Predsjednik RS Milorad Dodik izazvao je međudržavni incident izigravajući svemoćnog gospodara tog entiteta, ignorišući vlast i BiH i Crne Gore. Kao takav pokazao se u izjavama o gradnji hidroelektrana na Drini. Crna Gora, Vijeće ministara BiH ili neko drugi nemaju pravo da osporavaju izgradnju četiri hidroelektrane na gornjem dijelu rijeke Drine, jer je to isključiva nadležnost vlasti Republike Srpske, poručio je Dodik. Na tom prostoru RS je suverena i ,,nikakva Crna Gora, ni protestnim niti bilo kakvim notama, neće moći to da spriječi”, priprijetio je. Sa njim se solidarisao i premijer RS Aleksandar Džombić.

Prema ugovoru između Republike Srpske i Njemačke, zajednička kompanija treba da izgradi hidroelektrane Buk Bijela, Foča, Sutjeska i Paunci. Po riječima direktorke Elektroprivrede RS Branislave Milekić, vrijednost hidroelektrana je 460 miliona eura, a godišnje bi proizvodile 760 gigavat sati električne energije. Koliko i HE Perućica.

Prvo treba da počne gradnja famozne HE Buk Bijela (u septembru iduće godine) oko koje se decenijama spore BiH, Crna Gora i Srbija.

HE Buk Bijela je najbliža Crnoj Gori. Udaljena je od njene granice oko osam kilometara. Planirano je da ima akumulaciju 30 puta manju nego što je bio plan za veliku HE Buk Bijela. Crnogorski parlament je 2005. godine izglasao Deklaraciju o zaštiti rijeke Tare kojom je obustavljena izgradnja ,,velike” elektrane Buk Bijela. O tome nešto kasnije.

Najava gradnje hidroelektrana na Drini izazvala je brojna reagovanja u BiH i u Crnoj Gori. Zanimljivo – u BiH mnogo žešća. Da li crnogorska vlast opet ima neki dil sa Dodikom?

Crna Gora je, preko Ambasade BiH u Podgorici, zatražila od BiH informacije ,,radi konsultacija o mogućim prekograničnim uticajima izgradnje hidroelektrana na Drini”, saopšteno je iz Ministarstva održivog razvoja i turizma. U dopisu se navodi da su Crna Gora i BiH potpisnice Espoo konvencije, da Crna Gora nije konsultovana o namjeri RS da će graditi elektrane i podsjeća da je to zajednički vodni potencijal – Piva i Tara čine Drinu.

Reagovao je, više uzgred, premijer Igor Lukšić, porukom da se

predsjednik RS u narednim svojim izjavama ,,sa malo više poštovanja odnosi prema Crnoj Gori”.

I Fočaci su se pobunili protiv gradnje hidrocentrala na Drini. U Odboru protiv gradnje HE Paunci ističu da bi mnoge kuće bile potopljene, kao i najplodnija zemlja, ali i pravoslavno i muslimansko groblje koje se nalaze jedno uz drugo.

Protiv Dodikove samovolje ustalo je i Udruženje demokratskih pravnika u BiH. Saopštilo je da Dodik zloupotrebljava položaj i preuzima nadležnosti države Bosne i Hercegovine. ,,Slučaj rijeke Drine nije entitetska nadležnost. Drina je najveći izvor pitke vode u Evropi. Gradnjom hidrocentrale ne samo što se uništava ekologija na tom području već se vrši i etničko čišćenje – genocid nad Bošnjacima”, navodi Udruženje. Ono je pozvalo Skupštinu Crne Gore i nevladin sektor u Crnoj Gori da upoznaju međunarodnu javnost o ponašanju Dodika i nesagledivim posljedicama izgradnje hidroelektrana u ekološkom smislu, kako za BiH, tako i za Crnu Goru. ,,Posebno se obraćamo poslanicima Njemačke i molimo ih da izglasaju odluku kojom će spriječiti tiraniju predsjednika Republike Srpske Milorada Dodika”, zaključuje se u saopštenju.

Istorija sukoba oko hidroelektrana na Drini, tačnije oko HE Buk-Bijela datira još od 1956. Tadašnje vlasti u BiH, Srbiji i Crnoj Gori nisu, srećom, mogle da se dogovore oko izgradnje tog objekta. Tadašnji crnogorski političari su energično stali u zaštitu kanjona Tare, pa su planovi o hidroelektrani stavljeni ad akta. Sve do 29.aprila 2004, kada su predstavnici RS i Crne Gore tajno potpisali dogovor o gradnji HE Buk-Bijela. Sa crnogorske strane paraf na dogovor stavio je Filip Vujanović, tadašnji premijer. Stručnjaci su ocijenili da je sporazum direktno podrivanje ekonomskog sistema Crne Gore. Njime je Vlada prenijela sva ovlašćenja na RS za projekat vrijedan gotovo četiristo miliona eura i pristala da se potopi kanjon Tare.

Potom je spor oko HE Buk-Bijela internacionalizovan, pa je crnogorska vlast morala da odustane od plana. U kampanju Neću baru, hoću Taru uključilo se oko 11 hiljada građana Crne Gore i, posredstvom interneta, njihovi istomišljenici iz cijelog svijeta. Pod tim pritiskom, Skupština Crne Gore usvojila je Deklaraciju o zaštiti Tare, čime je stopirana izgradnja HE Buk-Bijela.

,,Ukoliko se realizuje ovaj projekat, Evropa i svijet izgubiće jedan od najljepših prirodnih resursa. Bila bi to ogromna šteta i sramota svih nas”, poručila je Svjetska turistička organizacija u pismu UNESKO-u. U izvještaju UNESCO-a i Svjetske unije za zaštitu prirode, koji je objavljen polovinom marta 2005. godine, takođe je izraženo energično protivljenje izgradnji hidroenergetskog objekta na Drini.

No, i dalje su se javljali pobornici te ideje. Prije šest godina, predsjednik CANU Momir Đurović prekorio je stručnjake što su dopustili da ,,populistički koncepti i ideje partija” poništavaju koncepciju energetskog razvoja Crne Gore, odnosno spriječe gradnju HE Buk Bijela.

Evo prilike da predsjednik Crne Gore Filip Vujanović i prvi čovjek CANU Momir Đurović podrže nasilje Milorada Dodika.

ZDRAVKO KRSMANOVIĆ, NAČELNIK OPŠTINE FOČA
Nacionalna izdaja

MONITOR: Zašto je za Foču neprihvatljiva izgradnja hidroelektrana na Drini?
KRSMANOVIĆ: Neprihvatljiv je način na koji se pristupa izgradnji hidroelektrana. Ako nemate odgovarajuću projektnu dokumentaciju, koja još nije ni revidirana na nivou idejnog rješenja, ako nemate adekvatne studije uticaja na okolinu koje sagledavaju uticaje svih planiranih hidroelektrana objedinjeno na okolni prostor, ako nisu uključeni građani Foče ni u jednoj fazi odlučivanja, onda su to stvari koje su neprihvatljive ne samo za Foču nego za čitav civilizovani svijet. Posebno nas je naljutila činjenica da je neko mimo i zakonodavne i izvršne vlasti opštine Foča, iako je to bio jednoglasan zaključak Skupštine opštine Foča, isključio opštinu iz procesa pregovaranja o izboru strateškog partnera i izrade ugovora o strateškom partnerstvu, a u svjetlu činjenice da je 60 posto rijeke Drine prodato strancima, i za istraživanje, i za projektovanje, i za izgradnju i za korištenje za vijek vijekova, ne na koncesiju. Prodat je vodotok Drine na području opštine Foča, a da za to građane niko nije pitao. To smatramo najvećom nacionalnom i narodnom izdajom. Protiv odgovornih ljudi ćemo pokrenuti krivične prijave, jer pojedinci iz Vlade nemaju ustavna ovlaštenja da to rade. Mi ćemo se, oko načina kako je ovo urađeno, ukoliko Vlada ne promijeni stav, opredijeliti za referendum građana Foče.

MONITOR: Zašto entitetska Vlada nije o tome konsultovala lokalnu vlast u Foči?
KRSMANOVIĆ: To nas navodi na sumnju da nešto nije regularno. Ako je to sve dobro kao što oni govore, onda neka naprave jednu HE na Drini, a jednu na Vrbasu kod Laktaša. Očito je da postoje dva aršina. Jedan je onaj što se radi od Banja Luke do Laktaša i to je za njih Republika Srpska, a odnos prema istočnom dijelu Republike Srpske je tako ponižavajući da maltene ljude ovdje posmatraju kao da su Indijanci u rezervatu. Mi ćemo im pokazati da takav odnos narod istočnog dijela RS više neće trpjeti.

MONITOR: Šta planirate da preduzmete?
KRSMANOVIĆ: Zatražili samo da nam odmah pošalju ugovor o strateškom partnerstvu koji je potpisan sa Njemcima, kojima je prodato 60 posto Drine na teritoriji opštine Foča. Ukoliko to ne dobijemo u najkraćem mogućem roku obavijestićemo kompletnu međunarodnu javnost, sve stranke koje cijene zaštitu okoline i demokratske vrijednosti u Njemačkoj, obavijestićemo sva udruženja građana koja se brinu o zaštiti okoline od uticaja visokih brana, pokrenućemo referendum, a onda primijeniti i druge mnogo radikalnije metode. Foča ovo na ovakav način sigurno neće pustiti.

Veseljko KOPRIVICA