Udio OSI među nazaposlenim na sjeveru veći je nego u ostatku države. Zakonska regulativa, subvencije za poslodavce, ali ni lokalni akcioni planovi ne daju rezultate, pa se broj nezaposlenih osoba iz te kategorije, iz godine povećava.
Prema podacima Zavoda za zapošljavanje (ZZZ), na kraju prošle godine, u Crnoj Gori nezaposleno je bilo čak 10.970 osoba sa invaliditetom (OSI), od čega 60,6 odsto žena. Najviša stopa nezaposlenosti među tom populacijom registrovana je u nekoliko sjevernih opština. U Beranama ih je 2.617 u Rožajama 2.070, u Bijelom Polju 975… I u tim opštinama dominiraju nezaposlene žene sa invaliditetom. Gotovo sve opštine na sjeveru i pored, kako tvrde, poštovanja zakona, lokalnih planova i dobre volje, ipak, bilježe rast nezaposlenih OSI osoba, iz godine u godinu.
OSI se suočavaju sa stopom nezaposlenosti koja je dva do tri puta puta viša u odnosu na osobe bez invaliditeta, piše u zvaničnim izvještajima bjelopoljske Opštine.
„Nezaposlene OSI žive ispod linije apsolutnog siromaštva dok je stopa zaposlenosti izuzetno niska… Trenutno 15 poslodavaca na lokalnom nivou koristi pravo kod Biroa rada na subvenciju zarade. Kod njih je upošljeno 29 lica sa invaliditetom. Radi se većinom o privatnom i NVO sektoru, dok je manji broj u javno sektoru“, objašnjavaju u lokalnoj upravi Bijelog Polja.
Broj OSI na evidenciji Biroa rada Gusinje se tokom 2019. godine povećao čak za 72,3 odsto, u odnosu na prethodnu. Njihovo trenutno učešće u ukupnoj nezaposlenosti je oko 24 odsto. U toj opštini najviše je nezaposlenih OSI sa I stepenom obrazovanja, a više od dvije trećine su stariji od 50 godina.
Za samo jednu godinu broj osoba sa invaliditetom na evidenciji Zavoda za zapošljavanje u Andrijevici povećao se 26,7 odsto. Nezaposleni iz te kategorije čine više od dvije trećine onih koji traže posao. To je, ujedno, i značajno više od učešća lica sa invaliditetom u ukupnoj nezaposlenosti na nivou Crne Gore (29,7 odsto). Niko od njih nije uspio da se zaposli tokom 2019. i 2020. godine.
Ni nezaposlenima iz ove kategorije u Plavu nijesu dostupne usluge profesionalne rehabilitacije. Njihovo učešće u ukupnom broju nezaposlenih, prema posednjim zvaničnim podacima, premašilo je 36 odsto. Dominiraju nekvalifikovani i stariji od 50 godina.
Samo osam odsto Pljevljaka sa invaliditetom, tokom minule dvije godine, dobili su priliku da budu obuhvaćeni mjerama profesionalne rehabilitacije i zapošljavanja. I u toj opštini broj OSI na evidenciji Zavoda za zapošljavanje, iz godine u godinu raste, a prema posljednjim podacima ukupno ih je – 643.
Broj nezaposlenih iz te kategorije za samo dvije godine duplirao se u Kolašinu, pa ih je sada 94. Većina ih je nekvalifikovanih i u srednjoj životnoj dobi. Za dvije godine samo jedna OSI u tom gradu bila je uključena u mjere profesionalne rehabilitacije.
„Nastojimo da izradom lokalnih planova poboljšamo položaj naših sugrađana sa invaliditetom. Predviđene su i aktivnosti, koje bi poslodavce motivisale da zapošljavaju osobe iz te kategorije. Mislim da Opština, to jest preduzeća i službe čiji je osnivač, daju dobar primjer, pa je ranije zapošljeno nekoliko OSI“, kažu u kolašinskoj Opštini.
Šavnik je među rijetkim sjevernim opštinama u kojima se broj OSI na evidenciji ZZZ smanjuje. Ipak, ni u tom gradu za dvije godine nije zapošljena nijedna osoba iz te kategrije.
Među nezaposlenim OSI u Šavniku najviše je onih za III stpenom stručne spreme, a preko 60 odsto ih je starijih od 50 godina.
Ništa bolje nije ni u Mojkovcu, tvrdi predsjednik Udruženje hendikepiranih Srce, Dušan Rakočević. Ta organizacija je, kroz nekoliko projekata, otvorila zanatsku radionicu i zapošljava četiri OSI. No, kako Rakočević kaže, oni su već devet mjeseci u nezavidnoj situaciji, jer država ne ispunjava obaveze kada je riječ o subvenicijama za zarade.
„Zavod za zapošljavanje od decembra prošle godine, nije uplatio subvencije za zarade, koje poslodavci dobijaju u skladu sa Zakonom o profesionalnoj rehabilitaciji i zapošljavanju lica sa invaliditetom. Zbog toga, za četvoro zaposlenih na određeno, odnosno, neodređeno vrijeme, zarade kasne mjesecima. Sve ono što smo zaradili tokom 2019. godine, prodajući svoje rukotvorine, potrošili smo na jednokratne pomoći zaposlenima, novca više nema, fali i meterijala“, kaže on.
U tom udruženju mjesecima čekaju i da im na brojne apele odgovore iz nekoliko ministarstava.
Prema podacima ZZZ, Fondu za profesionalnu rehabilitaciju i zapošljavanje lica sa invaliditetom, prošle godine podnijeto je 1.718 zahtjeva za priznavanje prava na subvenciju zarade za zapošljavanje. Nešto manje od trećine tih zahtjeva odnosilo se na produženje prava, što znači da nije riječ o novozapošljenim OSI. Krajem prošle godine 1.141 poslodavac ostvaruje pravo na subvenciju zarade za 2.040 lica OSI. Većina su zapošljeni na neodređeno vrijeme.
Poslodavci koji zaposle OSI mogu ostvariti bespovratna sredstva za prilagođavanje radnog mjesta i uslova rada za zapošljavanje lica sa invaliditetom. Takođe i kreditna sredstva pod povoljnim uslovima za kupovinu mašina, opreme i alata potrebnog za zapošljavanje lica sa invaliditetom. Obavezno je i učešće države u finansiranju ličnih troškova asistenta i subvencije za zarade za OSI.
Prema zakonu, poslodavac koji ima od 20 do 50 zaposlenih, dužan je da zaposli najmanje jedno lice sa invaliditetom. Ukoliko je riječ o preduzeću sa preko 50 radnika, među njima treba da bude pet odsto OSI.
Vlasnici privatnih preduzeća sa sjevera ne žele zvanično da govore zbog čega, i pored stimulativnih subvenicija, ne zapošljavaju OSI. Nemaju objašnjanje, ali, kako tvrde, ni predrasude.
„Možda bi na nekom radnom mjestu u mojem preduzeću moglo i da se nađe mjesta za ljude sa tom vrstom zdravstvenih problema. Međutim, priznajem, nijesam bio zainteresovan, a niko mi ni sa ZZZ ni na drugi način nije to tražio. Surova je borba na tržištu, pa i mi valjda zanemarimo nekad slične obaveze. Nije zbog dikriminacije, nego, sticajem okolnosti među 70 zaposlenih nemam radnika s invaliditetom“, rekao je nezvanično Monitoru vlansik jedne od drvoprerađivačkih firmi sa sjevera.
S druge strane, prema rezultatima istraživanja ,,Položaj lica sa invaliditetom u Crnoj Gori: identifikacija praksi i obrazaca diskiminacije”, koje je radio CEDEM, diskriminacija je veća nego ikad.
Na pitanje „Da li postoji dikriminacija na osnovu inavliditeta pri zapošljavanju?“, skoro 70 odsto ispitanika je odgvorilo potvrdno. To je za 18 odsto više, nego u istraživanju CEDEM-a „Indeks demokratije”, objavljenom u novembru 2016. godine.
Dragana Šćepanović
HORIZONTI3 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
INTERVJU4 sedmice
GLEDIŠTE4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
DANAS, SJUTRA3 sedmice