Cijena dugogodišnje diktature na kraju je uvijek previsoka

MONITOR: Dva puta je stvarana zajednička država utemeljena na jednoj vrsti političko-kulturnog nadnacionalnog identiteta jugoslovenstva, ali je trajala manje od jednog vijeka. Smatrate li to neuspjehom ili nekom vrstom putokaza?

BOSNIĆ-ĐURIĆ: Identetsko-etničke politike su već jednom gotovo nepovratno destruirale jugoslovenski politički i kulturni prostor. To što su i danas preovlađujuće u državama nastalim raspadom Jugoslavije govori o tome da je trauma bila i ostala suštinsko iskušenje za sve nas, a ona nikada nije uspešno prevaziđena jer se umesto agilne i odlučne dekonstrukcije identitetsko-nacionalističkih i populističkih ideoloških matrica dogodilo najpre njihovo tiho tolerisanje, a potom i njihovo utilitarno oživljavanje, jer je tako godilo većini političkih partija. Između populističkih povlađivanja, koja su strankama omogućavale nove i nove krugove manipulacije masama i racionalnog, nepristrasnog i pravičnog suočavanja sa ideologijama krvi i tla i njihovim konsekvencama, većina je odabrala ovo prvo. U Srbiji su, već deset godina, na vlasti protagonisti i promoteri nacionalističkih i šovinističkih politika 90-ih, pa se njihov rezultat danas jasno vidi, upravo u oživljavanju ideje „srpskog sveta“, kao prirodnog produžetka ideje velike Srbije. U Srbiji, na fakultetima i dalje predaju osuđivani ratni zločinci, njihove se knjige i dalje neometano promovišu, gradovi su oslikani muralima sa njihovim likovima, a ekstremno desničarske organizacije se, čini se, prema potrebi vlasti funkcionalizuju u procesu društvenog inženjeringa. Od najavljivanog puta u modernu državu i evropske integracije gotovo da nije ostalo ništa, osim iluzije koja se i dalje nudi međunarodnoj zajednici. Budući da Srbija nije izolovano ostrvo i da projekcija „srpskog sveta“ sve zloslutnije komplikuje političke situacije i u Crnoj Gori i u BiH, ta svojevrsna političko-kulturna nadnacionalna identitetska opcija koja bi se manifestovala u konkretnoj i upornoj saradnji i zajedničkom delovanju, pre svega, onog dela društva koje zovemo intelektualnom elitom, bila bi zaista svojevrsni putokaz za eliminaciju postojećih i budućih tenzija i konflikata.

MONITOR: I u vrijeme socijalističke Jugoslavije bilo je oštrih sukoba o karakteristikama ali i o nazivu jezika kojim se sporazumijevala i razumijevala većina građana te države, ali je njenim raspadom to dobilo gotovo isključivo političku i kvazinaučnu dimenziju. Tome je uslijedila borba oko umjetnika i naučnika, koja traje. Da li su to neminovnosti utemeljivanja novih nacionalnih država ili slabosti kulturno nerazvijenijih naroda i nacija?

BOSNIĆ-ĐURIĆ: U Nacrtu Memoranduma SANU iz 1986. godine, integritet srpskog naroda i njegove kulture u čitavoj Jugoslaviji postavljen je kao sudbinsko pitanje njegovog opstanka i razvoja. Uzurpaciju kulturnog i nacionalnog srpskog identiteta autori su prepoznali u, kako su formulisali, dezintegraciji srpske književnosti i kulture: Na ovo „podvajanje“ i „rasturanje“ srpske književnosti istovremeno se prema nalazima sastavljača nacrta, kao deo precizno osmišljenog plana, nadovezuje i „prisvajanje“ i „rasparčavanje“ srpskog kulturnog nasleđa, te tako nisu ugrožene samo nacionalna sadašnjost i budućnost nego i nacionalna prošlost, pa dakle i celokupan nacionalni integritet i identitet srpskog naroda. Prisvajanje i rasparčavanje srpskog kulturnog nasleđa, smatrali su autori, ide tako daleko da se u školama uči kako Njegoš nije srpski pisac, da su Laza Kostić i Veljko Petrović Vojvođani, a Petar Kočić i Jovan Dučić bosansko-hercegovački pisci. Ovakve ideološke uzurpacije uvek svedoče o ozbiljnoj i opasnoj kulturnoj insuficijenciji koja se onda nadomešćuje ekspanzivnošću i političkim pretenzijama koje su u epilogu uvek izratito destruktivne. Bojim se da smo i dalje zarobljeni u njima.

MONITOR: Poznajete djelo Radomira Konstantinovića. Sadašnje stanje u Srbiji nazvali ste „beskrupuloznim multiverzumom“ koji oslikava populističku mašinu koja je privukla i nekadašnje ikone tzv. građanske elite. „Palanka“ kao da je nepobjediva?

BOSNIĆ-ĐURIĆ: Iako Palanka, kako je uporno upozoravao Konstantinović nema svoj idealni topos, te je moguća uvek i svuda, u Srbiji se, posebno poslednjih deset godina, čini da je ona doživela svoj veliki povratak i da preti da postane njeno trajno stanje. Manifestovana u nasilju nad svemu što je u bilo kom smislu otklon od homogenog kolektivnog ona svoj život produžava upravo održavajući paradokse svih vrsta, a jedan od njih je taj beskrupulozni multiverzum, populistički mehanizam u kojem su poželjni svi saglasni, bez obzira da li pripadaju levici ili desnici, i u kojem su zauvek nepoželjni i zapravo odstranjeni iz javnog prostora svi oni koji nisu spremni da ih ovaj mehanizam apsorbuje. Nažalost, u Srbiji se opet dogodilo ono što je Benda svojevremeno nazvao „izdajom intelektualaca“, a o tome najbolje svedoči trajnost autokratskog režima u kojem je građanska elita sistematski uništavana, prisiljavanja da trguje između opstanka i pristanka, između savršene nevidljivosti, prećutkivanja i prisutnosti u kreiranju kulturne paradigme. U onoj meri u kojoj su se građanske elite priključile ovom palanačkom utilitarnom diktatu u toj meri su prestale ili prestaju to da budu.

MONITOR: Srbija je na tri nedjelje do izbora. Šta će, biti novo 3. aprila kada se bude glasalo?

BOSNIĆ-ĐURIĆ: Bez obzira na konkretan ishod glasanja, Srbija posle 3. aprila neće biti ista.

Ponekad naša Evropska prestonica kulture zaliči na kulu sačinjenu od živopisnih karata

MONITOR: Novi Sad je „Evropska prijestonica kulture“, a u njemu se hapse aktivisti koji su pokušali da javnosti skrenu pažnju na farsičnu scenu komunikacije vlasti sa građanima. Iako ste, sigurno, i privatno bili pogođeni ovakvim reagovanjem vlasti, kome će ta afera i sve što je prati, donijeti „više štete nego koristi“?

BOSNIĆ-ĐURIĆ: Novi Sad je, izvesno, specifična Evropska prestonica kulture. Paradoksalno nastala, i nastaje i dalje, u kontekstu jednog autoritarnog režima. I čitav onaj set vrednosti koje evropske prestonice kulture sada već tradicionalno podrazumevaju, bez obzira na svoje poželjne raznolikosti, a te bi vrednosti trebale biti utemeljene u otvorenom društvenom i kulturnom modelu, u izrazitoj i aktivnoj interkulkturnoj komunikaciji, u snažnom razvoju participacije građana u kreiranju ukupne društvene i kulturne atmosfere i, najzad, u senzibiliranju publike na sve ove vrednosti, zapravo su gotovo fatalno osujećene upravo praksom autoritarnosti aktuelnog režima u Vojvodini i Srbiji. Novi Sad, kao evropska prestonica kulture, verovatno je jedini grad koji nosi ovu titulu, a u čijoj se scenografiji tokom ceremonije otvaranja ukazao, u svoj svojoj simbolici, lik Vojislava Šešelja. Izobraženi vojvoda je, naime, na toj gradskoj fasadi već godinama, ali slučajno ili namerno, njegov lik je te večeri i tih dana bio jasno vidljiv u pozadini kulisa, a ta je slika obišla Evropu i svet. Ponekad naša Evropska prestonica kulture zaliči na kulu sačinjenu od živopisnih karata, u koju su svoj umetnički angažman ugradili mnogi vrsni muzičari, glumci i umetnici svih generacija, ali čiji su temelji zloslutno trošni, budući da su ponikli i istrajavaju u ideološkim i nacionalističkim opsesijama poznatim iz devedesetih, na večitoj tenziji između ćirilice i latinice, koja se dovitljivo kombinuje na vizualima, plakatima i bilbordima, i na gotovo fascinantnom žongliranju i izbegavanju osetljivih tema. U našoj prestonici kulture, tako, nikada nije mogla da bude održana projekcija filma Quo vadis Aida?, Jasmile Žbanić, što bi naravno bilo sasvim prirodno. Čak i onda kada se te osetljive teme, tokom nekih festivalskih večeri, otvore gostovanjem neke regionalne predstave ili nekog regionalnog pisca, stiče se utisak da je reč o vešto projektovanoj simulaciji otvorenosti, jer je Novi Sad u kulturnom, jednako kao i u političkom, smislu već godinama unazad prestao da bude otvoreni grad. U njemu, naime, nema otvorenog prostora za one koji manje ili više ne podržavaju vladajući mejnstrim i ova farsična scena komunikacije vlasti sa građanima, koju pominjete, samo je jasna ilustracija. U Evropskoj prestonici kulture se delimo na poslušne i neposlušne građane, na poslušne i neposlušne manjine… za sada su građani ti koji su pogođeni, ali je sigurno da će ovako kreirana autoritarna atmosfera vlasti u budućnosti dovesti do njenog sopstvenog urušavanja.

Sankcije su više uznemirile Putina nego neočekivano snažan otpor Ukrajinaca

MONITOR: Zapad je Rusiji uveo nove setove strogih sankcija, mada ne i kada se radi o gasnom snabdijevanju EU. Radi se o skidanju sa pozorišnih, filmskih i muzičkih repertoara značajnih dijela ruske umetnosti. Otkazuju se već zakazani nastupi … U Rusiji je nekoliko čelnika kulturnih ustanova podnijelo ostavke, kao protest zbog invazije Rusije na Ukrajinu, što je čin velike hrabrosti. Kako te pojave da razumijemo?

BOSNIĆ-ĐURIĆ: Videla sam ovih dana tekst ruske analitičarke Tatjane Sanovaje koja kaže da je u Putinovom najnovijem javnom obraćanju očigledan prelaz sa ofanzivnih, agresivnih i pretećih nastupa prema Ukrajini, na defanzivne. U njegovim rečenicama „nismo imali drugi izbor“, „morali smo da pokrenemo vojnu akciju“, „ne želimo gomilanje žrtava“, po njenom tumačenju, očigledno je da su sankcije, njihova snaga i razmera, snažno pogodile Putina na emotivnom nivou, da čak deluje da su ga sankcije više uznemirile nego neočekivano snažan otpor Ukrajinaca. Sada, kako piše Sanovaja, uloga „fašista“ više nije namenjena ukrajinskim političarima, već establišmentu Zapada, kojeg Putin optužuje kao „istrebljivača i uništitelja ruske nacije“. Diktatorova ozlojeđenost izrazita je i prema svima koji se u Rusiji protive agresiji i oni su „unutrašnji neprijatelji i peta kolona“. Prema njenoj proceni, vrlo uskoro, sve i svako ko u sebi, iz Putinove perspektive, ima bilo kakav prizvuk nacionalne izdaje biće uništen na svim nivoima javnog života, dakle ne samo u medijima i opozicionim partijama, već i u prosveti, nauci, kulturi… I to je, nažalost, neka vrsta nepisanog pravila – žrtve diktatora i agresora nikad ne budu samo projektovani neprijatelji spolja, već i oni iznutra. Ti nesaglasni građani tako bivaju osuđeni na neku vrstu taoca diktatorskih i autokratskih režima i trpe dvostruko. Ovaj neveseli epilog je dokaz da je cena svake dugogodišnje diktature na kraju uvek previsoka.

Nastasja RADOVIĆ