Kruče je divno pitomo naselje na desetak kilometara od Ulcinja. Mještani su živjeli vjekovima od poljoprivrede, a kuće su im se nalazile uglavnom iznad današnjeg magistralnog puta koji od Bara vodi do najjužnije crnogorske opštine. Do mora bi išli samo zbog ribolova. Ali, nakon što je put izgrađen, početkom sedamdesetih godina prošlog stoljeća, počela je masovna preprodaja zemljišta na samoj obali mora. U Kručama danas ima oko 700 kuća za odmor i vikendica, čiji su vlasnici gotovo listom iz Srbije. Većina njih ne zna da su svi mještani u Kručama Albanci, jer kontakata sa „domorocima” praktično nemaju. Ionako u svojim kućama borave samo tokom ljeta; ostalih devet mjeseci u tim objektima praktično nema nikoga! Kruče od sredine septembra do juna liči na „naselje duhova”, koje u posljednje vrijeme sve češće posjećuju – lopovi. ŠTOJ: Situacija je poraznija u Štoju, odnosno u zaleđu ulcinjske Velike plaže. Na tom prostoru od desetak kilometara ima oko pet hiljada kuća, apartmana i pansiona sa oko 60 hiljada ležaja, od kojih 98 odsto nije u vlasništvu mještana! Od sredine osamdesetih masovno su preprodavani placevi na kojima su nicala čitava naselja: Prvo, Drugo i Treće beogradsko, pa Banjalučko naselje. Međutim, od početka ratova na području bivše Jugoslavije i saznanja da će Crna Gora postati nezavisna država, Srbi su rado prodavali svoje nekretnine u Štoju, a novi kupci su uglavnom bili Sandžaklije. Štoj tako ljeti „postane” Pazar, Tutin, Sjenica ili Rožaje na moru!
Za razliku od Kruča gotovo svi oni u julu i avgustu rado iznajmljuju svoje krevete gostima, ali od toga praktično nikakve koristi nemaju opštinski i državni budžet. Samo na tom prostoru od boravišne takse u julu i avgustu moglo bi se prikupiti bar milion eura. Stanodavci tvrde da su sve to rođaci i prijatelji, a u septembru pođu iz Ulcinja sa zaradom od dvije do 20 hiljada eura, zavisno od veličine kuće. Za sobom ostave dugove za struju i vodu; smeće ionako rijetko ko plaća, poreze na nekretnine još rjeđe. Nijedan objekat u Štoju nema priključak na gradsku kanalizaciju, sve odlazi u septičke jame, pa je realna opasnost da tokom ljeta na tom području izbije epidemija. Upravo na području đe su, navodno, arapski šeici trebali da grade oblakodere i hotele, odnosno đe je trebalo da nikne „evropski odgovor na Dubai”!
To što je zbog toliko gostiju u špicu sezone enormno opterećena ionako slaba vodovodna i elektroenergetska mreža, pa su ispadi česti, što je mjesta za parking premalo, infrastruktura užasno loša, što mjesta na plaži, čak i na Velikoj, ima svake godine sve manje, čini se da malo koga zabrinjava. Cijena gramzljivosti mještana, nepostojanja urbanističkih planova i neefikasne državne administracije još dugo će se morati plaćati. Pošto na tom prostoru ima malo glasača, sredstva koja se ulažu za komunalno i infrastrukturno uređenje su i pored ogromnih potreba zaista minimalna. Zato je možda razumljivo što su i Kruče i Štoj poznati po jakim iseljeničkim zajednicama u SAD i u Francuskoj.
DOBIT: Na području ulcinjske opštine ima još oko dvije hiljade kuća za odmor koje nijesu u vlasništvu domicilnog stanovništva, što znači da od oko 100 hiljada gostiju u špicu sezone, dvije trećine turista na ulcinjskoj rivijeri čine vlasnici tih objekata, njihova rodbina, „prijatelji i kumovi”. Zato je logično što od dobiti u sezoni Ulcinjanima ostaju samo mrvice, odnosno da dobit od crnogorskog turizma ostvaruju samo uvoznici, trgovci na veliko i zakupci plaža.
To je u sezoni prava slika turizma na ulcinjski način: plaže pune, restorani i kafići uglavnom prazni. No, neku crkavicu zarade i ugostitelji, mnogo manje hotelijeri, a svake godine sve manje privatni stanodavci – mještani. „Naselja duhova”, koja su bila samo u interesu špekulativne dobiti krupnog kapitala i opasnih igara bezbjednosnih agencija, postala su, dakle, veliki problem za iscrpljeno lokalno stanovništvo koje je moralo da uzima kredite i ulaže u modernizaciju svojih kuća kako bi bili konkurencija vikendašima. Sada imaju ogromne probleme pri vraćanju rata, pa u sezoni uglavnom rade samo za banke i državu. Njima praktično ništa ne ostane. Osim povećanih troškova. Tako je, na primjer, cijena kubika vode u Ulcinju dva puta skuplja nego u Podgorici!
DOKLE: Ovakvih „naselja duhova” ima i u ostalim opštinama na Crnogorskom primorju, možda najviše u barskoj. Najpoznatiji su svakako Bušat, Veliki pijesak, Čanj, veliki dio Šušnja i Sutomora. Većina naselja u Boki su to odavno postala, baš kao i Budva. Betonski cunami je praktično razorio „školjku” u kojoj se taj grad vjekovima skladno razvijao pretvarajući „metropolu crnogorskog turizma” u veliku spavaonicu. Čuvena „naselja duhova” su naravno i znamenita „ruska sela” na brdima iznad Svetog Stefana, kao i niz nekada pitoresknih ribarskih mjesta na Luštici.
Strani i domaći eksperti su godinama upozoravali da ovakvom devastacijom prostora, betonizacijom i apartmanizacijom, više neće ostati ni metar slobodni na našoj obali od Prevlake do Ade Bojane, na što je ukazano i u posljednjoj Rezoluciji Evropskog parlamenta o Crnoj Gori.
,,Kako smo krenuli, bojim se da ništa neće ostati našoj đeci kojoj oduzimamo budućnost rasprodajući imovinu naših očeva i đedova. Ovo je bespovratno uništavanje najvrijednijeg resursa i praktično samoubistvo”, kaže jedan poznati Budvanin. On se ipak nada da će ova nerazumna epizoda ,,trošenja prostora” i gradnja novih ,,naselja duhova”, čiji je najsvježiji primjer nesrećna Zavala, konačno prestati.
Primjer iz Tirola
Stranci koji kupuju apartmane i kuće na Crnogorskom primorju su dobrodošli, ali treba razmišljati i o drugim problemima. Oni moraju plaćati komunalije i poreze i učestvovati u poboljšanju života lokalne zajednice. U Tirolu se, na primjer, stanovi u vlasništvu stranaca moraju dati u najam ako se ne živi u njima tokom cijele godine.
Mustafa CANKA
DRUŠTVO4 sedmice
DANAS, SJUTRA4 sedmice
INTERVJU4 sedmice
U SJEĆANJU4 sedmice
Izdvojeno2 sedmice
INTERVJU4 sedmice
HORIZONTI4 sedmice
INTERVJU3 sedmice