Crna Gora je u posljednjem izvještaju EK dobila uslovno pozitivnu ocjenu za oblast nauke, jer je prva u regionu izradila i usvojila Strategiju pametne specijalizacije. No, nema razloga za preveliko zadovoljstvo, jer primjena tok dokumenta tek preostaje
Dok su gotovo sve oblasti u Crnoj Gori dobile lošu ocjenu u Izvještaju o napretku, Evropska komisija (EK) je jedino pohvalila oblast nauke i istraživanja. Dobar napredak je, kažu, postignut usvajanjem Strategije pametne specijalizacije i značajnim poboljšanjem učešća u okvirnom programu Horizont 2020 (najvećem EU programu za istraživanja i inovacije).
Međutim, iako je dobila uslovno pozitivnu ocjenu Evropske komisije, crnogorska nauka i dalje kaska za evropskim standardom. U samom izvještaju navode da je zabilježen rast ulaganja u nauku sa 0,37 odsto u 2017. godini, na 0,5 odsto bruto društvenog proizvoda u 2018. godini, ali da većina ulaganja dolazi iz javnih fondova. Naveli su da samo 2,2 odsto malih i srednjih preduzeća ulaže u nauku i razvoj, dok je taj prosjek mnogo veći u Evropskoj uniji – 22 odsto.
Oni su Crnoj Gori preporučili da, nakon što je prva usvojila Strategiju pametne specijalizacije (S3), da počne sa njenom primjenom od naredne godine. Riječ je o novom konceptu ekonomskog razvoja koji kombinuje ekonomski sa naučno-istraživačkim i inovativnim kapacitetom zemlje, kako bi identifikovao oblasti u kojima država ima realne šanse da bude konkurentna u odnosu na tržište šire od nacionalnog.
„U junu 2019. godine Crna Gora je prva zemlja u regionu koja je usvojila Strategiju pametne specijalizacije (S3) za peiriod 2019-2024. i daje prioritet oblastima poljoprivrede, energetike, zdravstva, turizma i ICT-a. Ona ima veliku političku podršku i, uz pažljivo upravljanje i praćenje, ima potencijal generisati ekonomski rast razvojem konkurentskih prednosti zemlje inovativnim pristupom. U tu svrhu, Crna Gora bi trebala slijediti tehničke preporuke koje proizilaze iz uslovne pozitivne ocjene Evropske komisije i osigurati održivu i blisku suradnju između svih relevantnih sudionika“, navodi se u izvještaju.
Međutim, kroz istoriju pregovora o članstvu u Evropskoj uniji Crna Gora je ispoštovala preporuke i donijela niz dobrih zakona i strategija, koje su ostale dobre samo na papiru. Vodeći ekspert na izradi strategije (SR) Nina Radulović, koju je kao konsultanta angažovalo Ministarstvo nauke, se pribojava da dokument ne ostane „pro forma“, kakve su do sada bile brojne crnogorske strategije. Ona se, međutim, nada da će nova vlast prepoznati svoju šansu za uspjeh u ovoj priči, ali i generalno ozbiljnije pristupiti strateškom okviru.
„I ova strategija, kao i svaka druga je samo dobar ’plan za budućnost’, ali ako ga ne sprovedite u djelo ništa nijeste uradili… Kada je u pitanju crnogorska S3, ona je ’ispregovarana’ direktno sa Evropskom komisijom, tako da je praktično obavezujuća za bilo koju opciju na vlasti u periodu primjene, a u kontekstu pristupnih pregovora. Kod nas su do sada strategije, nažalost, uglavnom bile ’pro forma’“, kazala je ekspertkinja za Monitor.
Ona smatra da je stanje u oblasti nauke „daleko od zadovoljavajućeg“, nalazeći argumente u statistici.
„Dovoljno je reći da je prosječna evropska potrošnja na istraživanje i razvoj u odnosu na društveni bruto proizvod 2,06 odsto, dok Kinezi troše neznatno više, a USA to čini za skoro čitav procenat. Ovo su posljednji uporedivi podaci iz 2017. godine po kojima Crna Gora troši svega 0,35 odsto BDP-a. Privremeno preusmjeravanje simboličnih sredstava iz drugih resora ka nauci i pozitivan trend uspješnosti naših naučnika prilikom apliciranja za ino-fondove (Horizont) posljednjih godina rezultiraju pomakom nabolje, ali o stanju u ovoj oblasti kod nas statistika govori dovoljno sama po sebi. Zato je i ’zeleno svjetlo’ Evropske komisije u ovom slučaju samo ’uslovno’“.
Aktuelna ministarka nauke Sanja Damjanović, međutim, smatra da je Crna Gora dokazala da je spremna da implementira razvojne politike na isti način kao i zemlje članice Evropske unije. Saopštila je da je Crna Gora dobila najvišu ocjenu za nauku u regionu, što potvrđuje da smo lider u regionu kada je riječ o EU integracijama.
,,Po ovom pitanju Crna Gora je donedavno bila na samom začelju, a sada smo uspjeli da pretrčimo čitavi region, jer je Crna Gora prva zemlja kandidat za EU koja je usvojila ovu važnu Strategiju na kojoj je radilo oko 400 ljudi, od kojih oko 50 odsto iz realnog biznis sektora”, ocijenila je ona.
Učešće Crne Gore u programu ,,Horizont 2020” pokazuje veoma dobar trend za 2019. godinu, primajući 3,2 miliona eura direktnog doprinosa EU i dostižući stopu uspjeha od 13,9 odsto u poređenju sa 12 odsto, što je evropski prosjek.
,,Podigli smo konkurentnost na nacionalnom nivou jer smo sprovodili visoke standarde kao i međunarodnu evaluaciju svih projekata”, navodi Damjanović.
Ekspertkinja Nina Radulović, međutim, vidi brojne i kompleksne probleme po naučni razvoj u Crnoj Gori. Jedan od faktora od presudnog značaja za razvoj nauke je i razvijena privreda, koju Crna Gora nema.
„U razvijenom svijetu, privreda obezbjeđuje ekonomsku podlogu za nauku, a nauka je kreiranjem boljih ili novih proizvoda motor za njen dalji razvoj. Mi to nemamo. Kod nas je nauka trošak, a ne investicija što bi trebalo da bude. To je neophodno mijenjati“, kazala je Radulovićeva.
S druge strane, tvrdi da imamo kadrova u nauci, i to vrlo plodnih po pitanju naučnog publikovanja. Međutim, smatra, da njihovi doprinosi u nauci uglavnom nemaju praktičnu primjenu.
„Fino vezivno tkivo između dva sektora je pokidano, a za rešenje problema su ključne dobre politike. Radeći konsalting za Ministarstvo nauke, pored S3 odradila sam i Strategiju naučnoistraživačke djelatnosti 2017-2021 koja takođe adresira ovo pitanje. Međutim, institucije još uvijek sprovode politike iz strateških dokumenata ’koliko mogu’, umjesto ’koliko bi trebalo’“, navodi Radulovićeva.
Poglavlje 25 – Nauka i istraživanja ujedno je prvo koje je Crna Gora još 2012. godine otvorila i privremeno zatvorila. Ministarstvo nauke, međutim, nije resor za koji se „otimaju“ konstituenti nove vlasti. To dokazuje i nedavna informacija da je jedna od njih odbila Ministarstvo nauke nakon što im je ponuđeno. Pitanje je koliko će se pozitivna ocjena Evropke komisije održati za ovo poglavlje, ukoliko ljudi na vlasti nijesu zainteresovani za nauku.
Evropska komisija prepoznala SEEIIST u investicionom planu za Zapadni Balkan
Pored Izvještaja o napretku, Evropska komisija, odnosno njen Generalni direktorat za proširenje i susjedsku politiku (DG NEAR) objavili su i sveobuhvatan ekonomski i investicioni plan za Zapadni Balkan. Taj dokument ima za cilj podsticanje dugoročnog ekonomskog oporavka regiona, podršku zelenoj i digitalnoj tranziciji, podsticanje regionalne integracije i konvergencije sa Evropskom unijom.
Ekonomsko-investicioni plan, putem Inovativne agende za Zapadni Balkan, prepoznaje i ističe Međunarodni institut za održive tehnologije u Jugoistočnoj Evropi – SEEIIST, kao jedini veliki naučni infrastukturni projekat, koji treba da doprinese jačanju regiona, i najavljuje podršku daljem razvoju SEEIIST-a. Regionalnu inicijativu za SEEIIST infrastukturu pokrenula je Crna Gora, odnosno ministarka nauke Sanja Damjanović. Ekonomsko-investicioni plan ističe njegovu ključnu regionalnu ulogu u budućoj Misiji za kancer, u sklopu „Horizont Evropa“ – novog okvirnog programa EU za nauku i inovacije.
Ivan ČAĐENOVIĆ
INTERVJU3 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
DRUŠTVO2 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice