Ove nedjelje počeo je upis studenata na Univerzitet Crne Gore. Mjesta ima za 1.885 budžetskih i 3.112 samofinansirajućih studenta. Kao i svake godine najveća gužva na Ekonomskom, Pravnom i Filozofskom fakultetu. Da li su budući brucoši neobaviješteni ili je ljubav prema studijama baš na pomenutim fakultetima jača od činjenice da će većina nakon mnogo uloženog truda i novca po okončanju studija završiti na birou rada? Za buduće studente može biti korisna informacija da na birou rada najviše ima visokoškolaca iz oblasti ekonomske struke (više od 1200), zanimanja sa Filozofskog fakulteta (više od 1100), sa diplomom Pravnog fakulteta (preko 620), iz oblasti turističke djelatnosti (oko 300). Slijede zanimanja iz oblasti elektro, računarske tehnike i informacionih sistema, zatim pomorske i poljoprivredne.

Broj nezaposlenih visokoškolaca dobra je ilustracija dometa reforme visokog obrazovanja koja je zagazila u desetu godinu. Od 2003. godine i početka primjene Bolonjske deklaracije broj upisanih studenata na univerzitetima u Crnoj Gori povećao se dva i po puta. Žudnja za znanjem je postala tolika da od 2007. postoji trend da se gotovo svi svršeni srednjoškolci upisuju na fakultete. Podaci Monstata govore da je 2010. srednje škole završilo 7475 učenika, a upisano je 7790 studenata.

Reforma je donijela i veći izbor. Pored Univerziteta Crne Gore, postoje i dva privatna univerziteta – Univerzitet Mediteran i Univerzitet Donja Gorica i sedam samostalnih privatnih fakulteta. Tako u Crnoj Gori u prosjeku ima oko 25 000 studenata, od čega se oko 20. 000 studenata obrazuje na Univerzitetu Crne Gore, a oko 5000 na privatnim ustanovama visokog obrazovanja.

Pružanje visokog obrazovanja je svojevrstan biznis. Školarina u privatnim ustanovama varira od 1.350 eura do 2.500 eura, dok je na većini fakulteta Univerziteta Crne Gore školarina 500 eura, a na manjem broju fakulteta je 1.000 eura (Arhitektura, fakulteti umjetnosti i programi koji se organizuju isključivo kao samofinansirajući). Na UCG 60 odsto sudenata plaća školarinu. Procjena je da državni univerzitet preko privatnih studija ostvaruje između 11-12 miliona godišnje, a privatni univerziteti oko 5,5-6 miliona. Iz budžeta se izdvaja za državni univerzitet manje od 14 miliona, dok se iz privatnih izvora izdvaja blizu 20 miliona eura.

Kao dodatno olakšanje za upis ukinuti su prijemni ispiti. Za skupe novce studentima su omogućene trogodišnje studije i sticanje bačelor diplome. Bačelor diplome ima vrlo malu upotrebnu vrijednost na tržištu rada, tako da bi praktično svi studenti trebali da nastave studije najmanje još jednu godinu do sticanja diplome specijaliste u svom zanimanju.

U strukturi nezaposlenih 2000. godine bilo je 5,5% visokoškolaca, reforma daje ,,rezultate” pa je u prošloj i ovoj godini taj procenat veći od 15 odsto. Prema ovonedjeljnim podacima, koje je Monitor dobio od Zavoda za zapošljavanje (ZZZCG), nezaposlenih visokoškolaca ima 4.986 (od toga 3.025 žena ili 60,67%). Zabrinjava činjenica da je bez radnog staža čak 2.105 visokoškolaca ili 42,22%.

,,To je bomba u temeljima budućeg razvoja Crne Gore i njene stabilnosti”, kazao je elaborirajući ovaj problem u intervjuu za publikaciju ZZZCG osnivač privatnog Univerziteta Donja Gorica Veselin Vukotić. On smatra da je,,nezaposlenost bazični problem iz kojeg izviru i svi ostali, uključujući i kriminal i terorizam… Nezaposlenost je prije svega lom duše i duha! A duša je sve. To je lom samopouzdanja i ambicije čovjeka. Uloga države kao institucije je da ne rješava ovaj problem, već da prvo sagleda kako ga je stvorila”.

A šta čini država sa čijim establišmentom je Vukotić u prisnim vezama? Prošle godine usvojena je Strategija razvoja i finansiranja visokog obrazovanja (2011-2020). Njom je predviđeno povezivanje visokog obrazovanja i tržišta rada. ,,U pravilnim vremenskim razmacima (npr. svake treće godine) reprezentativno udruženje poslodavaca, Privredna komora, Zavod za zapošljavanje i Zajednica univerziteta u saradnji sa Savjetom za kvalifikacije radi analizu potreba tržišta rada za visokoobrazovnim kadrovima u sljedećih pet godina”.

Po Strategiji poslodavci bi trebalo i da svake godine preciziraju svoje potrebe za kadrovima u narednih pet godina. U Uniji poslodavaca (UPCG) kažu za Monitor da su i do sada u više navrata saopštavali da postoje brojni problemi koji se prevashodno odnose na neusklađenost upisne politike i zahtjeva tržišta. ,,UPCG naglašava potrebu da se u narednom periodu mora pristupiti suštinskoj reformi sistema obrazovanja koja će prvenstveno obezbijediti da iz obrazovnih ustanova ‘izlaze’ kadrovi koji posjeduju kompetencije, znanja i vještine koje su potrebne privredi”.

Za početak, smatraju u UPCG, potrebno je analizirati obrazovni profil stranaca koja se zapošljavaju u Crnoj Gori. ,,Ovo se posebno odnosi na pojedine privredne grane kao što su turizam, građevinarstvo, poljoprivreda, za koje je primjetno značajno učešće stranih lica – posebno prilikom sezonskog zapošljavanja”. Prošle godine je izdato 17.000 radnih dozvola za strance.

Danka Ćetković iz ZZCG za Monitor kaže da je ,,jedan od ciljeva promovisanje i afirmacija rada upravo u privredi, nasuprot želji velike većine mladih i ne samo njih već i njihovih roditelja, za rad u javnim institucijama”.

A da smo skloni rukovodećim pozicijama govore i podaci o strukturi zapošljenih. Na zakonodavce, funkcionere i rukovodioce se odnosi 7,2 odsto ukupno aktivnog stanovništva, na stručnjake 14,3 odsto, a na stručne saradnike i tehničare 18,2 odsto, službenika ima 11,4 odsto. Mnogo je to rukovodećeg kadra za malu Crnu Goru.

Kvalifikovanih radnika u poljoprivredi i ribarstvu je tek 2,9 odsto, zanatlija 7,1 odsto, rukovaoca mašina i uređaja 7,3 odsto, zaposlenih u osnovnim, jednostavnim zanimanjima sedam odsto, a vojnika 0,3 odsto.

U ZZZCG kažu da su u stalnoj komunikaciji sa univerzitetima te da su na svim fakultetima dostupne informacije o stanju na tržištu rada.

Damir Hodžić, predsjednik Studentske unije, smatra da budući studenti nijesu dobro informisani o mogućnostima za zapošljenje nakon završenog fakulteta. ,,Niko na fakultetima ne obavještava studente kako poslije do posla”.

Obaviješteni ili ne, tek u ZZCG procjenjuju da će iduće godine biti oko 4500 visokoškolaca bez radnog iskustava na evidencijama nezaposlenih. U Zavodu i Rektoratu UCG se nadaju da će ovaj problem riješiti Vlada. Premijer Igor Lukšić je najavio da država planira da svim visokoškolcima koji su na evidenciji Zavoda sljedeće godine omogući da obave pripravnički staž, odnosno da dobiju stručno osposobljavanje u trajanju od devet mjeseci. Za tu namjenu Vlada je planirala za iduću godinu više od 10 miliona eura.

Predstavnik studenata Hodžić smatra da ništa nije ispunjeno od studentskih zahtjeva sa protesta koje su organizovali sa Studentskim parlamentom. ,,Smanjenja školarina nema, kao ni smanjenja broja upisa na smjerovima koji imaju višak na berzi rada, a povećanje upisa na deficitarnim smjerovima”.

On o najavljenom pripravničkom stažu za visokoškolce na birou kaže: ,,To je samo 50 odsto plate i naravno poslije završenog pripravničkog ne čeka ih posao”.

Zna se: posao čeka one koji imaju vezu, političku, rodbinsku, kumovsku, familijarnu. Ostalima ostaje da spakuju kofere i okušaju sreću i inostranstvu ili da se prekvalifikuju za taksiste, konobare, ribare, odžačare… Ili da sačekaju obećanje države koja će im omogućiti prekvalifikaciju u preduzetnike.

Predrag NIKOLIĆ