Tokom marta najstarija ,,živa” crnogorska institucija – Barska nadbiskupija, bila je u centru interesovanja ovdašnje javnosti. Iako u ovom vremenu dominiraju loše vijesti, a Bar prednjači na stupcima crne hronike, dva potpuno suprotna primjera iz Barske nadbiskupije, preciznije katoličke Župe Stari Bar, omogućila su da se na ovaj dio Crne Gore obrati pažnja u posve drugom svijetlu.
U palati na Biskupadi sredinom marta su uručene zahvalnice porodici Metović iz sela Menke iznad Starog Bara, koja je Barskoj nadbiskipiji poklonila ostatke nekadašnjeg samostana Svetog Spasa iz XII vijeka i zemljište uz objekat od 520 m2, s pravom korištenja vode i puta. Svečanosti su prisustvovali, pored nadbiskupa barskog Zefa Gašija, i don Simo Ljuljić – župnik Bara, te predstavnici Župe Stari Bar mr Ivan Jovović, Petar Pukić i Filip Jovović, kao i donatori Tahir Metović i njegov sin Demo.
Nadbiskup Gaši se zahvalio Metovićima na vrijednom poklonu, ističući da i ,,ovaj primjer svjedoči o zajedništvu različitih naroda i vjera u barskom kraju, i u teškim i u mirnim vremenima”.
U ime donatora, Demo Metović je rekao da njihova donacija ,,predstavlja respekt prema ovoj instituciji, jer mi ovdje u Starom Baru se vjekovima poznajemo i živimo u slozi”.
,,Ovaj čin nadilazi lokalne okvire, već u svojoj suštini predstavlja temeljnu vrijednost koja zaslužuje afirmaciju, posebno ako sagledamo savremenu evropsku zbilju”, rekao je mr Ivan Jovović.
Crkva Svetog Spasa u Menkama nastala je u XII vijeku, a mijenjala je izgled i patrone, kao i drugi srednjevjekovni objekti u Baru. Nalazi se na oko 250-300 metara nadmorske visine, na znatno višoj koti od Starog grada. Na starim gravurama, na ovom mjestu označena je crkva pod imenom S. Sidro, ali se misli da je riječ o opatiji S. Salvatorisa (Sveti Spas), čiji se opat pominje još 1160. među prisutnima prilikom osveštanja katedrale Svetog Tripuna u Kotoru.
U Nadbiskupskom ordinarijatu je dogovoreno da će se jednom godišnje služiti sveta misa u ovom objektu, i to na Spasovdan. Prvi put će vjerska služba nakon gotovo 4,5 vijeka biti držana sredinom maja ove godine, a služiće je nadbiskup barski Zef Gaši.
Druga svečanost uslijedila je desetak dana kasnije. U Gretvi, u Starom Baru, obnovljeni su ostaci crkve Svetog Antuna Padovanskog, u narodu poznate kao kapela Svetog Anta, jedine ,,aktivne” crkve u okolini tvrđave u vrijeme turske vladavine. Obnovu crkvišta, prilikom koje je pronađeno izvorište koje se pominje u XVIII vijeku, pomogle su gretvanske porodice Jovović, Pukić i Lukić, kao i Đoko Maljević.
Crkva se pominje prvi put 1795, a rekonstruisana je namjenski 1849, jer do tada na ovom objektu zbog turske zabrane nije bilo dozvoljeno postavljanje krsta i zvona.
“Iako je ova crkva poznata relevantnoj istorijskoj nauci, zaobiđena je u tipologiji crkvenih spomenika, a samo stariji mještani su znali njenu tačnu lokaciju. Mještani Gretve-Župe Stari Bar, inicirali su njenu obnovu u cjelosti, no istorijske činjenice uticale su da se obnovi samo u osnovi istih gabarita, od istog kamena od kojeg je bila sagrađena. Nekadašnja crkva Svetog Anta, čijih ostataka još ima na istom lokalitetu u Gretvi, srušena je 1857. nesvakidašnjom odlukom nadbiskupa Carla Pootena prilikom gradnje katedrale, radi građevinskog materijala, jer lokalna turska uprava u Baru i pored dozvole sultana nije dopuštala gradnju novog katoličkog sakralnog objekta”, rekao je mr Ivan Jovović, istoričar.
U svojim istraživanjima Jovović je zapisao i da je ovu crkvu početkom 1857. obišao car Meksika, nadvojvoda Maksimilijan Habsburški, koji je kasnije dao novac za gradnju katedrale Bezgrešnog začeća Blažene Djevice Marije u Gretvi.
,,Potonji meksički car, krstareći Jadranom, odlučio je da posjeti Bar u kojem je stolovao njegov drug iz školskih dana Carlo Pooten. Zgrožen stanjem i uslovima u kojima se nalazi Barska nadbiskupija, nadvojvoda Maksimilijan je ponudio svom prijatelju novac za gradnju nove katedralne crkve, smatrajući da tadašnja crkvica Svetog Antuna ne odgovara rangu jednog nadbiskupa i primasa da slovi kao prvostolna crkva Nadbiskupije. Zato se lično založio da Barska nadbiskupija dobije sultan ferman za gradnju katedrale”, kazao je Jovović.
On je naveo da je i nakon rušenja sakralni prostor crkve ostao u upotrebi, jer su do 1888. na groblju pored ostataka crkve obavljane sahrane, a tu su sahranjivani i crnogorski vojnici poginuli 1877/78. godine u operacijama za oslobođenje Bara. Nadbiskup Šimun Milinović potom je podigao crkvu Svetog Vida na kojoj je sadašnje katoličko groblje. U katedrali na Gretvi nalazi se jedan od bočnih oltara posvećen Svetom Antunu Padovanskom, prenijet iz srušene crkve.
Sveti Antun Padovanski je veoma poštovan svetac u barskoj Nadbiskupiji, posvećene su mu crkve u Šestanima, Gusinju i na Cetinju, a i na Mogrenu je bila crkva Svetog Anta, srušena 1947. Kult Svetog Antuna Padovanskog su u našim krajevima širili franjevci, a praznik se svetkuje 13. juna, kada po narodnom vjerovanju počinje ljeto.
,,Zub vremena je učinio da od nekašnjeg groblja ostane samo jedna nadgrobna ploča koja svjedoči o tom nadbiskupskom crkvištu kakvih je još mnogo širom barske opštine, a koja su zapuštena i nepoznata široj javnosti”, istakao je Jovović.
Barska nadbiskupija, kao nasljednik biskupije u Duklji, ustoličena je za vrijeme dukljanskog kralja Bodina, koji je od pape Klimenta III dobio 8. januara 1089. godine potvrdu mitropolijskog ranga u katoličkoj crkvi. Tada su pod Barsku nadbiskupiju potpale biskupije u Ulcinju, Trebinju, Svaču, Kotoru, Skadru, Drivastu, Pilotu, potom Raška i Bosanska biskupija. U vrijeme borbe za očuvanje samostalnosti Nadbiskupije u sporu sa Dubrovnikom, tokom druge polovine XXII vijeka nastao je Ljetopis popa Dukljanina, za kojeg neki autori smatraju da je djelo barskog nadbiskupa Grgura (nadbiskup 1172-1196). Pod patronatom srpske kraljice Jelene, žene Uroša I, od 1288. godine u Barskoj nadbiskupiji se šire prosjački redovi: dominikanci i franjevci. Jeleni se pripisuje osnivanje i obnova franjevačkih samostana u Kotoru, Baru, Ulcinju i Skadru. Uz svoga sina Milutina, bila je dobročinitelj i benediktinskog samostana Bogorodice Ratačke kod Bara.
Padom Bara pod otomansku vlast 1571. godine radikalno je promijenjena pozicija Barske nadbiskupije. Barski nadbiskup Ivan Bruno, Ulcinjanin, odveden je u galije i ubijen u bici kod Lepanta, a već osam godina barska katedrala Svetog Đorđa, najveća na ovim prostorima, pretvorena je u džamiju. U ovom periodu su pojedini barski nadbiskupi stolovali izvan područja svoje dijeceze, upravljajući crkvom iz susjednih oblasti. Katoličko stanovništvo u Barskoj nadbiskupiji je posebno bilo izloženo represalijama poslije 1649. godine kada su Mlečani pokušali da zauzmu Bar. Na njihovoj strani se bio angažovao i barski nadbiskup Josip Buonaldi, i Osmanlije su iz osvete mnoge katolike pobili, mnogi su pobjegli, a jedan dio je primio islam. U samom gradu Baru (tvrđavi) od tada više nije bilo niti jedne rimokatoličke porodice.
Ugovorom u Kampoformiu (1797), a potom u Beču (1815), Austrija je dobila pravo protektorata i nad katolicima Barske nadbiskupije, pa je posljednji nadbiskup osmanskog perioda, Njemac Carlo Pooten (nadbiskup 1855—1886) 1867. godine prenio nadbiskupsku stolicu u Skadar, spojivši na taj način barsku i skadarsku crkvenu instituciju. Prije toga, 1857. godine u Baru je završena izgradnja nove katedrale posvećene Bezgrešnom začeću Blažene djevice Marije. Kada je u januaru 1878. godine oslobođen Bar od Osmanlija, zapovjednik otomanske vojske predao je ključeve grada Bara u zgradi Barske nadbiskupije. Odlukama Berlinskog kongresa i međunarodnim priznanjem Crne Gore, Barska nadbiskupija i formalnopravno postaje njen integralni dio.
Željko MILOVIĆ
DRUŠTVO4 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
IN ENGLISH7 dana
INTERVJU4 sedmice
IN ENGLISH7 dana