Neki crnogorski advokati pozdravljaju presudu Evropskog suda pravde o korišćenju kriptovanih komunikacija kao dokaza, dok tužilaštvo tvrdi da ta presuda ne utiče na validnost prikupljenih dokaza pred ovdašnjim sudovima. Crna Gora nije članica Evropske unije, pa je i samim tim presuda suda u Luksemburgu ne obavezuje

Prošlo je tri godine od kada su su službenici francuske, belgijske i holandske policije, pod okriljem Europola, probili sigurnosni sistem kriptovane aplikacije SKY ECC. Pokazalo se da su okorjeli kriminalci imali veliko povjerenje u sigurnost te aplikacije, posredstvom koje su dogovarali šverc droge, trgovinu oružjem, ubistva, čak su pojedini i slali fotografije beživotnih i iskomadanih tijela u različitim grupama, kreiranim na toj aplikaciji. Toliko su vjerovali u SKY ECC da se u prepiske uključuju i službenici policije, Ministarstva unutrašnjih poslova i Agencije za nacionalnu bezbjednost i bez strepnji komuniciraju o kriminalnimm radnjama koje planiraju.

Uslijedila su hapšenja širom regiona,a naravno i u Crnoj Gori,  počevši od glavešina kriminalnih klanova, a malo kasnije i visokih funkcionera.

Već u prvom velikom hapšenju u regionu, malo nakon pada SKY ECC, kada su u Beogradu zbog više ubistava uhapšeni vođe srpskog ogranka kavačkog klana Veljko Belivuk i Marko Miljković, advokati su pokušali da ospore njihovu dešifrovanu komunikaciju kao dokaz. Njihov argument je bio da dokazi nisu izuzeti u skladu sa Zakonom o krivičnom postupku Srbije, odnosno da je riječ o mjerama tajnog nadzora koji nije bio odobren od strane nadležnih organa te države i samim tim se ne može tretirati kao dokaz na sudu.

Istim putem su krenuli  drugi advokati u regionu, koji su zastupali optužene u sličnim predmetima, zasnovanim na sky prepisci. Državna tužilaštva su dokaze iz kriptovane aplikacije branile time da su dokazi dobiveni posredstvom instituta međunarodne pravne pomoći, a ne mjera tajnog nadzora. Kod nas i u regionu je donijeto već nekoliko presuda u predmetima sa SKY dokazima i činilo se da je time stavljena tačka na ovu raspravu.

Nova sporenja je donio Evropski sud prave u Luksemburgu, nadnacionalna sudska instanca nadležna na teritoriji Evropske unije. Luksemburški sud je u presudi koja se tiče Evropskih istražnih naloga u vezi sa kriptovanom aplikacijom EncroChat (sličnoj SKY ECC) precizirao da država članica EU mora biti odmah obaviještena ukoliko neka druga članica sprovodi mjere tajnog nadzora na njenoj teritoriji.

„O mjerama povezanim sa infiltracijom opreme, koja ima za cilj da izvuče podatke koji se odnose na saobraćaj, lokaciju i komunikacije preko komunikacijskog servisa zasnovanog na Internetu, mora biti obaviještena država članica u kojoj se pronađe presretnuta osoba. Nadležni organ te države članice tada ima ovlašćenje da ukaže da se takvo presretanje telekomunikacija ne može izvršiti ili da se mora prekinuti ako se ne može odobriti u sličnom domaćem slučaju“, navodi se u presudi od 30. aprila.

Odluka Evropskog suda pravde donijeta na inicijativu suda u Berlinu, koji je prvobitno izuzeo iz dokaznog materijala podatke pribavljene presijecanjem platforme EncroChat, pod obrazloženjem da se radilo o masovnom nadzoru kojim je doveden u pitanje zahtjev za neophodnošću i proporcionalnošću mjere, ali je kasnije sud u Hamburgu prihvatio njihovo korišćenje. Neujednačena sudska praksa u Njemačkoj je i dovela do toga da se sud u Berlinu obrati ovoj nadnacionalnoj sudskoj instanci.

Advokati u Crnoj Gori i u regionu već pozdravljaju presudu kao dokaz da naši pravosudni organi ne smiju odobriti korišćenje SKY prepiski kao dokaza, jer Crna Gora nije bila obaviještena o mjerama nadzora. Međutim, Crna Gora nije članica Evropske unije, pa je samim tim presuda suda u Luksemburgu ne obavezuje.

„U presudi su jasno definisane stvari. Baziraću se na dvije činjenice – da je primjenjivo nacionalno zakonodavstvo i da je u momentu pribavljanja informacija putem Skaja morala biti obaviještena država u kojoj će se to koristiti kao dokaz ili operativna informacija”, kazao je predsjednik Advokatske komore Danilo Mićović na nedavnom protestu advokata.

I za direktoricu Akcije za ljudska prava (HRA) Teu Gorjanc Prelević stvari su prilično jasne. Ona ih drugačije iščitava. Kaže da je riječ o presudi suda koji nije nadležan za Crnu Goru, koji je odlučivao o primjeni ugovora koji Crna Gora ne primjenjuje, i to u kontekstu slučaja povodom podataka pribavljanih sa EncroChata, a ne SKY aplikacije. Prema tome, smatra da je presuda irelevantna za nas.

„Detaljnije – u presudi Evropskog suda pravde dat je stav o tome kako treba primjenjivati direktivu EU o evropskom istražnom nalogu, u slučaju koji se ticao transfera podataka pribavljenih sa EncroChat aplikacije iz Francuske u Njemačku. Presuda se ne odnosi na Crnu Goru, jer nije članica EU i ne primjenjuje pomenutu direktivu. Crna Gora je podatke sa SKY aplikacije pribavila putem drugog međunarodnog ugovora, Evropske konvencije o međunarodnoj pravnoj pomoći, na koju se presuda ne odnosi“, kazala je Gorjanc Prelević za Monitor.

Pojašnjava da Evropski sud za ljudska prava u Strazburu, čiji bi stav bio relevantan za Crnu Goru, još se nije oglašavao ovim povodom. Inače, jedini poznat predmet u kome se očekuje odluka tog suda u ovom kontekstu, tiče se povrede prava na privatnost, a ne prava na pravično suđenje.

Crnogorsko Vrhovno državno tužilaštvo (VDT), na čelu sa Miloradom Markovićem, dijeli ovaj stav. Oni su ponovili da je SKY ECC komunikacija, kao zakonito pribavljen dokaz od strane francuskih vlasti, dostavljen putem međunarodne pravne pomoći, shodno nacionalnom zakonodavstvu Crne Gore, zakonit dokaz.

“Crna Gora je u obavezi da primjenjuje Evropsku konvenciju o međunarodnoj pravnoj pomoći, na osnovu koje su i pribavljeni dokazi koji se odnose na SKY ECC komunikaciju. Istovremeno, predmetnom odlukom se ni na koji način ne dovodi u pitanje validnost i zakonitost SKY ECC komunikacije kao dokaza “, piše u saopštenju.

Advokat iz Beograda Aleksandar Olenik, međutim, smatra da bi neprimjenjivanje odluka Evropskog suda pravde bilo u suprotnosti sa pravnim tekovinama Evropske unije. To bi, tvrdi, značilo odugovlačenje, usporavanje, a možda i zaustavljanje pristupanja Crne Gore EU.„Brisel ni sebi, ni Crnoj Gori neće dozvoliti revanšizam, zloupotrebe pravosuđa, zloupotrebe pritvora, političke zatovrenike“, navodi Olenik.

Profesorica Vanja Brajović, koja na beogradskom Pravnom fakultetu predaje krivično pravo i međunarodno pravo kaže da se odluka Suda pravde u velikoj mjeri bavi Evropskim istražnim nalozima putem kojih su EncroChat i Sky ECC podaci dostavljeni državama članicama EU, tačnije pitanjima ko je ovlašćen za izdavanje ovih naloga, uslovima za njihovo izdavanje i slično. Ove odredbe su u Crnoj Gori i Srbiji neprimjenljive, jer Evropski istražni nalozi važe samo u državama članicama EU i ne odnose se na države ne-članice u kojima se dokazi i dalje dostavljaju putem klasične ‘’male’’ međunarodno pravne pomoći.

“Evropski istražni nalozi su i nastali kao model kojim se brže i efikasnije prikupljaju dokazi u državama članicama EU jer se njima uprošćava princip klasične međunarodno pravne pomoći. U EU naime važi princip uzajamnog povjerenja i priznanja odluka drugih država članica, jer se polazi od toga da su države članice dostigle određen nivo pravne sigurnosti koji drugim članicama može biti dovoljna garancija poštovanja zakona”, naglašava profesorka.

Međutim, upozorava dr Vanja Bajović, uprkos ovim principima, Evropski sud je ipak stao na stanovište da se, kada je riječ o podacima pribavljenim presrijetanjem kriptovanih komunikacionih platformi u drugim državama (konkretno Francuskoj), ovi podaci ne mogu koristiti ‘’po automatizmu’’, već se moraju ispuniti još neki uslovi.

U podgoričkom Višem sudu u februaru je donesena prva presuda na osnovu dokaza iz Skaj aplikacije. To je učinjeno u predmetu protiv okrivljenih za planiranje ubistva Marka Ljubiše zvanog Kan, početkom 2021. godine u Budvi. Sutkinja Vesna Kovačević, saopštila je tada da je Specijalno vijeće kojim je predsjedavala, dokaz sa Skaja prihvatilo kao validan.

Sud nije odlučio o SKY, već o EU procedurama

Podgorički advokat Veselin Radulović nije saglasan sa stavom  nekih kolega iz Crne Gore i Srbije. On kaže da Evropski sud pravde nije zabranio korišćenje SKY kao dokaza, već je samo dao tumačenje i proceduru na koji način bi dokazi koji se prenose iz države u državu mogli biti upotrebljivi.

“Prema stavu Evropskog suda pravde, država čiji građani su predmet nadzora mora biti obaviještena o sprovođenju tih mjera i to je, čini se, urađeno u predmetima vezanim za Crnu Goru. Takođe, mora postojati naredba suda i ona postoji u tim predmetima jer je Apelacioni sud Francuske donio naredbu. Na kraju, mora se odbrani dati mogućnost da osporava prikupljeni materijal i niko ne može biti optužen i osuđen samo zbog posedovanja kriptovanog telefona i te aplikacije. Dakle, Evropski sud pravde nije zabranio korišćenje sky kao dokaza, već je samo dao tumačenje i proceduru na koji način bi dokazi koji se prenose iz države u državu mogli biti upotrebljivi”, rekao je Radulović.

Ivan ČAĐENOVIĆ