U jeku haotičnog pokušaja Britanaca da izađu iz EU i predvečerja izbora za EP, još više je zamagljena evropska perspektiva za šest balkanskih država
Dani i sedmice koji prethode izborima za novi saziv Evropskog Parlamenta čini se da postaju sudbonosni za EU. Britanci su kazali da žele da odu, ali ne znaju kako, diplomatski odnosi Francuske i Italije su na najnižem nivou u posljednjih 75 godina, popušta i osovina Berlin-Pariz, Italijani srljaju udesno, o Mađarima i drugima da se i ne govori. Evropa je u grču, u strahu od migranata i populista, pa nema vremena za Zapadni Balkan. Pristupna perspektiva ovog regiona nije više ni u retoričkoj ravni prioritet u prijestonicama država-članica EU.
Nikoga nije iznenadila izjava francuske ministarke za evropske poslove Natali Loazo koja je kazala da ,,sve dok se ne riješe unutrašnje krize u EU, kao i posljedice izlaska iz članstva Velike Britanije, strukture Unije neće biti u stanju da prime nekog novog člana”.
Jer, to je samo ponavljanje stava predsjednika te države Emanuela Makrona koji je nešto ranije rekao da je ,,moguće da Crnoj Gori ili Srbiji, ako za sedam-osam, možda i desetak godina ispune sve uslove, a dotada Unija ne sredi svoje redove, bude ponuđen poseban pridruženi status u EU”, ali ne i puno članstvo. Koje je bilo navedeno u februaru prošle godine u Strategiji proširenja, odnosno najavljivanjem 2025. kao mogućeg datuma za pristupanje regiona EU.
Makron se, inače, nedavno obratio građanima „Evrope“ pismom koje je poslao svim važnim medijima u EU. Pred haotični pokušaj Britanaca da napuste Uniju, francuski predsjednik je ponudio ,,renesansu za ugroženu Evropu”.
Ali, njegova vizija nove i moderne EU, već bi se mogla ocijeniti propalom nakon što je stigao odgovor Anegret Kramp-Karenbauer, predsjednice vladajuće njemačke Hrišćansko-demokratske unije (CDU), koja je na toj funkciji zamijenila kancelarku Angelu Merkel. Izvjesno je da će Kramp-Karenbauer biti glavni kandidat da Merkelovu naslijedi i u premijerskoj fotelji.
Makron je prije mjesec dana privremeno povukao svog ambasadora u Rimu. To se dogodilo nakon što su italijanski zvaničnici podržali protest ,,žutih prsluka” u Francuskoj.
Sve se dešava u trenutku kada je Makron u svojoj zemlji veoma oslabljen: podrška javnosti je na dnu, a reforme mu zapinju. Zato su svađe, polarizacije i nerazumijevanje između najvažnijih zemalja EU teški balast, pa i otrov za organizaciju koja zavisi od kompromisa, dogovora i saradnje.
U toj situaciji malo ko pomišlja na Zapadni Balkan, što se osjeća na terenu. Kako ističe viši istraživač na Austrijskom institutu za međunarodne poslove Vedran Džihić, tri osnovne vrijednosti – pridruživanje EU, demokratija i tržišna ekonomija – nijesu uspjele da izliječe depresiju koja vlada u regionu. „Načelo EU je bilo – uradite svoj domaći i primijenite tehničke i reforme uprave (i doći će do pristupanja EU). Problem je što je Unija upala u svoju zamku, zato što njome sada umnogome upravljaju sve autokratskiji režimi i strukture“, kaže on dodajući da je ,,demokratija postala devalvirana riječ, koja je izgubila svoju izvornu vrijednost”.
,,I mehanizmi koje Unija može da koristi za unaprijeđenje demokratije u regionu su slabi ili nedovoljni. Najveći uspjeh za region u prošloj godini, Prespanski sporazum između Grčke i Makedonije, dogodio se skoro bez ikakve pomoći EU”, navodi profesor Univerziteta u Gracu Florijan Biber.
Činjenica je takođe da se nijedna od ovih zemalja trenutno ne može smatrati funkcionalnom tržišnom ekonomijom, te da BDP regiona iznosi samo trećinu prosjeka članica Unije.
“ Za EU je bolje i manje skupo da investira i od regiona, uz našu pomoć, napravi evropski region, nego da ignoriše region, što bi bilo mnogo skuplje”, poručuje šef diplomatije Sjeverne Makedonije Nikola Dimitrov konstatujući da je u čekanju izgubljena – čitava generacija.
Glasovi jasne podrške tom stavu čuju se najjasnije od trenutnog i od ranije predsjedavajućeg EU, Rumunije i Austrije. „2019. godina će ostati prekretnica u ovom procesu, obilježena pokretanjem novog institucionalnog ciklusa, ali i do sad neviđenim izlaskom države-članice iz EU, neželjenim događajem, na koji druge države članice moraju da odgovore porukom jedinstva i proevropske posvećenosti i širenja u budućnosti. U najboljem interesu i država članica i kandidata jeste konsolidovana, snažna i efikasna EU, sposobna da integriše nove članice “, tvrdi rumunski ministar vanjskih poslova Teodor Meleškanu.
Navodeći da je izgled za članstvo u EU pokretačka sila u regionu, austrijski ministar zadužen za EU Gernot Blimel kaže da će Unija biti kompletna tek onda kada čitav region bude njezin dio.
Još eksplicitniji je bivši austrijski vicekancelar Erhard Buzek koji smatra da EU mora promijeniti svoju strategiju prema Zapadnom Balkanu i sve države odmah primiti u članstvo. ,,Trenutno se suočavamo sa Evropom zastoja“, ističe on.
,,Upravo je evropska perspektiva podsticala reforme u zemljama regiona. Smanjenjem atraktivnosti evropskih integracija izgubiće se i volja za reformskim procesima”, uvjeren je jedan od najpopularnijih političkih mislilaca i teoretičara današnjice Frensis Fukujama.
Vladajućim stabilokratama na Balkanu to otvara širok manevarski prostor da ponovo definišu svoje veze sa EU. Jer, niti oni sebe vide kao buduće članove EU, niti ih tamo kao takve posmatraju. Nego samo kao „partnere“.
I iz najvažnijih država Unije zemljama na jugoistoku Evrope radije se sada nudi – partnerstvo. “Iako 27 članica EU različito gledaju na proširivanje, svi su saglasni da se mora povećati pomoć i pospješiti partnerstvo sa državama Zapadnog Balkana”, kaže francuska ministarka Loazo.
A glavni posao partnera je da izbjelice iz Azije i Afrike drže dalje od EU. Za kontrauslugu dobijaće novac. Obećanje je: više nego ranijih godina. O egzodusu autohtonog stanovništva sa Balkana prema Zapadnoj Evropi se ne govori. Ono se prećutno odobrava i podstiče.
Istovremeno se u pojedinim studijama rađenim za potrebe EU konstatuje da su ,,vanjski razarajući igrači” u regionu na putu prema Briselu, prije svih Rusija, te Kina i Turska.
„Uloga Rusije se sve više svodi na to da poput partibrejkera podriva ili makar usporava vezivanje regiona za Zapad. Sa druge strane, EU beskrajnim veoma formalizovanim procesom integracije simulira interesovanje za region koje već odavno ne postoji. Uhvaćena u tom međustanju, društva Balkana djeluju paralisano. Pod tutorstvom autoritarnih vođa tamošnje ekonomije stagniraju, a obrazovana omladina se masovno iseljava na Zapad“, piše švajcarski novinar Andreas Ernst.
Kratkovida politika Brisela zato u godišnjim izvještajima navodi da problem zarobljenih država prožima čitav region. Umjesto da iskoristi snagu politike proširenja i djeluje proaktivno kako bi zaustavila i preokrenula trend zarobljavanja i spriječila izbijanje novih kriza, kakva je bila u Makedoniji u vrijeme bivšeg premijera Nikole Gruevskog, EU nema hrabrosti, kako navodi i italijanski predsjednik Serđo Matarela, da zaokruži proces integracije na svom jugoistoku.
Zbog straha da pitanje proširenja dodatno ne podstakne populističke sentimente pred izbore za Evropski parlament koji se održavaju između 23. i 26. maja, biće odloženo objavljivanje godišnjih izveštaja o napretku za države regiona. Prošle godine oni su predstavljeni u aprilu, dok će ove godine biti objavljeni 29. maja.
Mustafa CANKA
INTERVJU3 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
DRUŠTVO2 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice