Evropski komitet za sprečavanje mučenja (CPT) je ukazao na „nestandardne predmete“ – bejzbol palice i električne kablove – koje je pronašao u CB Podgorica, koji je naveden i kao lokacija na kojoj su žrtve policijske torture mučene
Zvjersko prebijanje Jovana Grujičića, Benjamina Mugoše i M.B., poslednji je u nizu slučajeva koji bacaju sjenku na postupanje uniformisanih službenika Uprave policije. Taj događaj, istovremeno, u fokus javnosti vraća dilemu da li se crnogorska policija vraća davno oprobanim metodama iznuđivanja priznanja od osumnjičenih.
Repertoar torture je, prema tvrdnjama pretučene trojke, raznovrstan: navlačenje pancirnih prsluka na gornji dio tijela i udaranje bejzbol palicama preko istih, udaranje po tabanima, upotreba elektro-šokera na više djelova tijela uključujući genitalije, davljenje plastičnom kesom, šamaranje, repetiranje pištolja… Zbog onog što su preživjeli oni su podnijeli krivičnu prijavu, u kojoj su detaljno naveli šta su im policajci radili, u maju, nakon što su ih uhapsili zbog sumnje da su učestvovali u postavljanju eksplozivne naprave ispred kafe bara Grand i porodične kuće policijskog službenika Duška Golubovića.
Iz NVO Akcija za ljudska prava (HRA) ističu da se u ovom slučaju, na osnovu službenih dokumenata, zna ko su službenici CB Podgorica koji su učestvovali u ispitivanju. Batinaši su, ipak, i dalje nepoznati. I pored toga što je Grujičićev otac podnio krivičnu prijavu protiv svih koji su, kako tvrdi, učestvovali u otmici njegovog sina iz psihijatrijske bolnice u Kotoru, ali i onih koji su ga pretukli u Centru bezbjednosti. „ … je Jovana tjerao, izmučenog i imrcvarenog, da hoda na ruke i noge u prostoriji dok je on istovremeno pokušavao da ga jaše, praveći selfije mobilnim telefonom uz riječi ‘svima ću ovo da pošaljem da vide kakav si mangup’. Napominjem da su zadnje dvije metode slomile Jovana koji je nakon toga njima rekao da će sve da prizna i da potpiše izjave koje su mu dali. Nakon tog priznanja Jovanu je zaprijećeno da ne smije tražiti advokata“, dio je prijave koju je podnio Grujičićev otac.
Opis mučenja koji smo tu vidjeli odgovara taktikama mučenja koje su u Latinskoj Americi protiv ljevičara koristili pripadnici vojnih hunti, kaže za Monitor Tea Gorjanc – Prelević. „Što reče neko, samo što ih iz helikoptera nisu bacali u more“.
Evropski komitet za sprečavanje mučenja (CPT) je u prethodna dva izvještaja o Crnoj Gori, 2013. i 2017. godine, upozorio na prijave neprihvatljive upotrebe „elektro-šokera“ od strane službenika policije, kao i na to da je „primjena zlostavljanja prihvaćena praksa od strane kriminalističkih inspektora“. Stariji kriminalci svjedoče da je policijska tortura nešto što je decenijama bila praksa policijskih službenika prilikom ispitivanja, a da je uzimanje izjave uz batine i dalje prisutno.
Takođe, CPT je i u posljednjem izvještaju ukazao na „nestandardne predmete“ – bejzbol palice i električne kablove – koje je pronašao u CB Podgorica, koji je i ovom prilikom naveden kao lokacija na kojoj su žrtve mučene. „Iako je CPT u dva posljednja izvještaja pominjao da je dobijao pritužbe na policijsko mučenje elektro-šokovima, mi zaista nismo dobili takve prijave niti nam je poznato da je neko to prijavio i da je takav slučaj procesuiran“, nastavlja Gorjanc – Prelević. „To može da znači da su, s jedne strane, tehnike tog mučenja bile tako strašne da lede krv u žilama, dok, sa druge strane, ti ljudi nisu imali povjerenja u one kojima je u zemlji takvo mučenje trebalo da prijave i koji su onda to bili dužni da procesuiraju. Činjenica da su ova trojica sada to i prijavila i da istrajavaju u tim prijavama, zahtijeva da ih podržimo u tome i dodajemo pritisak na nadležne da rade svoj posao i istrage sprovedu u skladu sa evropskim standardima“.
Slučaj pretučenih u CB Podgorica samo je posljednji u višegodišnjem nizu optužbi za policijsku torturu. Svježa su sjećanja na dešavanja tokom protesta u Nikšiću, Pljevljima i Budvi. „U Nikšiću i Budvi je bilo očiglednog policijskog zlostavljanja i očigledno je da se tu istrage ne odvijaju kako treba“, kaže naša sagovornica. „U takvim istragama je vrijeme od ključnog značaja. A tu se niko još nije pohvalio rezultatima, koliko je poznato, nijedan policajac nije ni pritvoren ni suspendovan iako je cijela Crna Gora mogla da vidi kako se brutalno šutiraju i prebijaju slabi, nenaoružani ljudi koji ne pružaju nikakav otpor. I sve to u državi koja je dala jednog Marka Miljanova. Pa to je totalna sramota za Upravu policije koja takve štiti, umjesto da je istog dana objavila ko su i da su suspendovani do okončanja postupka. Kada se to prvi put bude desilo, znaćete da je policija spremna za reformu, i da smo na ozbiljnom putu ka vladavini prava“.
Ne postoje zvanični podaci o prijavljenim, procesuiranim i dokazanim slučajevima policijske torture. Prema podacima HRA, u periodu od 2013-2017, za mučenje ili druge oblike zlostavljanja u Crnoj Gori u 47 predmeta je bilo optuženo 90 državnih službenika, a osuđeno ih je 53 ili 59 odsto. Osuđenima su izrečene neprimjereno blage kazne u većini slučajeva, navode iz HRA. U tom periodu (koji obuhvata slučajeve policijskog zlostavljanja u vezi političkih protesta iz oktobra 2015. godine kao što su slučaj Martinović i Zlatarska ulica) u čak 47 prijavljenih slučajeva niko nije procesuiran, iako su postojale uvjerljive tvrdnje da se zlostavljanje dogodilo. „To znači da nijedan izvršilac nije procesuiran u oko 40 odsto slučajeva zlostavljanja“, zaključuju eksperti.
Prisjetimo se: pripadnici Specijalne antiterorističke jedinice Boro Grgurović i Goran Zejak jedini su proglašeni krivim za prebijanje Podgoričanina Mija Martinovića 2015. godine u noći protesta Demokratskog fronta (DF). Sutkinja podgoričkog Osnovnog suda Nada Rabrenović njih je u oktobru prošle godine osudila na godinu i pet mjeseci zatvora. I pored toga što se na snimku jasno vidi da je više službenika UP učestvovalo u Martinovićevom prebijanju, samo su dvojica osuđena i to na osnovu sopstvenog priznanja, zbog čega se spekulisalo da je riječ o „dobrovoljcima“.
„Prebijanje Martinovića je bila demonstracija moći jedne vlasti u kojoj je njena policija društveno neodgovorna“, potvrđuje Gorjanc – Prelević. „Tu vlada jedan opšti privid ostvarivanja pravde zasnovan na neuvjerljivim iskazima koje piše neko iz režije. Isto je bilo i u slučaju prebijanja Željka Ivanovića“.
NVO aktivisti spremni da dignu glas protiv policijske torture spremno navode još neke traumatične primjere policijske torture ali i neadekvatne reakcije drugih državnih institucija. Tako podsjećaju da su međunarodna tijela i državni organi Crne Gore utvrdili nedjelotvorno postupanje Osnovnog državnog tužilaštva u Podgorici u istragama slučajeva policijske torture mučenje pokojnog Aleksandra Pejanovića u tzv. betonjerci, u slučaju Orlov let, u slučaju Milić i Nikezić, u slučaju masovnog prebijanja u ZIKS-u… Uprkos kritikama, tužilaštvo je „u kontinuitetu ostalo inertno i nedovoljno efikasno“ u istraživanju i procesuiranju slučajeva policijske torture.
„Osjećam da svi kao društvo nismo dovoljno uradili da se suprotstavimo takvim praksama u policiji“, zaključuje Gorjanc – Prelević, „Nadam se da će se pojaviti i neki hrabri policajac zainteresovan za odbranu časti svoje profesije, iako se vlast potrudila da ih sve nauči lekciju iskustvom policajca Gorana Stankovića, koji je svjedočenje o torturi nad Aleksandrom Pejanovićem platio egzilom u inostranstvo“.
Ko toleriše torturu taj je saučesnik
„Nedavno sam učestvovala u izradi Izvještaja o kaznenoj politici prema zlostavljanju i mučenju u Crnoj Gori koji je izrađen uz podršku Savjeta Evrope, dostavljen je na komentare Vrhovnom sudu i treba da bude objavljen. Ono što mogu da kažem je da su kazne iznenađujuće niske, da preovladavaju uslovne osude i u slučajevima namjerne primjene zlostavljanja. Tako su kažnjavani čak i oni koji su ponovili zlostavljanje“, navodi Tea Gorjanc – Prelević. Naša sagovornica je nedavno sa tužiocem iz Slovenije Boštjanom Škrlecom napisala Priručnik za sprovođenje djelotvornih istraga u predmetima zlostavljanja. Priručnik je, u izdanje Savjeta Evrope, dostupan na internetu.
PRELEVIĆ: To svjedoči o zabrinjavajućoj toleranciji policijske torture koju sudije ne suzbijaju u skladu s međunarodnim standardima. To je pojava kojom bi trebalo da se pozabave stručnjaci raznih profila, ne samo pravnici. Čak i ako su policajci neprihvatljivo surovi, zašto su to i sudije, koje im uslovnim osudama i prekratkim kaznama omogućavaju da nastave da rade posao koji bi morao biti veoma odgovoran?!
Standard Savjeta Evrope je nula tolerancije za torturu, a u crnogorskoj policiji i dalje rade ljudi koji su i po dva puta osuđeni za primjenu zlostavljanja, što je protivno evropskim standardima.
MONITOR: Šta nam govore nerazriješeni slučajevi policijske torture?
PRELEVIĆ: Policija će postati demokratska institucija tek kada prestane da štiti one koji brutalno krše zakon u njenim redovima. Država će postati demokratska kada obezbijedi tužilaštvo koje će i policajce procesuirati na odgovarajući način, a kada obezbijedi i vladu koja će umjeti da izabere demokratsku policiju.
Za sada imate tužilaštvo koje je smrznuto pred policijom. Prema tome, neće biti ni evropskog tipa demokratije, ni vladavine prava, a vjerujem ni ulaska u EU, sve dok institucije ne pokažu spremnost da rade svoj posao, umjesto što se nekako pretvaraju da ga rade, u cilju zaštite privatnih, umjesto opštih interesa.
Opšti interes je apsolutna zabrana torture – i tačka, nema dalje. Svako ko je primenjuje, svako ko naređuje njenu primjenu, svako ko je toleriše, svako ko sprečava njeno otkrivanje i kažnjavanje je saučesnik, odgovoran za krivično djelo.
Svetlana ĐOKIĆ
INTERVJU3 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
DRUŠTVO2 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice