„Ušli smo u fabriku celuloze i papira da bi vidjeli u kavom stanju su hale, kako bi ih mogli ponuditi privatnicima i preduzetnicima na korišćenje. Mislili smo da u njima nema ničeg. Tim prije smo bili iznenađeni kada smo u jednoj velikoj hali pronašli desetak ispravnih elektromotora i izvjesnu količinu neprodatog papira. Tamo inače izgleda kao da je prošao cunami, i prosto je nevjerovatno da je bilo šta ostalo”, ispričao je Monitoru jedan opštinski službenik nakon obilaska predstavnika nove opštinske vlasti fabrike celuloze i papira.
Ostaci opreme, elektromotori i gotovi proizvodi biće, kako je rečeno, prodati na licitaciji u najskorije vrijeme. U protekle dvije i po decenije iz ove fabrike je odnošeno sve što je moglo da se odnese. Valja se prisjetiti žalosne priče o zatvaranju i pljačkanju ove nekada najznačajnije fabrike na sjeveru Crne Gore.
Bivša fabrika celuloze i papira Ivangrad otišla je u otpad po odluci rukovodstva AB revolucije, u trenutku kada je samo u magacinima tog socijalističkog giganta bilo opreme i rezervnih djelova u vrijednosti koja bi se danas mogla izraziti makar sa deset miliona eura.
Zvuči nevjerovatno, ali u otpad su otišli čitavi pogoni koji su sa sigurnošću mogli da nastave rad. „Tako je, recimo, kao otpad završila i kompletna fabrika za proizvodnju kreča, koja je radila za potrebe ove kompanije, ali je sigurno mogla da radi i samostalno”, priča posljednji direktor fabrike papira prije privatizacije i konačne propasti Milić Joksimović.
On dodaje da je pod velom tajne i mraka nestao i pogon za održavanje koji je takođe mogao da nastavi da pruža usluge i radi nezavisno od fabrike celuloze.„Sve iz tog pogona je pokradeno”, kaže Joksimović.
On smatra da zatvaranje ove fabrike predstavlja sramotu za one koji su to učinili i da je već tada pokazan diskriminatorski odnos centralnih vlasti prema sjeveru. „Ova fabrika je bila praktično nezadužena u odnosu na druge slične kompanije u Crnoj Gori koje su opstale do danas. Ali kada je to već učinjeno, prosto mi nije jasno zašto nije izvršena segmentacija, pa da pojedini djelovi tog giganta ostanu da rade sami za sebe”, priča Joksimović.
U staro gvožđe, prema njegovim riječima, nije otišla jedino fabrika za proizvodnju tapeta i papirne ambalaže, koja je data podgoričkom Kombinatu aluminijuma i čije mašine su, navodno, i dalje konzervirane u Beranama.
„Zašto se ta fabrike ne pokrene u eri kada se izbacuje plastika i najlon, i kada bi sigurno našla svoje mjesto na tržištu proizvoda ambalaže od papira”, pita ovaj inženjer.
Beranska fabrika celuloze i papira, koja je svojevremeno zapošljavala preko dvije hiljade radnika, pravljena je početkom šezdesetih godina prošlog vijeka a zatvorena je, kao nerentabilna, 1989. godine. Po preporuci komisije na čijem je čelu bio pokojni Risto Vukčević, odluku o zatvaranju, „sa suzom u oku”, saopštio je mladi antibirokrata Momir Bulatović. Neupućeni radnici su s pjesmom otišli na biro rada.
Da apsurd bude veći, neposredno prije zatvaranja urađen je skupi remont, a kanadski stručnjaci su ocijenili da bi fabrika mogla da radi uz optimalan broj zaposlenih koji ne bi prelazio 800. Zatvorena je takođe i nakon što je izvršena takozvana doinvesticija, ili, danas bi kazali, dokapitalizacija, u vrijednosti od preko pet miliona dolara.
„Ta fabrika je bila ‘sveta krava’ i u nju nije trebalo dirati. Kada se od njenih gubitaka oduzmu plate viška zaposlenih, dolazi se do zaključka da je ona zapravo uvijek bila rentabilna. Zato i danas tvrdim da je to bila neshvatljiva odluka”, kaže Joksimović.
Oni koji su radili u fabrici tvrde da je to bio „grad u malom”. Fabrika je imala svoj izvor energije, energanu od 14 megavata, koja takođe nije sačuvana. Magacini prepuni skupocjene opreme, našli su se na udaru lopova.
Krajem devedesetih godina papirni blok ponovo je pokrenut, kada je formirana fabrika papira Beranka. Na ruševinama nekadašnjeg giganta, ovu fabriku je, u jeku jedne od predizbornih utrka, otvorio Milo Đukanović. Pobjednički – nakon razlaza s Bulatovićem. Onda je i Beranka završila u starom gvožđu.
Mnogi koji su radili u fabrici celuloze i papira pričaju kako je ona zapravo sistematski bila na meti sitnijih i krupnijih lopova. Na kraju je ostalo samo željezo u raznim oblicima, bilo da su u pitanju metalne stepenice, cijevi ili mostovi u visokim i nekada nepreglednim halama. I to je nemilosrdno čupano iz spojeva na zidovima. Celulozni blok zato sada izgleda kao da je pretrpio bombardovanje.
„Jednom prilikom digla se čitava hajka na radnike koji su bez dozvole pravili mlinove za kafu, za lične potrebe. A kasnije su nestajali pod velom noći čitavi pogoni i niko nikada nije odgovarao”, kaže naš sagovornik.
Mada su dimnjaci fabrike celuloze i njene ruševne zidine danas spomenik socijalizma, bivši radnici ovog nekadašnjeg giganta ističu da ne treba zaboraviti da je upravo ova fabrika izgrađivala grad i da je sve značajnije u Beranama, pa i aerodrom, građeno za njene potrebe. Oni ne bi željeli da se zaboravi da je to, na žalost, bila prva socijalistička fabrika koja je zatvorena u Crnoj Gori i bivšoj Jugoslaviji, i da su radnici „fabrike sulfatne celuloze i papira” prve ekonomske žrtve antibirokratske revolucije. Tada su krenula raseljavanja i grad je polako počeo da umire.
„S gašenjem ove fabrike uništen je i njen veliki reprolanac i maltene kompletna privreda. Berane je u industrijskom pogledu vraćeno na početak devetnaestog vijeka”, tvrdi Joksimović.
Inženjer Milić Joksimović ukazuje na činjenicu da je, iako uvozi sve količine grafitnog i novinskog papira, Crna Gora dopustila da propadne jedina fabrika papira u državi i širem regionu. On tvrdi da je ova fabrika, prije nego je rasturena i pokradena, imala perspektivu i mogla da radi.
„Ekonomska logika je potpuno na mjestu. Fabrika papira u Beranama bila bi jedina u čitavom regionu. Trenutno nemate nijednu fabriku papira sve do Slovenije. Pogledajte samo kolike su potrebe Crne Gore za finim i novinskim papirima. Tržište postoji, i beranska fabrika bi sasvim sigurno bila potpuno rentabilna”, tvrdi Joksimović.
Onima koji smatraju da za velike fabrike poput ove više nema prostora i da ih je pregazilo vrijeme, ovaj čovjek poručuje da bace pogled na iskustvo iz zapadne Evrope, uključujući Sloveniju, Češku, Slovačku, pa čak i Rumuniju i Bugarsku. Ove države su do danas sačuvale sve svoje fabrike celuloze i papira, dok Crna Gora, pored tolike šume, nije imala želju i potrebu da sačuva jednu jedinu. Na sjeveru. Gdje i dalje živi oko četrdeset odsto ukupnog stanovništva Crne Gore, koji i prema uljepšanoj statističkoj slici čine 52,1 odsto siromašnih u cijeloj državi.
Od velike i bogate kompanije ostalo je svega desetak neukradenih elektromotora i izvjesna količina papira. Od silnog bogatstva, tuga i sjeta. I tragovi pljačke teško sagledivih razmjera.
Tufik SOFTIĆ
DRUŠTVO4 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
Izdvojeno3 sedmice
INTERVJU4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
Izdvojeno3 sedmice
SVIJET3 sedmice
Izdvojeno4 sedmice