Povežite se sa nama

Izdvojeno

O RASTKU MOČNIKU (I): Kapitalizam-fašizam i socijalizam

Objavljeno prije

na

„Močnik’s Concepts,“ Conference, Faculty of Arts, University of Ljubljana, and Založba, Ljubljana, Slovenia, September, 19-20, 2024.

 

 

Apstrakt

Autor ovog teksta rekonstruiše i bliže osvetljava dva značajna teorijska i konceptualna uticaja koje je Rastko Močnik izvršio na njega u njihovoj skoro poluvjekovnoj profesionalnoj saradnji i prijateljstvu.

Prvi takav uticaj bio je tokom postjugoslovenskih ratova 1990-ih. Autor ovog teksta tada je imao veliku dilemu oko pitanja da li su novonastajući politički režimi bili stvarno pa makar i samo djelimično fašistički ili su tako samo izgledali, i na tu dilemu je u samo par godina, sam sebi i drugima, davao različite odgovore. Da konačno zauzme stav da su ti režimi ipak bili, dijelom i ostali, neka vrsta fašističkih derivata, najviše mu je pomogao upravo Rastko Močnik.

Drugi takav uticaj mnogo je skoriji. Dogodio se 2022. Tokom jednog digitalnog postdiplomskog studija posvećenog Jugoslaviji. Gdje se ovaj autor vratio svom starom stavu iz doktorata o „takozvanim socijalističkim društvima i sistemima“. I gdje je još jednom prihvatio uticaj Rastka Močnika. Samo što je taj uticaj sada bio djelimičan. Autor je, naime, ostao pri svom inicijalnom stavu, da su ovi sistemi bili sistemi „(polu)perifernog državnog kapitalizma“, ali je, zahvaljujući uticaju Rastka Močnika, prihvatio da su oni, a posebno onaj u Jugoslaviji 1945-1991, imali i više elemenata socijalizma, nego što je mislio ranije.

 

U proteklih skoro pola veka, od 1970-ih do 2020-ih, Rastko Močnik je bio, i ostao, jedan od nekoliko mojih bliskih odnosno najbližih kolega, koji su izvršili najveći uticaj, na moj sopstveni teorijski razvitak. Naravno da se u toliko dugom periodu, iz ove profesionalne, intelektualne i teorijske, razvila i velika politička, građanska i aktivistička bliskost, a iz ovih i dugotrajno lično prijateljstvo. Teorijski uticaj Rastka Močnika na moj sopstveni teorijski razvitak, posebno snažan je bio u dva konkretna navrata. Prvi put, to je bilo tokom olovnih post-jugoslovenskih 1990-ih, kada je velika dilema bila, da li je tadašnja velika turbulencija i tragedija, bila samo prolazna tranzicija ka demokratiji, kako nas je u tom vremenu neumorno i nadmeno podučavao mejnstrim, ili je to ipak bio novi fašizam. Drugi put, to je bilo početkom 2020-ih, kada se još jednom, samo sada trideset godina kasnije, otvorilo jedno drugo pitanje, da li je, naime, ono u našoj bivšoj zajedničkoj državi Jugoslaviji 1945-1991, bio zaista socijalizam, ili ipak nešto drugo, i šta. U dva kratka osvrta koji slede, ova dva uticaja, izložiću i nešto konkretnije.

Kapitalizam-fašizam ili samo tranzicija?

Koliko je početkom 1990-ih bilo teško odgovoriti na gornje pitanje, najbolje govori činjenica da sam ja sam, na ovo pitanje, u samo dve godine, stigao da dam – tri odnosno dva odgovora. Najpre da je to bila jedna vrsta fašizma, zatim da to nije bio fašizam nego jedna vrsta običnog (polu)perifernog autokratizma (Popović, 1994: str. 81-85: Crveno i crno), na kraju, uz sopstveni razvoj, i pod uticajem Rastka Močnika (Močnik, 1995/1998/1999: Koliko fašizma?), da je to bio „Ipak fašizam“ (Popović, 1994: str. 122-127).

Moj prvi odgovor, da je to bila jedna vrsta fašizma, bio je više spontana reakcija, jednog antiratnog građanina, profesora univerziteta i aktiviste, na bezbrojna, primitivna i brutalna nasilja novih, postjugoslovenskih, ratno- i ekstremno-nacionalističkih režima, nego što je to bio rezultat sistematskijeg i dubljeg teorijskog studija.

Na moj drugi odgovor, da to nije bio fašizam nego jedna vrsta obične (polu)periferne autokratije, negativno su uticala dva faktora. Prvi faktor bio je jedna vrsta preterane i zbog toga pogrešne metodološke samokritike, a drugi, kasnije ću shvatiti, pogrešne primene Teoorije svetskog sistema Imanuela Volerstina, koja je bila i ostala moja najuža sub-specijalizacija.

Ovaj drugi faktor bio je presudan. Greška je bila u tome što sam PREcenio SPECIFIČNI PROSTOR starog fašizma Nemačke i Italije prve polovine XX veka (kao periferiju centra svetskog kapitalističkog sistema), u odnosu na postjugoslovenski prostor poslednje decenije ovog veka (kao poluperiferiju svetskog kapitalističkog sistema), a istovremeno, i još više, fatalno POTcenio SPECIFIČNO VREME strukturne krize savremenog svetskog sistema 1914-2050., kako je ovo vreme precizirao još Imanuel Volerstin. Skoro trideset godina kasnije, to jest danas, to je toliko očigledno. Ne samo periferija i poluperiferija, nego i sam centar svetskog kapitalističkog sistema, Zapad, SAD i EU, upravo ovih dana, sve više isklizavaju u ekstremnu i agresivnu takozvanu ultra-desnicu, što je, zapravo, samo drugo, mejnstrimersko, pristojnije ime odnosno eufemizam za fašizam.

Moj treći i konačni odgovor, da je to ipak bila i ostala jedna vrsta fašizma, bio je, dakle, rezultat mog sopstvenog teorijskog sazrevanja, ali je, posebno u jednom momentu moje profesionalne dileme i konfuzije, doprinos Rastka Močnika ispravnom odgovoru, bio veoma značajan. Još značajnije, međutim, bilo je i naše zajedničko sazrevanje, saznanje i upozorenje našim zajedničkim prijateljima iz Evrope i sveta. Da, ukoliko oni sami ne budu dovoljno vodili računa o našim balkanskim greškama-katastrofama, pa ih i sami ponove, može lako da dođe do potpunog preokretanja tada uobičajene projekcije, umesto, naime, da se Balkan evropeizuje, kako se očekivalo, Evropa i svet će se balkanizovati, što je na kraju, na žalost, i počelo da se dešava.

I u ovom poslednjem, Rastko Močnik je na mene značajno uticao, i to u obliku ohrabrivanja i podsticanja. U tom pravcu, posebno je bio značajan jedan njegov tekst odnosno intervju iz 1996, čiji naslov i sam dovoljno govori: „Učimo od Afrike!“ (Močnik, 1996). U nekoliko svojih tekstova iz tog vremena, pored ostalog i pod uticajem ovog intervjua Rastka Močnika, i ja sam razvio (ukoliko nije nepristojno da to baš ja kažem), jednu alternativnu, čak preokretalačku epistemologiju, po kojoj je Karl Marks, u XIX veku, u vremenu uspona i ekspanzije svetskog kapitalističkog sistema, sasvim ispravno uzeo Englesku tog vremena, kao najrazvijeniji, ukupni pa i metodološki uzor za druge zemlje i delove sveta, ali da danas, u vremenu velike strukturne krize i opadanja tog istorijskog sistema, ovu paradigmu treba preokrenuti, ne zbog toga što je Karl Marks bio u krivu, naprotiv on je ostao u pravu za svoje vreme, nego zbog toga što se vreme svetskog kapitalističkog sistema kao našeg istorijskog sistema značajno promenilo, to jest definitivno prešlo iz svog uspona i ekspanzije u svoje opadanje i (samo)destrukciju, pa u mnogim dešavanjima i patologijama periferije, centar danas može i mora da vidi svoju sopstvenu moguću budućnost, naravno da bi mogao da je, zajedno sa ostatkom svetom, i za sebe i za čitav svet, spreči i promeni na bolje.

Na samom kraju ovog prvog kratkog osvrta, još samo jedna, još kraća, interpunkcijska napomena. Koja je, u stvari, sadržinska i suštinska. Jer upozorava na sve veće, istorijsko i svetsko-sistemsko iscurivanje poznog, veoma poznog i ultra-monopolističkog kapitalizma. U fašizam. Naravno, ukoliko se to ovome dopusti. Zbog toga kapitalizam-fašizam, kao istorijski, ali i svakodnevni dramatični memento.

( Nastavlja se)

Milan POPOVIĆ

Komentari

FOKUS

ZORAN BEĆIROVIĆ, KONTINUITET NASILJA NAD NOVINARIMA I KRITIČARIMA: Do kada?

Objavljeno prije

na

Objavio:

Napad na novinarku Pobjede Anu Raičković, njenog sina Uroša Gagovića i Toma Arapovića, nije incident. To je kontinuitet svestrane nasilničke prakse Zorana Ćoća Bećirovića. Pitanje je: hoće li država konačno stati na put tom nasilju? Ili će učinjenost i novac neformalnog gospodara Kolašina prevagnuti i kod sadašnjih vlasti

 

 

Novinari su ponovo bili meta kontroverznog biznismena i njegovih tjelohranitelja. Osnovni sud u Podgorici odredio je pritvor do 30 dana Zoranu Ćoću Bećiroviću, Mladenu Mijatoviću i Ljubiši Dukiću, dok je Bećirovićev sin Luka nakon tužilačkog pritvora pušten na slobodu. Njih su četvorica osumnjičeni da su u nedjelju veče, verbalno a potom i fizički, napali novinarku Pobjede Anu Raičković, njenog sina Uroša Gagovića i Toma Arapovića.

“Osnovano se sumnja da su osumnjičeni kritičnom prilikom u alkoholisanom stanju Ani Raičković uputili veći broj grubih uvreda i ozbiljnih prijetnji, prepoznajući je kao novinarku koja je u više navrata u svojim tekstovima u okviru crne hronike pisala o pojedinim osumnjičenim licima”, saopšteno je iz Osnovnog suda. “Osumnjičeni Bećirović i Mijatović su istu fizički napali na način što su je uhvatili rukama za kosu i vukli je, usljed čega je glavom udarala po unutrašnjosti svog vozila u kojem se nalazila, dok  je osumnjičeni Mijatović istovremeno držao za vrat i stiskao, a nakon čega su polomili staklo na zadnjem vjetrobranskom staklu njenog vozila “, navodi se dalje.

U saopštenju u kom se obrazlaže odluka o određivanju sudskog pritvora, navedeno je da su osumnjičeni “fizički nasrnuli na Gagovića i Arapovića, isključivo iz razloga što su uvidjeli da se radi o osobama bliskim Raičković i to na način što su Gagoviću zadali više udaraca pesnicama i nogama u predjelu glave i tijela, dok su Arapovića pokušali nasilno izvući iz vozila, kada je imao namjeru da se udalji sa lica mjesta. Sva oštećena lica su zadobila povrede u predjelu glave i tijela.”

Napadanuta novinarka dala je detaljniji opis nasilja koji je pretrpjela, skupa sa svojim bližnjima. Izdvajamo dio koji opisuje šta se desilo kada je sjela u automobil i  pokušala da ode sa mjesta gdje je napadnuta, ispred lokala brze hrane Gurman u Bloku V.  On, možda, najpotpunije  ilustruje bezobzirnost siledžija. “Tada je grupa napadača došla do mene, otvorili su vrata i Mijatović me stezao za vrat i govorio: Reci kako se zove momak (njen sin – prim. Monitora). Nijesam htjela, a on je ponavljao da kažem, jer će ga, prijetio je, svakako naći, a ako ne progovorim, mene ubiti”. Uporedo, svjedoči novinarka, dok je Mijatović držao za vrat, Bećirović je uhvatio za kosu i lupao joj glavu o vrata vozila. “Kad su me pustili, a ovaj (osumnjičeni Dukić) mi sugerisao da se udaljim, Bećirović je uzeo nešto, udario u auto i slomio mi zadnje staklo.”

Iako je opis događaja sličan onom u saopštenju Osnovnog suda, konačni zaključci čude: “Pritvor je određen zbog opasnosti od ponavljanja djela u odnosu na Mijatovića i Dukića, budući da su ranije osuđivani zbog krivičnih djela sa elementima nasilja, dok je u odnosu na Bećirovića pritvor određen zbog opasnosti da će učiniti krivično djelo kojim prijeti, imajući u vidu činjenicu da je osnovano sumnjiv da je kritičnom prilikom uputio prijetnje oštećenoj…”.

Ispada da je Bećirović osnovano sumnjiv ne zato što je fizički napao novinarku, već samo zato što je vrijađao i prijetio. To je u suprotnosti sa njenim tvrdnjama, ali i opisom događaja koji je tužilaštvo podnijelo uz zahtjev za određivanje pritvora, a sud prihvatio. Uz malu intervenciju koja bi u nastavku postupka mogla biti od velike koristi Bećiroviću.

Zoran RADULOVIĆ
Pročitajte više u štampanom izdanju Monitora od petka 15. novembra ili na www.novinarnica.net

 

Komentari

nastavi čitati

Izdvojeno

NOVEMBAR PUN SLUŽBENIH PUTOVANJA U VLADINOM OFISU: Skupo, a ne vrijedi

Objavljeno prije

na

Objavio:

Osim što je pomalo neobično da je dobar dio vlade van zemlje ove i naredne sedmice, još neobičnije su  međunarodne aktivnosti koje su ministri navodno morali obaviti, posjećujući čak i konferencije na teme koje nisu u njihovoj nadležnosti. I od kojih zemlja baš i nema neku korist, a košta nas papreno.  Doduše i kod kuće nas koštaju

 

 

Ko je ovih dana zalutao na sajt Vlade Milojka Spajića, imao je razloga da se makar blago začudi.  U odjeljku Kalendar aktivnosti,  u kojoj Vlada najavljuje događaje za ovu i narednu sedmicu,  mahom su službena putovanja ministara/ki i njihovih delegacija.  Doduše, u Kalendaru se našla i rijetka unutrašnja aktivnost izvršne vlasti – ministar poljoprivrede Vladimir Joković uručio je 11. novembra 11 snjegočistača za sjever Crne Gore.  Bar je neko u zemlji.Ne samo zbog vremenskih nepogoda, nego i zbog predstojećih izbora u Budvi.

Jasno, premijer, potpredsjednici i ministri moraju da putuju i vode međunarodne aktivnosti.No, pomalo neobično da je dobar dio vlade van zemlje ove i naredne sedmice. Još neobičnije su međunarodne aktivnosti koje su ministri navodno morali obaviti, posjećujući čak i konferencije na teme koje nijesu u njihovoj naležnosti. Iod kojih zemlja baši nema neku korist, a košta nas papreno. Doduše i kod kuće nas koštaju, a korist za zemlju je počesto upitna.

Prema kalendaru aktivnosti, ministar za urbanizam i prostorno planiranje Slaven Radunović će u novembru biti odsutan iz zemlje deset dana, od 14. do 24. novembra.  Iz Ženeve, u kojoj će biti dva dana, odletjet će  u Baku. Na sedam dana.

Radunović će u Ženevi već biti kada ovaj broj Monitora bude u štampi. Odlazi na Forum Kran Montana, koji je ove godine posvećen temi globalne bezbjednosti. Šta će minnistar urbanizma na konferenciji o bezbjednosti i je li to bio baš naš najbolji odabir, nije obrazloženo u Predlogu platforme koju je Radunović priložio kad se kandidovao za put. U vrlo oskudnom obrazloženju navodi se  tema Foruma, a ne i svrha Radunovićevog prisustva.

“Teme koje će se na ovom skupu obrađivati pokrivaju oblasti geostrategije, upravljanja međunarodnim poslovima u cilju borbe protiv terorizma, bezbjednosni problemi koji vrše uticaj na javni prostor, pomorski aspekti globalne bezbjednosti, finansije/bankarstvo i sajber bezbjednost, energetska sigurnost, zdravstvena bezbjednost, bezbjednost životne sredine, bezbjednost hrane, rudarstvo kao komponenta ekonomske sigurnosti, bezbjednost kritične infrastrukture…”,, stoji u Predlogu.  Teško da će Radunović imati šta da kaže na temu recimo sajber bezbjednosti, obzirom da u Ministartsvu imaju tehničkih problema čak i sa faksom,  kad treba odgovoriti na pitanja javnosti. Možda ovo “bezbjednost kritične infrastrukture”.

U Ženevi je sa ministrom Radunovićem i Andrej Orlandić, v.d. generalnog direktora Direktorata za strateške odnose i komunikacije.  “Troškovi članova delegacije procjenjuju se na 5.867,50EUR”, navodi se u Predlogu. I padaju na račun Ministarstva, odnosno građana.

Milena PEROVIĆ
Pročitajte više u štampanom izdanju Monitora od petka 15. novembra ili na www.novinarnica.net

 

Komentari

nastavi čitati

Izdvojeno

RASTU RAČUNI ZA STRUJU, VODU…: Disanje je džabe, ali nije zdravo

Objavljeno prije

na

Objavio:

Struja možda neće poskupjeti ali će računi za struju biti veći. Ovo možda tu je zbog činjenice da EPCG još nije odlučila da li će, prvi put u ovoj deceniji, povećati cijenu kilovata koje isporučuje domaćim potrošačima. Pretpostavlja se da će, nakon poruka vladinih čelnika, pokušati da odlože neminovno poskupljenje

Ono što je, zapošljenima, Vlada dodala na platu programom Evropa sad 2, počeće već od januara da se vraća u državni trezor, preko prihoda državnih (sistem EPCG) i lokalnih komunalnih preduzeća. Nova godina donijeće nove, veće, račune za struju, vodu i kanalizaciju, odvoz i deponovanje smeća… Neka će poskupljenja biti manja, druga veća, ali će se svako od njih osjetiti u troškovniku crnogorskih domaćinstava.

Ipak, premijer Milojko Spajić ne da se lošim vijestima. “Zbog Evrope sad 2 neće biti nikakvih povećanja nigdje”, obećao je prošle nedjelje prkoseći činjenicama. “Neće biti povećanja cijena struje od januara 2025. godine”, pridodao je predsjednik Vlade, naglasivši kako pokret Evropa sad (PES), u opštinama gdje je dio lokalnih vlasti, “neće dozvoliti povećanje cijena vode”.

Prvi dio iznijetih tvrdnji, koji se tiče cijena električne energije, pojasnio je, već sjutradan, ministar energetike Saša Mujović. Manje naklonjeni premijeru Spajiću rekli bi kako ga je ministar Mujović – demantovao.

Odgovarajući na poslanička pitanja u Skupštini CG, Mujović je saopštio kako 1. januara neće doći do povećanja cijene aktivne električne energije (to je cijena po kojoj nam EPCG prodaje svoje kilovate, bez dodatnih troškova), ali bi moglo doći do uvećanja računa za struju. Otprilike, izračunao je ministar, jedan euro na prosječni mjesečni račun od 30 eura. “Postoji jedna stavka na računima nad kojom ni ministarstvo ni premijer nemaju ingerencije”, edukovao je ministar poslanike i ovdašnju javnost. “Zove se troškovi korišćenja prenosnog i distibutivnog sistema tzv. regulatorno dozvoljeni prihod koji reguliše Regulatorna agencija. Ako se desi, a sjednica će biti 18. novembra, da Agencija odobri veći prihod za CEDIS i CGES, neminovno je da od 1. januara, računi budu uvećani za tu stavku.“

Zoran RADULOVIĆ
Pročitajte više u štampanom izdanju Monitora od petka 15. novembra ili na www.novinarnica.net

 

Komentari

nastavi čitati

Izdvajamo