Ministar javne uprave Maraš Dukaj tvrdi  da se novim Zakonom o informacionoj bezbjednosti kod nas uvode standardi Evropske unije i da je Crna Gora prva na Zapadnom Balkanu koja primijenjuje EU direktive u toj oblasti. Dio opozicije  tvrdi da ovaj zakon spada u novi primjer sakrivanja i netransparentnosti koja se pravda brzom trakom evropskih integracija,  ispunjavanjem uslova za  članstvo u EU 2028.

Skupština Crne Gore je 19. novembra usvojila sa 53 glasa “za” novi Zakon o informacionoj bezbjednosti. Usvajanje ovog zakona je jedan od preduslova za zatvaranje poglavlja 10 – Informatičko društvo. Ministar javne uprave Maraš Dukaj je u Skupštini pojasnio da se tim zakonom kod nas uvode novi standardi Evropske unije (EU) i da je Crna Gora prva na Zapadnom Balkanu koja primijenjuje EU direktive u toj oblasti. Dukaj je takođe naglasio da je Zakon urađen u saradnji sa Ambasadom Ujedinjenog Kraljevstva. Druge zemlje nije pominjao.

Tokom rasprave prihvaćen je i amandman poslanika Nikole Camaja koji propisuje je da se zaposleni na programu “sajber bezbjednost” zapošljavaju bez javnog oglasa i bez kadrovskog plana. Dovoljan će biiti akt o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji. Camaj je predvidio i da se zarade i druga primanja direktora i zaposlenih u budućoj Agenciji za sajber bezbjednost  utvrđuju “odlukom nadležnog organa Agencije, u skladu sa zakonom”. Time se preskače propisani Zakon o državnim službenicima i namještenicima. Izgovor je opet da se što brže korača u EU pa da tako i sajber Agencija dobije svoj kadar što prije.

Dio opozicije tvrdi da ovaj zakon spada u novi primjer sakrivanja i netransparentnosti koja se pravda brzom trakom evropskih integracija i što bržim    ispunjavanjem uslova za  članstvo u EU 2028.

Ministar Dukaj je negirao primjedbe Demokratske partije socijalista (DPS) da ovakvo rješenje otvara vrata političkim namještenicima. Rekao je da su kriteriji za imenovanje direktora široki. Razlog je što nema dovoljno stručnog kadra. Kaže da je to problem i u puno većim zemljama, a da za direktora neće biti imenovana politička ličnost – ako to bude zavisilo od njega.

Opaske o mogućim zloupotrebama je iznijela i nezavisna poslanica Jevrosima Pejović. Navela je da će zaposlene osobe predloženim zakonom dobiti velika ovlašćenja. Moći će da uzimaju “računare i telefone iz sudova, tužilaštava, banaka, poslaničkih klubova, privatnih firmi…” i svega što Agencija procijeni na mig “vladajuće većine – u jednom trenutku kada to bude politički oportuno” upozorila je Pejović. Istovremeno, službenici sajber Agencije će dobijati posao netransparentno i neće prolaziti bezbjednosnu procjenu Agencije za nacionalnu bezbjednost (ANB). “U trenutku kada čitamo na SKY-ju koliko nam je sistem bezbjednosti ranjiv, ovakvo ponašanje parlamentaraca je izdaja državnih interesa i naše evropske budućnosti”, poručila je Pejović.

Pejović (koja je nekada bila dio Pokreta Evropa sad) je  predložila svoj amandman. Tražila je da se, u skladu sa EU direktivom NIS2, predloženi “zakon ne odnosi na Skupštinu, Centralnu banku i pravosuđe”. Sama direktiva daje “minimum zaštite koju bi trebalo da uživaju svi građani EU”.

Vladajuća većina nije imala sluha za prijedlog direktno citiran iz evropske direktive koju navodno Crna Gora ovim zakonom počinje implementirati.

Jevrosima Pejović je imala još primjedbi – zakon bi, smatra ona,  trebao biti u nadležnosti druge institucije zbog opasnosti od infiltracije organizovanog kriminala. “Koji onda može da ima pristup našim podacima”. Na predloženi način se, po riječima Pejović, pravi “agencija za nacionalnu bezbjednost sa Ali expressa”. U zemljama EU i Sjedinjenim državama slične ili istoimene agencije su ili pod ministarstvima odbrane ili unutrašnjih poslova.

Nekoliko dana po usvajanju ovog zakona osvanula je i vijest na Intelligence Online (francuskom portalu profiliranom za globalno izvještavanje iz domena objavještajnih i sajber aktivnosti) da je američki Stejt dipartment lansirao program za jačanje sajber kapaciteta crnogorske Vlade. Prije svega, list navodi, radi se o američkom doprinosu u osnivanju lokalne Agencije za sajber bezbjednost i to u trenutku kada i Francuska istovremeno radi na sličnim projektima u Crnoj Gori. Ovaj portal je još javio da je  Pentagonov dobavljač Kalmen Internešenel (Culman International)  krenuo u izbor sajber stručnjaka koji bi bio poslat u Crnu Goru kao savjetnik crnogorske Vlade. Prednost će imati kandidati sa ranijim iskustvom u NSA (američka agencija za nacionalnu sigurnost).

“Radi se o visoko strateškoj ulozi gdje će savjetnik biti zadužen za stvaranje kompletne sajber infrastrukture i pomoći crnogorskoj javnoj upravi u dizanju sajber Agencije na noge”, navodi se.  Posao će se izvoditi u tijesnoj saradnji sa sigurnosnim timom američke ambasade – navodi dalje portal i napominje da je crnogorski “tvrdo prozapadni premijer Milojko Spajić tražio partnerstvo sa Sjedinjenim Državama” na ovom projektu. Ranija Vlada Dritana Abazovića je pred kraj svog mandata potpisala 16. oktobra 2023. sporazum sa Francuskom i Slovenijom za gradnju Regionalnog centra za borbu protiv sajber kriminala. Taj centar je više biti fokusiran na resurse u polju regionalne saradnje, dok sadašnja vlast preferira da Amerikanci izrade samu sajber infrastrukturu.

Crna Gora je krajem ljeta 2022. godine pretrpjela težak sajber napad. U istrazi su pomagali i američki i francuski stručnjaci. Rezultati i sudski epilog su i dalje na čekanju.

Monitor je već ranije prenio detalje istraživanja ruske opozicione Novaje gazete (koja zbog domaće cenzure izlazi u inostranstvu) o navodnoj turističkoj “investiciji” Hotel Lazuro u Meljinama 2019. godine  za vrijeme vlasti Mila Đukanovića. DPS-ova navodno “prozapadna vlada” je široko izašla u susret “investitorima” omogućivši im i kupovinu kulturnog dobra koje se naslanja na hotel. Novaja gazeta je poimenice identificirala “investitore” koji spadaju u elitu ruske obavještajne službe i stručnjake za sajber diverzije i sve druge vidove modernog elektronskog ratovanja. Crnogorsko tužilaštvo, prema dostupnim informacijama, se nikada nije pozabavilo ovim i drugim KGB-FSB “turističkim investitorima” koje je Đukanovićev režim ugodno smjestio po Crnoj Gori.

Nejasno je kakvi su stvarni inputi i reakcije američke i britanske ambasade na Zakon i da li je njihov prijedlog bio da sajber Agencije bude u rukama albanskih partija. Na njih izvjesno  mogu više računati nego na blok vučićevskih partija i DPS.

Koliko će zakon i nova Agencija biti diskontinuitet ranijeg DPS aparata i koliko će se rivalstvo velikih sila u malenoj Crnoj Gori odraziti na ovaj osjetljiv domen crnogorskog društva vrijeme će pokazati.

Jovo MARTINOVIĆ