Vlada tempira da se javna rasprava o najvažnijem ekonomskom pitanju u Crnoj Gori (reforma penzionog sistema) vodi u julu i avgustu. Valjda na plažama. Neozbiljno. I opasno

Vlada će, najavili su premijer i ministar finansija, „za 15-20 dana“ javnosti predstaviti Fiskalnu strategiju. Nakon što to nije uradila, shodno obećanjima: u martu, aprilu, maju i, konačno, „do kraja juna“.

„Fiskalnu strategiju, koju Crna Gora nema još od 2021. godine, pripremićemo i ponuditi cjelokupnoj javnosti na raspravu u narednih 15-20 dana“, stoji u pisanom odgovoru Milojka Spajića na poslanička pitanja, koji je premijer trebao pročitati u subotu, odnosno ponedjeljak, na odloženoj pa prekinutoj sjednici parlamenta. U istom odgovoru, od Spajića stiže i dugo čekana najava: „Fiskalna strategija sadržaće sve mjere fiskalne politike 44. Vlade, uključujući Evropu sad 2.“

Doslovno istim riječima julsko pojavljivanje Fiskalne strategije 44. Vlade najavio je i ministar finansija Novica Vuković. On je, dodatno, podsjetio zašto je taj dokument važan. „Upravo postojanje Fiskalne strategije omogućava predvidivost politika i vizije Vlade, kako za privredu i investitore, tako i za građane“,  navodi se u ministrovom odgovoru na pitanje iz poslaničkog kluba DPS.  „Ministarstvo finansija, u saradnji sa resornim ministarstvima, intenzivno radi na pripremi ovog dokumenta, za koji očekujem da bude spreman tokom jula mjeseca i stavljen na javnu raspravu kako bismo otpočeli proces širokih društvenih konsultacija no ovu temu. Upravo tada ćemo biti u prilici da pojedinačno govorimo o svakoj mjeri fiskalne politike, kako prihodnoj, tako i na rashodnoj strani budžeta, pa i o Evropi sad 2.“

Spajić i Vuković detalje nijesu otkrivali. Osim u naznakama.

„Doprinosi za penzijsko i invlidsko osiguranje neće biti ukinuti već umanjeni, dok će Fond penzijskog i invalidskog osiguranja apsolutno nastaviti da funkcioniše kao i do sada kada se finansiranje penzija vrši u sklopu prvog penzionog stuba“, stoji, pod punom odgovornošću, u premijerovom odgovoru. „U dogledno vrijeme, kao što je to u određenim krugovima u javnosti prezentovano, ne planiramo korišćenje drugog (II) penzionog stuba koji podrazumijeva da zaposleni vrši uplatu doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje“.

Nije nevažno podsjetiti da u određene krugove koji su najavljivali novu ulogu Fonda PIO i tzv. II stub penzionog osiguranja (dio obaveznog osiguranja koji zaposleni uplaćuju u privatne penzione fondove uz državne olakšice i subvencije) spada i ministar finansija Novica Vuković.

Krajem aprila, u razgovoru za Glas Amerike (VOA), na pitanje da li Evropa sad 2 znači ukidanje Fonda PIO onakava kakav je sada, Vuković odgovara: „To znači njegovu reformu, odnosno da će zaista dobiti svoju ulogu kao fond“. Istovremeno, Vuković je najavio i II stub penzionog osiguranja: „Imate slična rešenja u okruženju, a to je da je prosto definisano kroz određene obrasce na koji način vi možete sa svojom bruto platom, odnosno sa svojim doprinosima i zaradom, da upravljate kada govorimo o penziji, a gdje se država brine da to zaista bude uređeno kroz zakonski okvir.“

Ako odbacimo pretpostavku da je Vuković tada namjerno dezinformisao javnost, pošto izgleda da taj posao u 44. Vladi pripada premijeru, nameće se zaključak da ministar finansija, šest mjeseci nakon formiranja Vlade, nije bio upućen u osnove ekonomskog programa koji, navodno, sprovodi. Tu dobija na značaju činjenica da je odgovore na poslanička pitanja premijera i ministra finansija pisala ista ruka. Čija?

Upućeni u rad Vlade pretpostavljaju da je autor odgovora Branko Krvavac, šef kabineta predsjednika Vlade, član predsjedništva Pokreta Evropa sad i, navodno, ministar finansija u sjenci. Spajić i Vuković čitaju ono što im je (isto) napisano. Javnost i dalje nagađa, tražeći naznake između redova.

Može li Spajićeva Vlada ispuniti predizborna obećanja: minimalna penzija 450 eura (ispunjeno) prosječna penzija 600, minimalna plata 700, prosječna plata 1.000 eura, više zaposlenih uz smanjenje broja radnih sati. Koliko sve to, ukoliko se najavljeno realizuje, može trajati. I kakvi su potencijalni rizici tog eksperimenta.

Iz Svjetske banke, MMF-a i Evropske komisije upozorili su, kratko i jasno, da bi realizacija programa Evropa sad 2 neminovno dovela do novih zaduženja države, ugozila održivost javnih finansija i rizikovala opstanak postojećeg penzionog sistema po modelu međugeneracijske solidarnosti (Evropa ne zna za bolji).

Detaljnije se programima Evropa sad 1 i 2 (u najavi) pozabavio Fiskalni savjet Srbije. Inače, i pored godinama postojeće zakonske obaveze, ovdašnje vlasti još nijesu formirale Fiskalni savjet Crne Gore. Da ne smeta.

Uglavnom, autori beogradskog Papira upozoravaju kako primjena programa Evropa sad 1, suprotno od onoga što govore Spajić i njegovi saradnici,  “nije dovela do osjetnijeg smanjenja troškova rada niti do povećanja konkurentnosti crnogorske privrede”. Dobro je, kažu, to što je  uzrokovala povećanje životnog standarda “putem nominalnog povećanja neto zarada (postojećih) radnika”, a cijena toga je problem smanjenja budžetskih prihoda.

To se da riješiti. “Relativno benignim povećanjem stope PDV za par procenata moguće je otkloniti eventualni budžetski manjak u budućnosti. Na ovaj način Crna Gora bi očuvala konkurentan poreski sistem, a rezultati poreske reforme (Evropa sad 1) bi se mogli pozitivno ocijeniti, uprkos neodgovornom planiranju”, zaključuju u dokumentu FSS.

Mnogo veći problem je, smatraju autori Papira,  mogućnost da vlast i građani u Crnoj Gori, zaslijepljeni tim uspjehom krenu u najavljeno ukidanje doprinosa za penziono osiguranje, očekujući sličan ishod. Tako bi se, pišu,  postojeći penzioni sistem  “nedvosmisleno urušio”, onako kako se to dogodilo u Čileu nakon “drakonske privatizacije” penzijskog sistema iz 1981. godine. “Ovakve radikalne i kontroverzne reforme su listom odbačene u svim državama Zapadne Evrope, dok su iskustva drugog penzijskog stuba iz Istočne Evrope veoma negativna i navode sve više osiguranika, ili država u celini, da se vraćaju u okrilje javnog penzijskog sistema.”

Takvu grešku, smatraju analitičari Fiskalnog savjeta Srbije, bilo bi jako teško ispraviti.

Čini se kako ništa od toga nije pokolebalo premijera i njegov PES. „Evropa sad 2 u svojoj osnovi sadrži viziju smanjenja poreskog opterećenja na rad i povećanje minimalne i prosječne zarade, te samim tim zahtijeva poštovanje socijalnog dijaloga odnosno donošenje odluka na bazi tripartitnog dijaloga Vlade, sindikata i poslodavaca“, konstatuje premijer. Istovremeno najavljujući prezentaciju tog programa kroz Fiskalnu strategiju bez bilo kakvih prethodnih konsultacija. Makar ne javnih.

I ministar finansija upozorava: „Ovo (najavljene izmjene stope doprinosa za PIO) nisu jedine novine poreske politike koje će biti prezentovane Fiskalnom stretegijom, pa pozivam sve zainteresovane strane da u okviru javne rasprave daju svoje komentare i sugestije“, navodi Vuković, „Ono što kao ministar finansija mogu reći jeste da će svaki predlog za smanjenje prihoda budžeta u cilju smanjenja poreskog opterećenja na zarade biti praćeno mjerama koje će taj gubitak kompenzovati, vodeći računa o stabilnosti javnih finansija“. Kako bi se ono reklo: što se ne plati na mostu, platiće se na ćupriji.

Uz sve to, Vlada je tempirala da se javna rasprava o Fiskalnoj strategiji i programu Evropa sad 2 vodi u julu i avgustu. Valjda na plažama. Neozbiljno. I opasno.

  Zoran RADULOVIĆ