Lagano završava još jedna, relativno dobra sezona na ulcinjskoj rivijeri. Ali, saznanje vidljivo golim okom da se ubrzano nastavlja erozija Ade, čini taj uspjeh gorkim. Ispunjava se procjena poznatog njemačkog biologa Martina Šnajdera Jakobija koji je još 2008. godine upozorio da ćemo Adu, ukoliko se nastavimo ovako ophoditi prema noj, izgubiti za nekoliko decenija
Ada je najljepši dio teritorije Crne Gore koja pred našim očima nestaje. Morska voda je došla skoro do kućica. Početkom ljeta je bila na nekih 20-30 metara, a sada je plaža sve više u moru. Tako je to kada se sve prepusti političarima da odlučuju“, kaže poznati ulcinjski ekolog Dželal Hodžić.
On tvrdi da je već propušteno mnogo vremena i potrošeno dosta resursa kako bi se problem erozije na Adi, ali i na većem dijelu Velike plaže, sanirao. “Imali smo prethodnih godina samo eksperimente. Bojim se kako ćemo dočekati narednu zimu, kada duvaju snažni južni i zapadni vjetrovi, koji su kobni za Adu“, ističe Hodžić.
Prema njegovim riječima, ispunjava se procjena poznatog njemačkog biologa Martina Šnajdera Jakobija. On je još 2008. godine upozorio da ćemo, ukoliko se nastavimo ovako ophoditi prema Adi, nju izgubiti za nekoliko decenija.
Situacija se na početku ljeta činila nešto boljom, posebno nakon što je prestala eksploatacija šljunka iz korita Morače. Obavljeno je i tzv. prihranjivanje, odnosno vraćanja prethodno izvučenog pijeska deponovanog na obali u sedimentni bazen područja.
Ključna stvar za očuvanje plaže na Adi je da do nje nesmetano dolaze sedmineti (nanosi) iz rijeka koje se ulivaju u Bojanu, odnosno u Skadarsko jezero, iz kojeg ta rijeka izvire. To se, prije svega, odnosi na Drim, najvažniju pritoku Bojane. Suštinski proces erozije Ade je krenuo kada su počele da se grade hidrocentrale na Drimu, a sada ih ima pet, koje su smanjile dotok sedimenata do Ade, dok su ih istovremeno more, odnosno talasi, više odnosili. Taj poremećeni balans – kada more više odnosi pijeska nego što ga rijeka nanosi, uslovljava smanjenje plaže na ovom ostrvu.
Tu su, naravno, i ostali faktori: iz korita Drima i Morače decenijama se vade pijesak i šljunak da bi se gradilo, a poseban problem je što je dubina Bojane na pojedinim mjestima izuzetno mala, manja od metra, što otežava prolaz sedimenata do Ade, ali i Velike plaže, na kojoj se takođe dešava proces erozije. Koritom Bojane sada maksimalno može da protiče oko tri hiljade metara kubnih vode u sekundi. Ranije je moglo dva puta više.
Ulcinjski hroničar Ismet Karamanaga kaže da bi jedan od najvažnijih koraka u spašavanju plaže na Adi bio prokopavanje korita Bojane. “To Crna Gora treba da uradi u saradnji sa Albanijom koristeći evropske fondove. Delta Bojane nije samo naša, već i evropska atrakcija“, smatra on.
Kako navode iz organizacije Grin houm, Delta Bojane je, sa svojim jedinstvenim ekosistemom, dom mnogim rijetkim i ugroženim vrstama biljaka i životinja. „Delta Bojane je jedna od najvažnijih prirodnih močvara na istočnom Mediteranu, poznata po svojoj raznolikosti jedinstvenih i ugroženih prirodnih i kulturnih pejzaža“, tvrde u toj ekološkoj NVO. Oni napominju da se ovo područje suočava sa brojnim pritiscima kao što su nepropisno odlaganje otpada, otpadne vode, nelegalni ribolov i lov, prisustvo invazivnih vrsta i neadekvatno planiranje infrastrukturnih projekata.
Ukupan odnos dvije države prema prirodi doveo je do toga da je na Adi za protekle tri decenije nestalo oko 150 metara plaže. Mnogi objekti koji se mogu vidjeti na slikama iz 80-ih godina prošloga vijeka odavno su završili u moru ili su srušeni.
Italijanski stručnjaci koji su tu boravili prije dvije godine kazali su da će se, ukoliko se nešto radikalno ne preduzme, 2026. godine to desiti i sa prvim redom bungalova na Adi, koji su u vlasništvu Hotelsko-turističkog preduzeća Ulcinjska rivijera. Ova firma je 1973. godine izgradila čuveno nudističko naselje na tom ostrvu, koje je bilo jedan od simbola Ulcinja.
No, u procesu privatizacije Ulcinjska rivijera je očerupana, devastirana i rasprodana, pa ostaci ostataka te nekada moćne kompanije više nijesu u stanju da se nose sa ovakvim izazovima. Malo spremnosti iskazuju i država i opština, pa se povremeno preduzimaju tek neke palijativne mjere. Tako, na primjer, već tri godine inženjerijske jedinice Vojske Crne Gore podižu u jesen velike pješčane dine na jugozapadnom dijelu Ade. One daju neke rezultate, no sve je to nedovoljno. More, sa svojim valovima, je neumoljivo.
Italijanski stručnjaci su predložili da se obavi “redizajn turističkog kompleksa na Adi u skladu s prirodnim okruženjem i uz postepeno obezbjeđivanje obalnog odmaka, čime bi se ostavio prostor za zaštitu turističkog resursa, ali i za primjenu efikasnijih rješenja za eroziju na Adi, kao što su obezbjeđivanje novih izvora sedimenta i bolja odbrana od dejstva talasa i rijeke”.
U njihovoj studiji se ističe: “Ovaj korak treba da bude praćen obnovom dina i njihovim povezivanjem s postojećom, prirodnom dinom na jugu Ade. Dugoročne mjere obuhvataju ponovno uspostavljanje transporta sedimenta sistema rijeka Drim i Bojane, kojima bi prethodile studije koje bi najbolje bilo sprovesti na prekograničnom nivou, zajedno s Albanijom, koje treba da pokažu da li se može revitalizovati transport sedimenta ka Adi”,
Nesreća nikada ne dolazi sama, posebno na moru. U Nacrtu Nacionalnog plana Crne Gore za prilagođavanje na klimatske promjene (NKPKP) navodi se da će nivo Jadranskog mora do kraja vijeka porasti 35 centimetara, što će ugroziti obalna područja, posebno područje Ade Bojane i djelove Bokokotorskog zaliva.
U dokumentu se naglašava da su plaže i staništa na niskim djelovima obale osjetljivi na obalne poplave, rast nivoa mora i rizik od nestanka.
„Projektovani porast nivoa Jadranskog mora, kao mora sa prirodnim bogatstvima, do kraja vijeka je 35 cm, što će uticati na mogućnosti za rekreaciju na njegovim plažama koje postaju nedostupne ili neprivlačne zbog erozije“, navodi se u Nacrtu NPPKP.
Upravo su erozija i porast nivoa mora bili glavni razlozi nestanka Male Ade, pješčanog spruda koji se nalazio na lijevom ušću Bojane. Da li ista sudbina čeka i veću Adu?
Mustafa CANKA
Izdvojeno3 sedmice
INTERVJU4 sedmice
INTERVJU4 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice