Sredinom juna vijenci pjene koji su se pojavili u moru od Budve do Svetog Stefana uznemirili su mještane i turiste. Dok su kupači tvrdili da je u pitanju još jedna havarija kanalizacionog sistema i izlivanje fekalija u more – kakvo su već ranije viđali – u budvanskom Vodovodu su objašnjavali da, ipak, ovoga puta nije riječ o tome već o ,,uobičajenoj pojavi vraćanja prljavštine ka obali kada je južina”.

Ipak, ovakvi i slični incidenti nisu neuobičajeni tokom ljetnje turističke sezone na Crnogorskom primorju. Nešto slično se dešavalo i prošlog, ali i prethodnih ljeta. Dva su osnovna razloga za to. Stari i oštećeni kanalizacioni sistem odvoda fekalija u morske dubine, i pretjerana, često i nelegalna, gradnja na samoj obali mora zgrada i kuća koje nisu uvezane u kanalizacioni sistem pa se otpadne vode izlivaju – pravo u more.

Mještani tvrde da su svetostefanske plaže najbolji primjer za to. Fekalije iz višespratnica koje su nikle posljednjih deset godina uz samu obalu izlivaju se u vodu i time ovaj, nekada najelitniji dio Crnogorskog primorja pretvaraju u crnu ekološku tačku na rivijeri. U NVO Za ljepši Sveti Stefan objašnjavaju da vlasnici zgrada iznad lijeve Svetostefanske plaže noću ispumpavaju fekalije iz septičkih jama direktno u more. Kada oni na to upozore nadležne, slijedi snalažljivost. ,,Kada dođe inspekcija, vlasnici apartmana stave preko tih jama daske i pijesak, kako se ništa ne bi vidjelo”, navode u toj NVO.

Problem će biti riješen tek kada se, konačno, izgradi postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda, kao i kolektorska mreža. No, to nikako da se desi. Silvana Đurašević, ekonomska analitičarka u turizmu, upozorava na ponašanje lokalne samouprave: ,,U programima infrastrukture, pozicije izgradnje kanalizacionog kolektora na lijevoj Svetostefanskoj plaži i šetališta Lungo mare, iz godine u godinu samo se prenose”.

Nije samo Sveti Stefan u pitanju. Iste muke su svuda po primorju.

Mr Pavle Đurašković, rukovodilac Laboratorije Hidrometeorološkog zavoda, objašnjava da prema analizi u zvaničnim dokumentima Nacionalna dijagnostička analiza i Nacionalni akcioni plan ispuštanje komunalnih otpadnih voda u obalni morski ekosistem je identifikovano kao najveći uticaj na zagađenje vode, u pogledu potencijalnih posljedica na morski ekosistem i zdravlje ljudi-kupača, i prioritet za rješavanje.

Jedan od osnovih dokumenata za ovakvu ocjenu je i Master plan za odvođenje komunalnih otpadnih voda na Crnogorskom primorju i opštini Cetinje. ,,Prema podacima iz ovog i ostalih dokumenata, osnovni problemi u ovom sektoru su to što se voda bez tretmana ispušta u more; mnogi centralni ispusti su oštećeni fizički, pa se voda izliva na mjestima oštećenja, na kraćoj distanci od obale i manjoj dubini; oprema na ispustima ili ne radi ili nije ugrađena”, objašnjava Đurašković.

On kaže da su veliki problem, kada je zagađenje u pitanju, mnogobrojni i neidentifikovani, nelegalni, kratki ispusti, iz pojedinih objekata, ili grupe objekata. Iz njih se voda izliva na neadekvatnoj dubini i distanci od obale. ,,Zagađenje se ne razblažuje u dovoljnoj mjeri i svojim dejstvom obuhvata neposrednu obalnu vodu. Najveću štetu od ovog oblika zagađenja imaju plaže, čiji kvalitet vode za kupanje može znatno da degradira. Poseban štetni uticaj kratkih ispusta ogleda se u difuznosti njihovog dejstva, zbog njihove dužine i broja, za razliku od glavnih gradskih ispusta, koji imaju karakter tačkastog izvora”, smatra Đurašković.

Nevolja je u tome što su to stare, dotrajale i često oštećene cijevi za kanalizaciju koje su postavljene na morsko dno prije više od pola vijeka i veliko je pitanje koliko je u njihovu popravku ulagano, posebno posljednje dvije decenije.

,,U opštinama Crnogorskog primorja postoji 11 dugih ispusta koji su izgrađeni planski u sklopu izgradnje lokalnih kanalizacionih mreža tokom 60-ih godina prošlog vijeka. Pored ovih postoji i veći broj tzv. ‘kratkih’ ispusta od kojih je u Master planu odvođenja i prečišćavanja otpadnih voda Crnogorskog primorja evidentirano ukupno 81″, kaže pomoćnik ministra održivog razvoja i turizma Siniša Stanković.

Najčešći uzroci oštećenja ispusta su jake morske struje, odnosno nevremena, sidrenje većih plovnih objekata, ali i nelegalni način ribolova, objašnjavaju u Ministarstvu.

Da je tako – potvrđuje i događaj s kraja prošle turističke sezone kada se u Petrovcu, ispod hotela Palas, na plaži punoj kupača, izlila kanalizacija iz cijevi koju je neko oštetio. Nezvanično objašnjenje je bilo – nespretno rukovanje sidrom koje se umjesto u morsko dno, zabilo – u kanalizacionu cijev.

Đurašković tvrdi da komunalne otpadne vode imaju najveći efekat na Bokokotoski zaliv zbog zatvorenosti obale, slabe izmjene vode sa otvorenim morem i priliva slatke vode. ,,Tokom turističke sezone količina komunalne otpadne vode se višestruko povećava, pa time u istoj srazmjeri i efekti njenog ispuštanja. Na realan sadržaj zagađenja vode, osim veličine i vrste emisije otpadnih voda, presudno utiču i prirodni faktori ‘in situ’, u ovom slučaju prije svega morske struje (talasi) i pravac i brzina vjetra. Generalno, sjeverni vjetar ‘smanjuje’ zagađenje uz obalu, a južni ga ‘povećava’, što posebno važi za otvorenu obalu”. Đurašković pojašnjava i da je značajan uticaj „kratkih” ispusta, o čijim dužini i broju nema podataka, a koji su ilegalni.

Pomoćnik ministra Stanković tvrdi da je održavanje i rekonstrukcija podmorskih ispusta u nadležnosti jedinica lokalne samouprave, odnosno njihovih vodovodnih i kanalizacionih preduzeća. „Ispusti treba da budu redovno pregledani, i to najmanje jednom u dvije godine”, tvrdi Stanković.

A da li je to, zaista, tako?

On pojašnjava da pregled stanja podmorskih ispusta podrazumijeva i angažovanje ekipe za podvodno snimanje, što je skup proces. „Javna vodovodna i kanalizaciona preduzeća, nažalost, često nijesu u mogućnosti da obezbijede potrebna finansijska sredstva za ove namjene”, kaže Stanković

On napominje: „I inetrevencije na saniranju oštećenja i djelimične rekonstrukcije se odvijaju pod vodom i zahtijevaju značajna finansijska sredstva. Lokalna javna vodovodna i kanalizaciona preduzeća bez pomoći jedinica lokalne samoupave i/ili Javnog preduzeća za upravljanje morskim dobrom, ne mogu snositi troškove realizacije ovih aktivnosti”, objašnjava Stanković.

Dr Vesna Mačić iz Instituta za biologiju mora kaže kako izlivanje kanalizacije u more često prolazi nekažnjeno i da je pokretanje priče u javnosti o tom problemu izuzetno važno. „Brojni su problematični ispusti kao što je onaj kod Port Milene, ispust kod Petrovca, kod Budve, Trašte, ispod Škvera i puno malih po zalivu…”, objašnjava Mačić. Ona kaže da pojedina istraživanja morskog dna pokazuju specifične promjene koje su, najvjerovatnije, izazvane onečišćenjima.

Nakon više od pola vijeka zanemarivanja – vrijeme je da se Crna Gora pozabavi čistoćom morske vode i uvede savremene kanalizacione sisteme. Nakon toga bismo mogli početi da pričamo i o ozbiljnom turizmu.

Problematičan kvalitet vode

TXT: JP Morsko dobro i Hidrometeorološki zavod rade stalnu kontrolu sanitarnog kvaliteta vode na javnim kupalištima. Od 1996. broj kupališta je povećavan, do prošlogodišnjih 100. Voda se uzorkuje od maja do oktobra, petnaestodnevno. Ukoliko se utvrdi da neko kupalište nema vodu propisanog kvaliteta, monitoring se nastavlja, sve dok se voda ponovo ne vrati u propisano stanje, a u međuvremenu se identifikuju i otklanjaju uzroci pogoršanja kvaliteta.

,,Prošlogodišnje iskustvo sa kontrolom kvaliteta vode u blizini 15 objekata, sa potencijalnim uticajem (potoci, rijeke, ispusti) ukazuju da i ove povremene pritoke imaju štetan uticaj na susjedna kupališta, jer se njihovi tokovi i korita koriste za nelegalno ispuštanje otpadnih voda”, objašnjava mr Pavle Đurašković iz HMZ.

On upozorava da dugogodišnje iskustvo u realizaciji monitoringa sanitarnog kvaliteta vode na kupalištima, ukazuje na mnoge (ne)opravdane nedoumice javnosti. ,,Analize se rade svakih petnaest dana, a ne svakodnevno, neki uzorci se uzimaju u prijepodnevnim satima, kada je drugačija situacija od popodnevne, u periodu od uzimanja uzoraka do objavljivanja rezultata mjerenja prođe najmanje dva do četiri dana – kada se mogu desiti značajne promjene u kvalitetu vode (trenutno zagađenje, promjena pravca vjetra i drugih meteo faktora …). ” Đurašković kaže da je izvjesno da je u vrijeme uzorkovanja, kvalitet vode odgovarao izmjerenom i objavljenom.

Ovakvim, standardnim načinom rada ipak su identifikovane plaže, koje su često van propisanog kvaliteta vode, uglavnom kao posljedica ispuštanja netretiranih otpadnih voda. Đurašković navodi da su to kupališta blizu Port Milene na Velikoj plaži i plaže u Igalu RVI, Vila Galeb i Blatna plaža. ,,Plaže kotorskog i risanskog zaliva su često problematičnog kvaliteta vode (prije svega kod Kotora i Risna). Osjetljiv je kvalitet vode uopšte u Boki, zatim u zoni Budve ‘od Avale do Zavale’, Bara- gradska zona i Ulcinja- gradska zona. Odličan kvalitet vode su pokazale plaže od Luštice do Budve, Od Kamenova do Sutomora, Od Bara do Ulcinja i na središnjem dijelu Velike plaže”, navodi on.

Marijana BOJANIĆ

(Tekst je realizovan u saradnji sa danskom organizacijom za podršku projektima istraživačkog novinarstva u Jugoistočnoj Evropi – SCOOP)