Već deset godina međunarodni tim stručnjaka raznih profila proučava globalni fenomen nestajanja urbanih cjelina. Projekat koji istražuje ovu pojavu nazvan je Shrinking cities (gradovi koji se smanjuju) i fokusirao se na četiri cjeline: Detroit, Mančester-Liverpul, saksonski dvojac Hale-Lajpcig i rusko Ivanovo. Nekada moćni industrijski i trgovački centri prepušteni su propadanju, kako u studiji napominju, zbog brojnih faktora poput razvoja megalopolisa, propadanja industrije, ekonomskog kraha… Na njihovoj dobro potkrijepljenoj listi nalazi se 59 američkih, 27 britanskih, 26 njemačkih i 23 italijanska grada. Takođe su zabilježili da je od 90-ih ovaj trend primjetan u zemljama bivšeg Varšavskog pakta. Rusija i Kazahstan bilježe po 13 smanjenih gradova, Ukrajina 22 i tako redom.
Glavno obilježje svih njih su ogromni kompleksi napuštenih i razrušenih fabričkih hala nerijetko i stambenih četvrti. Djelić svega ovoga može se naći i na sajtu abandon-places.com koji godinama sakuplja fotografije i dokumente o razrušenim građevinama širom svijeta.
Iako nije zaveden na ovim listama, i mi imamo adekvatnog predstavnika. Nikšić – nekada jedan od najvećih industrijskih centara bivše zemlje, vidno se „smanjuje” posljednjih decenija.
Dom revolucije – jedan od prvih glasnika ovog posrnuća ove godine slavi svojevrstan jubilej. Na dan oslobođenja grada, proslaviće 35. rođendan. Osamnaestog septembra 1977. godine postavljen je kamen temeljac ove gigantske multifunkcionalne građevine koja je pojela oko 22.000 kvadrata u centru grada. Smatra se da cifra ukupnih uloženih sredstava kada se prevede u eure doseže cifru od preko 50 miliona.
Prilikom akcije čišćenja Doma koju je inicirala lokalna NVO Alfa centar uklonjeno je dvadeset tona smeća, rastinja, korova, komunalnog, građevinskog i medicinskog otpada. Najzabrinjavajuća je ipak cifra da je ova građevina u strogom centru grada odnijela petnaest života, a cifra povrijeđenih je deset puta veća. Iako su se u priču uključili pojedinci i nekoliko privatnih preduzeća, vojska, policija i vatrogasna jedinica, sve je tokom akcije začudilo neučešće komunalnog preduzeća.
Svoj četrdeseti rođendan Dom revolucije bi trebalo da dočeka okružen skelama. Makar je tako najavljeno iz Ministarstva kulture. Teško da postoji neko u gradu pod Trebjesom ko vjeruje u ovu priču.
Samo omanji park sa fontanom i par klupa dijeli ovu grdosiju od još jedne sramote u centru grada. Svi oni koji su mislil da zgrada starog nikšićkog pozorišta, kasnije popularni kino Kultura ili kako su je lokalci zvali mala sala, ne može doživjeti veću bruku od one kada je dogradnjom u centralnom prostoru ove zgrade nikla diskoteka. Za stakla koja su krasila ovaj apendiks, gradom su kružile priče da su porijeklom sa susjedne „plave grobnice”.
Četiri i po godine su prošle od kada je od Pozorišta ostao samo krater, koji danas okružuje propala ograda. Da apsurd bude veći rušenje ove zgrade je počelo u februaru 2008. godine u vrijeme trajanja Trećeg međunarodnog festival glumca. Mnogo bliži komšija lokaciji starog pozorišta od Doma revolucije je zgrada Opštine Nikšić. Dijeli ih samo ulica.
Spisak lokacija koje najbolje pokazuju posrnuće grada pod Trebjesom ne završava se ovdje. Naprotiv, tek počinje.
Jedan od simbola Nikšića tik pored čuvenog korzoa bila je i zelena pijaca. Čudnim odlukama, kaldrmisana tržnica koja je spajala glavni trg sa dijelom grada u kojem su hotel Onogošt, KUD Zahumlje, robna kuća, sud i Filozofski fakultet, pregrađena je. Pijaca je ostala u zapećku, a na južnoj strani, bližoj trgu već više od pet godina zjapi rupa od nekoliko metara. Gradonačelnik je nedavno uvjeravao javnost da su mu investitori obećali nastavak radova. Mašine se još ne čuju.
Samo par mjeseci nakon rušenja pozorišta, tokom Septembarskih dana kulture najavljen je još jedan projekat. U Domu vojske trebalo je da se otvori moderni bioskop od 200 mjesta. Niz obećanja je počeo nešto oko godinu dana ranije, kada se lokalna uprava obavezala da će odmah nakon što joj Vlada Crne Gore preda na upravljanje ovu građevinu pristupiti izradi projektne dokumentacije, a zatim i rekonstrukciji Doma vojske koji će služiti potrebama institucija kulture. Gradonačelnik Nebojša Radojičić krajem prošle godine je poručio: „Potrebno je od 2,5 do tri miliona eura da bi taj objekat bio doveden namjeni. Bojim se da to nećemo moći da završimo.” Napredak. Više nema ni obećanja.
Prvi susjed Doma vojske je nekadašnja zgrada u kojoj su decenijama radili organi reda. Od oktobra 2007. godine i preseljenja pripadnika područne jedinice crnogorskog MUP-a u zgradu nekadašnjeg Građevinskog preduzeća, ostala je pusta. Iako napuštena i jezivog izgleda, ona makar ne predstavlja opasnost po građane.
Najnovija rugoba u najužem gradskom jezgru je nastala pod teretom ovogodišnjeg snijega. Prizemni objekat iza Doma penzionera, koji je služio kao kancelarijski, pa kasnije i magacinski prostor, ćuti razvaljenog krova i dotrajalih zidova, okolnim objektima sakriven od pogleda sa ulice. U odnosu na prethodne primjere, minornom kvadraturom i zaklonjen stambenim zgradama i Domom, gotovo da ne bode oči Nikšićanima.
Ipak, čak i ova najmanje gabaritna i od zgrade Opštine najdalja građevina vidljiva je sa najviših spratova zgrade gradske administracije. Sve ostale pomenute ne samo da su vidljive, već su u najbližem pojasu koji okružuje višespratnicu u centru iz koje s vremena na vrijeme lokalna vlast ponešto obeća.
U šali lokalno stanovništvo je pričalo o stavljanju natpisa „Nikšić – ne radi” na tunelu Budoš kroz koji se iz pravca Podgorice stiže u grad. Sve se rjeđe pominje ova anegdota. Možda i iz straha da se ne obistini.
Dragan LUČIĆ
DRUŠTVO4 sedmice
DANAS, SJUTRA4 sedmice
INTERVJU4 sedmice
U SJEĆANJU4 sedmice
Izdvojeno2 sedmice
INTERVJU3 sedmice
INTERVJU4 sedmice
HORIZONTI4 sedmice