U podgoričkom hotelu Ramada prije 8. jula, dana sudskog uvođenja stečaja u Kombinatu aluminijuma, Aleksandar V. Osminin, opisan kao general-major i „iskusni obavještajac”, organizovao je štab i „rukovodi potezima ruskih državljana, posredno i neposredno povezanih sa KAP-om”. Prema pisanju Dnevnih novina, „indikativno je da su po dolasku Osminina iz KAP-a nestali važni dokumenti”, te da je uslijedila „havarija kompjuterskog centra KAP-a i izbrisan je dio važne dokumentacije”.
Dokaz njegovog prisustva u Podgorici je objavljena fotografija ispred Višeg državnog tužilaštva gdje, sa jednom neimenovanom osobom, posmatra privođenje finansijskog direktora KAP-a Dmitrija Potrubača pod sumnjom da je od 22. februara do 25. maja protivpravno prisvojio električnu energiju u vrijednosti 9,64 miliona eura.
Ko je Osminin? Bio je zamjenik načelnika Glavne operativne uprave Službe poreske policije Ruske Federacije (RF), zatim načelnik Operativno-istražnog biroa za borbu protiv privrednog kriminala ruskog MUP-a, prvi zamjenik načelnika Glavne uprave MUP-a. Završio je policijsku višu školu i akademiju, specijalizirao finansijsko poslovanje u ruskoj vladi. Zvanično je od aprila 2009. direktor zaštite imovine i resursa En+ Groupe i „koordinator djelatnosti službe bezbjednosti kompanije”. KAP posluje u sastavu Centralno-evropske aluminijumske kompanije koju je osnovala En+ Groupa da bi upravljala njenom imovinom i u KAP-u.
Očigledno, boravak Osminina u Podgorici, sve da su iz En+ Groupe to i htjeli, nije mogao biti tajan, kao ni da vlasnik En+ Groupe Oleg Deripaska angažuje saradnike iz ruskih službi bezbjednosti, vojske i-ili podzemlja. U intervjuu za The Sunday Telegraph on je 2012. priznao da je 1990-ih, tokom bespoštednog sukoba sa drugim ruskim oligarsima – poznatog kao „aluminijumski rat”, plaćao zaštitu kriminalnim bandama i lokalnim policijskim glavešinama, ali i da je „izgradio sopstvenu jedinicu za bezbjednost od bivših agenata Komiteta državne bezbjednosti (KGB) i Crvene armije”.
Vjerovatno glavni čovjek Deripaskine službe bezbjednosti za sve kompanije, uključujući i En+ Groupu i nadređeni u Podgorici prisutnog Aleksandra Osminina, veteran je ruske špijunaže – Valerij Pečenkin. On je trenutno u bordu direktora Deripaskine kompanije Bazni elemenat. Pečenkin je 1980. diplomirao na KGB školi u Minsku.
U Federalnoj službi bezbjednosti (FSB), nasljednici KGB-a, rukovodio je departmanom kontraobavještajnih poslova, a od 1997. do 2001. bio zamjenik direktora. Sa nekoliko telefonskih poziva je 2005. pomogao da milijarder Natanijel Rotšild, bez pasoške kontrole na moskovskom aerodromu Šermjetevo-2, doputuje „u posjetu Deripaski i FSB-u”. Rotšild je, između ostalog, nama poznat kao organizator rođendanske žurke jula 2011. u Porto Montenegru – koštala više od milion eura, a prisustvovali su joj i Deripaska, Milo Đukanović i tadašnji premijer Igor Lukšić.
The Daily Mail je 2008. objavio činjenice prema kojima je Deripaskina kompaniju Rusal „najvjerovatnije KGB spavaonica”. Rusal je, na početku globalne finansijske krize i kolapsa potražnje za robama, 2009. bio zatrpan dugovima i prijetilo mu je oduzimanje imovine od banaka. Pod uticajem „KGB establišmenta”, pisala je britanska štampa, ruska vlada je podržavši milijardama ključne kredite obezbijedila opstanak kompanije.
No, Deripaskin status nedodirljivog klijenta ruskih tajnih službi možda je sada upitan. Neka varničenja očigledna su, jer se Deripaska u razgovoru za Financial Times 17. marta ove godine kritički osvrnuo na FSB. U komentaru koji je taj list ocijenio kao „neuobičajen”, on je, kritikujući tromo sprovođenje zakona u domovini, kazao da je FSB paradoksalno „dvostruko brojniji od sovjetskog KGB-a”. Ruski mediji su sredinom prošlog mjeseca objavili da je vrh RF-a navodno zabrinut zbog globalnog imidža koji u posljednje vrijeme ugrožava Deripaska: neke njegove kompanije od Jamajke, Nigerije, Nove Gvineje su bankrotirale ili su mu nacionalizovane ili ih potresaju štrajkovi.
Tu su i ozbiljne implikacije predmeta o navodnom pranju četiri milijarde eura preko računa ruske mafije u Španiji. Deripaska je osumnjičen u oktobru 2009, a novembra 2011. godine je sudija iz Vrhovnog suda Španije predao Glavnom tužiocu RF-a dokumente iz tog predmeta. Španska diplomatija novodno pritiska Ruse da sprovedu vjerodostojan postupak.
Pad Deripaskinog statusa u tijesnoj je vezi sa gubitkom finansijske moći, koja se može posmatrati i kroz rang-listu Forbesa: bogatstvo iz 2008. od 28 milijardi eura mu se istopilo na 8,5 u ovoj godini; bio je 2008. najbogatiji Rus, da bi sada bio 16. na istoj rang listi.
Na drugoj strani, KAP je možda već otpisana etapa u crnogorsko-ruskim odnosima, kroz koje su od kraja 1990-ih prošle milijarde i milijarde sumnjivog novca. KAP nije više stožerna investicija baćuški, jer svi službeni pokazatelji govore da se ruske investicije u Crnu Goru povećavaju – 2009. godine iznosile su 66 miliona, a 2011. čak 111,9 miliona eura – vjerovatno u turizam i nekretnine…
Deripaska je, kako smo objavili, prošlog mjeseca na hitno savjetovanje u Moskvu pozvao svoje menadžere iz Podgorice. Iz En+ Groupe su 27. juna saopštili da je upravo on imenovan za generalnog direktora kompanije, zadržavajući istovremeno dužnost predsjednika upravnog odbora. Kao razlog KAP se ne pominje, već samo njegova izjava o razvoju ekonomije u Sibiru!
U međuvremenu, Ministarstvo vanjskih poslova RF je 11. jula pozvalo crnogorskog ambasadora Zorana Jocovića da mu „u tvrdoj formi” prigovori što crnogorska policija nije dozvolila da privedenog – potom nakon položene garanicije oslobođenog – Dmitrija Potrubača posjete ruske diplomate. Ipak, uočljivo je da niti jedan ruski medij ne analizira kako će se postupak protiv Deripaskinog službenika i druga sobitija oko KAP-a odraziti na odnose RF-a sa Crnom Gorom.
„Ništa manje interesantno nije i pitanje ima li Oleg Deripaska neki adut za posljednji razgovor sa onima koji su mu pomogli da uđe u KAP. Sada o svemu tome može da se nagađa”, piše dopisnik Večernjih novosti iz Moskve.
Ruski ministar za vanredne situacije, civilnu odbranu i otklanjanje posljedica elementarnih nepogoda, Vladimir Pučkov, izjavio je 26. aprila u Podgorici da će ,,mirno rješavanje situacije u KAP-u doprinijeti razvoju odnosa između RF i Crne Gore”. Međutim, iako je njegov resor „nadležan” za KAP, izvjesno je da Pučkov nema težinu kakvu je na tom mjestu imao njegov prethodnik – Sergej Šojgu, sada ministar odbrane RF-a.
Šojgu je godinama, skupa sa Milanom Roćenom, kopredsjedavao Međuvladinim komitetom za trgovinu, ekonomsku i naučno-tehničku saradnju između RF i Crne Gore, ali se o novonastaloj situaciji oko KAP-a nije oglašavao. Dok je Potrubač bio u zatvoru, Šojgu je imao važnija posla: sa Vladimirom Putinom je nadgledao najveće postsovjetske manevre u kojima je učestvovalo 160.000 vojnika.
No, otvorenim pismom je reagovao Aleksij Kuznjecov, bivši predsjednik Odbora direktora KAP-a, naglašavajući da ono „ne predstavlja zvaničan stav En+ groupe, nego lične”. Njegove ocjene su i političke, jer je pozvao građane „da napišu formalni zahtjev kancelariji tužilaštva i da traže istragu” protiv vladinih zvaničnika.
Kuznjecova je, prije nešto više od godinu, dok je bio u KAP-u, Nebojša Medojević opisao kao „ruskog obavještajca” i šefa rezidenture FSB-a za Crnu Goru.
„Ove informacije su sa istog, već čuvenog mejla snežana.pahuljica, sa kojeg su stigli i listinzi prisluškivanih razgovora Darka Šarića i Nasera Keljmendija”, kazao je za list Dan.
Ocijenio je da za svakog obavještajca od ranga, „kakav je nesumnjivo Kuznjecov”, problem nastaje kada mora da se obraća javnosti; „To obično znači da je njegova stvarna uloga otkrivena i da će uskoro biti povučen u centralu”. Optužio je i Milana Roćena, tadašnjeg ministra vanjskih poslova, da „zastupa ruske obavještajne strukture”.
Roćen je lani 29. februara, tokom polemike sa Medojevićem u Skupštini, poručio da sa gnušanjem i gađenjem odbačuje insinuacije vezane za KAP i odnos sa Rusijom. Negirao je i optužbe da je 300 miliona eura, koji su prema riječima Sergeja Šojgua uloženi u KAP, otišli u njegove i Đukanovićeve džepove. Agencija za nacionalnu bezbjednost je objavila da ne posjeduje podatke da je Kuznjecov ruski obavještajac.
Epilog: Roćen je u julu, pod neuvjerljivim objašnjenjem, dao ostavku, kao i Kuznjecov na dužnost u KAP-u par mjeseci kasnije.
Vladimir JOVANOVIĆ
DANAS, SJUTRA3 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice
Izdvojeno1 sedmica
INTERVJU3 sedmice
OKO NAS3 sedmice
HORIZONTI3 sedmice