„Sveti Stefan je crnogorski Akropolj”, govorili su predstavnici grčke grupe Restis, u ljeto 2009. kada su preuzimali zakup bisera crnogorskog turizma od prethodnika, singapurske kompanije Aman rizorts, iskazujući time poštovanje prema bogatoj kulturno-istorijskoj prošlosti i turističkom pedigreu nekadašnjeg naselja i administrativnog centra Paštrovića. Pljuštala su obećanja kako će se obnovi i rekonstrukciji atraktivnog grada-hotela pristupiti sa posebnom pažnjom uz očuvanje istorijskih vrijednosti, tradicionalnog načinja gradnje i upotrebu visokokvalitenih materijala koji ne odudaraju od specifičnog stila i karaktera po kome je Sveti Stefan poznat.

Obnova je kasnila, a obećanja su u međuvremenu zaboravljena.

Prolazi i treće ljeto od dolaska Grka, peto od davanja u zakup Amanu, a Sveti Stefan još ne radi punim kapacitetima. Hotel je polu-otvoren i u renoviranim vilama i apartmanima u tišini, gotovo stidljivo prima rijetke goste, dok glavni dio hotelskih kapaciteta čeka obnovu.

Restorani i jedna od najljepših terasa na Jadranu smješteni u bloku 25 nisu u funkciji. Rekonstrukcija ovog kompleksa predstavlja gotovo polovinu ukupnog posla rekonstrukcije Sveca, ističu sagovornici Monitora koji su učestvovali u dosadašnjim radovima.

SVE OBNOVE SVECA: Pomenuti blok u kome je pored drugih sadržaja bio smješten i kazino, pripada novijem dijelu Svetog Stefana izgrađenom 1956, prilikom prve rekonstrukcije starog naselja, prema projektu hrvatskog arhitekte Branka Bona, dok su enterijer novog grada-hotela uradili poznati beogradski arhitekti, Nikola Radanović i Vladeta Maksimović.

Nasilnim iseljenjem stanovništva Svetog Stefana i adaptacijom njihovih starih kuća u udobne i atraktivne turističke vile i apartmane, u nepovrat je izgubljena autentična atmosfera ovog primorskog gradića, raznolikost kuća i duh živog naselja.

Po čijim se projektima gradi i uređuje Sveti Stefan sada, po drugi put u svojoj dugoj istoriji, nije poznato. Građevinska dozvola za rekonstrukciju dobijena je na osnovu projekata Amanovog biroa Denniston iz Kuala Lumpura, od koga su Grci u velikoj mjeri odstupili. Posao razrade urbanističko-arhitektonskog projekta Sveti Stefan dobio je sveprisutni Montenegroprojekt iz Podgorice.

Adaptacijom Svetog Stefana koju izvode Grci uništavaju se, po mišljenju mještana, posljednji znaci nekadašnjeg života na ostrvu i prekidaju sve veze sa autohtonim stanovništvom u zaleđu.

Rijetki posjetioci koje zakupci pripuste na strogo čuvano ostrvo mogu se uvjeriti da je na Svecu primijenjen potpuno novi koncept enterijera i eksterijera. U rukama Grka Sveti Stefan je postao sterilan, hladan, nalik maketi, naročito kada se posmatra sa magistralnog puta.

Svuda isti nenijansirani crveni crijep, ista bijela škura, jednaka vrata i metalne kapije.

Kruta uniformnost i vještačka atmosfera obnovljenog turističkog mjesta vidljiva je kako spolja tako i unutar vila koje su krajnje skromno opremljene. Nema starog svetostefanskog šmeka, otvorenih galerija i crkava, poznatih domaćih čeljadi, slobodne šetnje ostrvom na kome su mogli uživati bez razlike i oni posjetioci, koji nisu bili gosti hotela.

Uske kamene uličice Sveca dobile su imena po raznom cvijeću i rastinju, Magnolija lajn, Oliva lajn, Kamelija lajn…, ukupno 14 ulica sa nazivima cvjetova ovog podneblja na istaknutim mesinganim tablama.

Nekadašnje vile označene brojevima preimenovane su u blokove kojih ima 25. Tako se poznata vila 118. sada vodi kao blok 22.

Brojevi su stigli sa turizmom. Dok su mještani živjeli u svojim kućama na Svetom Stefanu one su bile prepoznavane po prezimenima ukućana, dok su na nekim nadvratnicima bila istaknuta vlasnička obilježja.

Ulice prepune istorije, dominantno paštrovske, ali i one mletačke ili austrijske, dobile su u 21. vijeku nazive po cvijeću. Kao da ničeg vrednijeg nije bilo.

Mještani podsjećaju da je postojala inicijativa da se na svaku kuću na Svetom Stefanu postavi ploča sa imenom bratstva u čijem je vlasništvu bila, ali vlasti nisu za to imale razumijevanja.

Sprovodi se potpuno otuđenje jednog vrijednog spomenika i brisanje poslednjih tragova burne i slavne istorije Paštrovića kojima je zakupac zabranio i pristup na ostrvo na kome su njihovi stari do juče živjeli.

Rijetke posjete dozvoljene su isključivo za vjerske praznike, a i tada uz obaveznu prethodnu najavu i uz jako policijsko obezbjeđenje.

Sveti Stefan prije liči na neko dobro čuvano mafijaško gnijezdo, nego na elitno turističko ljetovalište. Turiste dočekuje neuobičajeno veliki broj pripadnika obezbjeđenja, svuda su stražarske kućice, sigurnosne kamere i momci koji trče za svakim posjetiocem koji se nesmotreno uputi prema kapijama hotela ili hotelskoj plaži.

LOŠE ODRAĐEN POSAO: Sagovornici Monitora ukazuju na loše izveden posao rekonstrukcije infrastrukture na Svecu, naročito sistema vodovoda i kanalizacije koji nije zamijenjen, kako je obećano, nego novim tehnološkim metodama, takozvanim mašinama-krticama, samo zakrpljen. Po kamenim međama Svetog Stefana sprovedene su instalacione cijevi koje su kamuflirane betonskim oblogama.

Objekti nisu strateški sanirani, nisu rađeni obavezni cerklaži prije pokrivanja krovova, kao ni propisano učvrščivanje starih zidova na oronulim kućama.

Ugrađena je i stolarija lošeg kvaliteta koju je po nalogu Grka isporučila jedna bosanska firma. Na pojedinim mjestima na ostrvu ugrađen je jeftini, bilećki kamen najlošijeg kvaliteta i izgleda.

Posao stručnog nadzora obavljale su firme i ljudi angažovani preko veza sa istaknutim ličnostima politike i biznisa. Tako je stručni nadzor jedno vrijeme vršila firma Subline Logistics iz Podgorice, vlasnika Edina Kolarevića, sina Ane Kolarević koja je bila pravni zastupnik Aman rizortsa.

Kolarević je napustio posao na Svecu i ostavio nezadovoljne i neisplaćene saradnike, arhitekte i inženjere preko kojih je i dobio licencu za taj posao. Svoje ljude na ključnim pozicijama obnove Sveca imao je Predrag Nenezić, za čijeg je ministarskog mandata u resoru turizma postpisan ugovor o zakupu hotela Svetog Stefana i Miločera.

Zanimljivo je da nije urađen tehnički prijem Svetog Stefana iako je hotel otvoren za posjetioce.

Republički zavod za zaštitu spomenika kulture zadužen je za kontrolu poštovanja izdatih konzervatorskih uslova rekonstrukcije Svetog Stefana.

Sagovornik Monitora, jedan od saradnika u poslu obnove, koji iz razumljivih razloga želi ostati anoniman, ističe da je veoma teško voditi nadzor jer stranci na Svecu misle da su došli u jednu divlju i siromašnu zemlju koja nema propise, u kojoj nisu ni svjesni šta imaju i da mogu ovdje raditi šta im je volja.

Prisutno je, navodi on, veliko nerazumijevanje među poslovnim partnerima na Svetom Stefanu u pogledu različitih viđenja načina obnove i vođenja hotela. Između predstavnika Amana sa mentalitetom i standardima daleke Azije sa jedne strane, Grka koji se ponašaju kao nadmeni Evropljani sa druge i naših ljudi sa treće.

On ukazuje na razliku u kvalitetu izvedenih radova na Svecu prije više od pola vijeka, kada su u posao bili uključeni vodeći inženjeri, arhitekte i zanatlije, kada je posao urađen temeljno i ove posljednje adaptacije kojom se površno i neprofesionalno restaurira zaštićeni istorijski spomenik i vodeći turistički brend Crne Gore.

Branka PLAMENAC