Smrt ili život, biti ili ne biti – tako se pokrenu džinovske neuspavane i nezamorene snage Revolucije na prvu sjen starih klasa. Revolucija je već postala stvarnost – jedinstvom Jugoslovena, društvenom svojinom, nezavisnošću, i pokret protiv utvara prošlosti jeste polet života koji živi protiv nečeg što je bilo, iako još nije sasvim umrlo.
U stvari, nije više problem toliko u tome kako da se Revolucija odbrani ili objasni jer ona je već u krvi, u tkivu društva, nego – kako da se ona dalje razvije, kako da ne bude prevarena, u stvarnosti koja nastaje, u životu koji izbija.
Zašto je i naša Revolucija ,,voljela”, kao i svaka druga stvarnost, da se prikriva? Bez galame o ,,konačnom cilju”, o socijalizmu, ona je pobijedila i sve do sukoba s Moskvom, nije se ni zvala pravim imenom, nego se krila iz čednih naziva Narodnooslobodilačka borba, Narodnooslobodilački rat i sl. Istina, nije to bilo nekorisno. Naprotiv. Tako se lakše kretala. Kao i svaka druga stvarnost – našla je za se najljepšu i naprikladniju odoru. A 1948. godine, u borbi protiv ,,socijalističke” hegemonije, zbacila je i tu nestvarnu odoru. Ali zašto danas tako mnogo govore o njoj i u ime nje, čak i oni koje nije opijao njen zanos? Je li ona i sada stvarnost, ili se rađa u njoj i iza nje neka druga stvarnost što bi htjela da se sakrije iza njene ognjene odore?
Razumije se, Revolucija se – u smislu nasilne borbe za vlast – već davno završila. Ono što se sada događa jeste, u stvari, revolucija u društvenim odnosima. Društvo nije moglo da se kreće u odnosima i oblicima u kakvima je izišlo iz Revolucije. Ono je imalo dva puta – ili pretvaranje revolucionarnih, a time i demokratskih, demokratskih kao revolucionarnih oblika u birokratske, ili pretvaranje tih istih oblika u demokratske. Događa se i jedno i drugo. Jer nijedan oblik ne prelazi lako i ,,čisto” u drugi, čak ni u dužim periodima mirnog razvitka, nego neizbježno nastaju idejne, političke, organizacione i druge suprotnosti, zbrke i teškoće. I tako se danas, katkad, birokratizam maskira revolucionarnošću, a demokratizam smatra njenim nasljednikom. Prvi je donekle u pravu u formalnom pogledu, jer insistira na formama iz Revolucije (koncentracije svega u rukama Partije, odustvo pisanih zakona), a drugi je ipak u pravu sadržinski, jer smatra samu Revoluciju najvišim oblikom demokratije u klasnom društvu, pa otuda i sebe njenim nasljednikom.
Partija je u Revoluciji ujedinjavala u sebi sve demokratske snage i težnje, a to je činila i mogla činiti jer je bila predstavnik volje i akcije masa, koncentrisani izraz te volje i te akcije. Partija je, dakle, bila oblik jednog objektivnog procesa, oblik svjestan i organizovan, čak i presudan svojom sviješću i organizacijom za dati razvitak. Ali ako je to i takva bila i morala i trebala biti za onda, nije time dobila propusnicu za vječnost da u istom obliku i samo njim i kroz njega, onakvog istog, bude i u daljem razvitku puni izraz volje i akcije masa. Demokratija u Revoluciji izražavala se akcijom masa, ali i kroz svoja najsvjesnija jezgra, kroz revolucionarne štabove, a Partija je baš to bila, prije i iznad svega. Nije slučajno da su partijski forumi i komunisti tada bili ne samo žarišta ustanka, nego i izvor pravde, pravednosti, nesebičnosti i čovječanstva.
Ali danas su odnosi znatno izmijenjeni. Danas to nije ista Partija kao i u Revoluciji, bar ne svim i u svemu. Stari revolucionarni i demokratski duh je u njoj još jak i preovlađuje u vodećem kadru, ali nije i jedini. A takav je, po prilici, i njen sastav. Niti ona može kao takva da igra sada istu ulogu i u istom obliku kao Revolucija, niti joj to dopuštaju objektivni uslovi. Sada ta uloga mora u svakom slučaju biti drugačija i u drukčijem obliku.
Demokratija se danas ne ostvaruje kroz oružanu borbu i njome.Te borbe nema i ne može da bude. Demokratija se ostvaruje danas mirnim putem, razvijanjem demokratskih društvenih odnosa. U Revoluciji su zakoni bili izraz volje i akcije masa ili subjektivne volje foruma i komunista, – što je, jedno i drugom, bilo skoro jedno te isto. Ali subjektivna volja je onda bila nešto drugo nego danas. Onda je to bila revolucija i demokratija i – volja masa. Danas takvo subjektivno odlučivanje kad već imamo demokratske zakone i socijalističko društvo – slabo i nerazvijeno, ali ipak socijalističko u gradu i u industriji – mora da se izokreće u nedemokratizam, proizvoljnost i površnost.
Nastaviti danas revoluciju znači – odricati se njenih preživelih oblika radi razvijanja njene sadržine – demokratije, kroz nove oblike, razumije se. Revolucija danas – to je u stvari reforma, mirno kretanje, ali kretanje naprijed. Kretanje je danas mogućno jedino u demokratskim oblicima.
Zbog promijenjene stvarnosti i zbog promijenjenog oblika kretanja, mora kod nas doći i već dolazi i do promjene u shvatanjima – i političkim i kulturnim i svim drugim. A te promjene u shvatanjima bitno će zatim uticati i već utiču na samu stvarnost, na društvene odnose i njihovo kretanje.
Baš zbog tih svih mijenjanja, baš zbog mirnog, reformskog karaktera sadašnjeg razvitka naše Revolucije, neostvariva su i sva nastojanja da se Savez komunista ,,podigne” na nivo predratne i ratne Komunističke partije, i to ne toliko zbog toga što je stotine hiljada nemogućno doći na nivo desetine hiljada, nego što je nemogućno izmisliti one – revolucionarne – uslove. Ako neko zaista hoće danas da bude revolucionar, da se odvoji od prošlog i konzervativnog, on to može biti samo ako se bori za demokratiju, za nove i konkretne demokratske oblike. Ali boriti se danas ,,revolucionarno” za vlast – to je besmisleno, ne samo što je nerealno, nego što je i kontrarevolucionarno. I kad se danas postavljaju revolucionarni, u stvari – ,,revolucionarni” zadaci, onda to nije samo odsutvo realnosti, što ne bi imalo naročite važnosti, nego je to vraćanje na preživjele oblike, koji u datim uslovima moraju da zadržavaju razvitak i koriste nedemokratskim težnjama.
Bilo bi mnogo korisnije misliti na to šta da s uradi sa ovim Savezom komunista kakav jeste, i s razvitkom ovih makar i siromašnih, ali stvarnih demokratskih formi, nego životariti u starim oblicima i sanjati, za nečim što je bilo, makar bili i veliko, ali – bilo i ne može da se ponovi, kao ni šta bilo drugo što je bilo.
Demokratska praksa, to je danas revolucija, to je revolucionarni poziv i zanos.
Ništa ne može umanjiti značaj jedne Revolucije, niti se išta, do sada, može uporediti s njom i s njime. Ali njenu dušu je mogućno sačuvati samo u stvarnoj slobodi, jer nju je i izvršio čovjek za slobodu i u ime slobode.
7.1.1954.
(Kraj)
DRUŠTVO4 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
IN ENGLISH1 sedmica
INTERVJU4 sedmice
IN ENGLISH1 sedmica