Golešnica), PBR, Higgins i Galija.
U svijetu je i inače uobičajena praksa da se stari ratni brodovi potapaju za potrebe ronilačkog turizma, pa se samo možemo čuditi zašto se takva navika ne usvoji i kod nas. „Potapanje ovog broda pratili bi svjetski ronilački časopisi, internet portali, ronilački vodiči, što bi Crnu Goru kao ronilačku destinaciju visoko pozicioniralo. Danas je Crna Gora poznata po miniranom moru i deminerima, što je svakako kontraproduktivno, a naročito za turizam. Ako u neki od pretraživača ukucate ključne riječi kao što su „ronjenje” i „Crna Gora”, odmah vas zaspu informacije o minama i deminiranjima, kao da se radi o Avganistanu ili Iraku a ne o evropskoj državi”, kategoričan je Gačević.
On je sa svojim stručnim timom spreman da načini predlog pravne regulative ili pravilnik o podvodnim aktivnostima u Crnoj Gori, koji bi bio u skladu sa zakonima EU. Poznato je da standardi EU, usvojeni 2004, predviđaju pružanje usluga u ronilačkom turizmu. U pitanju su strogo propisane norme, koje govore kako se to stručno i organizovano radi u evropskim ronilačkim centrima. Kod nas, nijedan od ovih obrazaca ponašanja ne postoji. Postoji samo rigidna zakonska regulativa, koju je napisao jedan čovjek, a potpisali ljudi koji se uopšte ne razumiju u ovu oblast.
Istorijat
Razarač Split nekada se zvao Soko. Taj brod je naručen za potrebe mornarice SSSR-a 1976. Kobilica mu je položena u januaru 1978. u brodogradilištu u Zelenodolsku, a brod je porinut u more 1979. U službeni sastav mornarice SSSR-a ušao je 1979, odakle je izašao 19. februara 1980. a Jugoslovenskoj ratnoj mornarici predan 10. marta 1980.
Napad na Split
Mornarica i avijacija JNA napali su grad Split 15. novembra 1991. Granatirajući i samo sjedište grada, staru gradsku jezgru te Dioklecijanovu palatu. Napad je počeo u 6,45 sati, a na udaru artiljerije JNA našle su se i stambene zgrade i Hajdukovo igralište. U napadu na gradsku luku, gdje je granatom pogođen trajekt Vladimir Nazor, poginula su dva pomorca.
Marija ČOLPA
DRUŠTVO4 sedmice
DANAS, SJUTRA4 sedmice
INTERVJU4 sedmice
U SJEĆANJU3 sedmice
INTERVJU4 sedmice
Izdvojeno2 sedmice
HORIZONTI4 sedmice
INTERVJU3 sedmice