Azbestno-cementne cijevi jedan su od razloga što vodovodi u Crnoj Gori u svojim sistemima bilježe prosječne gubitke od blizu 70 odsto. Voda otiče mimo cijevi, kao i vrijeme da se šteta i rizici po zdravlje preduprijede. Projekat zamjene ovih cijevi, za koji je potrebno oko 150 miliona eura zastao je – ne samo zbog para, već i politike
Zbog zdravstvene zaštite i ogromnih tehničkih gubitaka u vodovodnim mrežama već godinama se upozorava na neophodnost zamjene azbestno-cementnih cijevi. U Crnoj Gori imamo vodovodnu mrežu od preko 600 kilometara cijevi napravljenih smješom azbesnih vlakana i cementa, materijala koji su izbačeni iz upotrebe u Evropskoj uniji još 2005. godine. U Crnoj Gori zabrana stavljanja u promet i upotrebu azbesta uvedena je Zakonom o životnoj sredini iz 2016.
Privilegiju da ne piju vodu iz azbestno-cementnih cijevi trenutno imaju samo stanovnici Plužina i Petnjice. Drugi mogu jedino da se tješe kako ne postoje pouzdani dokazi o štetnom uticaju unošenja azbestnih vlakana u organizam – ako se piju. Ako se ta vlakna udišu, dokazano su kancerogena. Iz Instituta za javno zdravlje su ranije objasnili da nijesu dovoljno razjašnjeni svi detalji u pogledu zdravstvenih efekata unošenja azbesta putem vode za piće koja prolazi kroz azbestno-cementne cijevi. Ipak se smatra da je ovakav unos daleko manje značajan sa zdravstvenog aspekta od udisanja čestica azbesta. Svjetska zdravstvena organizacija do sada nije utvrdila kancerogenost azbesta unijetog gutanjem tečnosti, pa zbog toga i ne postoje smjernice o dozvoljenoj količini u vodi. Prepoznat je rizik za radnike koji rade na uklanjanju azbestnih cijevi, jer mogu udahnuti čestice ovog materijala.
Ono što se sa sigurnošću zna je da cijevi imaju nedostatak zbog velikog gubitka vode koja protiče kroz njih – do dvije trećine.
U rješavanje ovog problema krenulo se 2019. godine, ali se nije daleko odmaklo. NVO Udruženje za unaprijeđenje vodosnadbijevanja, tretman i odlaganje otpadnih voda Crne Gore uz finansijsku podršku UNDP-a, od 9.050 eura, realizovalo je projekat Zamjena azbestnih cijevi u vodovodnim mrežama Crne Gore. Urađeni su projektni zadaci za 21 opštinu i prikupljeni podaci o ukupnoj dužini azbestnih cijevi u gradskim vodovodima koja iznosi 614,21 kilometar.
Iz Ministarstva ekologije, prostornog planiranja i urbanizma za Monitor objašnjavaju da ,,naredni korak koji je trebao da uslijedi jeste izrada Glavnog projekta zamjene azbestno-cementnih cijevi u vodovodnim mrežama i obezbjeđivanje finansijskih sredstava za implementaciju projekta. Izrada Glavnih projekata rekonstrukcije azbestno-cementnih cijevi je aktivnost koja je definisana i Akcionim planom za ispunjavanje završnih mjerila za Poglavlje 27- životna sredina i klimatske promjene. Nosilac aktivnosti je Udruženje za unapređenje vodosnabdijevanja, tretman i odvođenje otpadnih voda Crne Gore”.
NVO Udruženje vodovoda i Zajednica opština obratili su se Eko-fondu sa zahtjevom za uključivanje u projekat i finansijsku podršku. ,,Imajući u vidu da je prema procjenama Udruženja potrebno oko 150 miliona eura za realizaciju projekta i ograničena finansijska sredstva kojima raspolaže Eko-fond, dogovoreno je da Eko-fond može pružiti finansijsku podršku samo za izradu Glavnog projekta zamjene azbestno-cementnih cijevi”, kazao je za Monitor Draško Boljević, izvršni direktor Eko-fonda.
Gojko Obradović iz Vodovoda Budva objašnjava da je Udruženje uz pomoć Zajednice opština usmjerilo sve snage u pregovore sa državnim institucijama da bi se isfinansirao nastavak glavnog projekta za čitavu državu, koji košta 700.000 eura. ,,Sve bi bilo u redu, ali onda nastaje politička kriza, promjena ljudi na čelnim pozicijama, novi ministri i drugo i mi sad čekamo. Zatim imamo novu krizu i novo miješanje karata i opet nove ministre i čekanje”, kaže Obradović za Monitor.
Ističe da nijesu sjedjeli već su, jedini u Crnoj Gori, skenirali stanje na terenu i uradili 3D prikaze stanja i ponudili rješenja. ,,Kad dođe vrijeme i izabere se glavni projektant na tenderu ima sve pri ruci”, kaže Obradović. On dalje objašnjava da su u Budvi kao i u ostalim gradovima aznbestne cijevi kao najstarije, od 40 do 50 godina, mijenjaju i krpe samo kad nastupe kvarovi: ,,Budva ima 40 km tih cijevi i veoma malo se istih mijenja osim kad nastaju pucanja. Gubici u svim opštinama su preko 50 odsto i logično je da su upravo na ovim trasama i najveći, jer je materijal dotrajao”.
Iz Vodovoda Podgorica iznose podatak da su prosječni gubici u vodovodnim sistemima na teritoriji Crne Gore blizu 70 odsto. Za Monitor kažu da su uspjeli da na teritoriji glavnog grada ukupne gubitke smanje sa 61,77 odsto, koliko su iznosili u 2010, na sadašnjih između 48-49 odsto.
Objašnjavaju da svaki vodovodni sistem u svijetu ima tehničke gubitke, na koje utiče starost i kvalitet ugrađene vodovodne mreže, i oni se u razvijenim zemljama kreću od 18-22 odsto. U Podgorici tehnički gubici iznose 25-28 odsto.
Jedna od naših specifičnosti su komercijalni gubici koji su posljedica nelegalnih priključenja. ,,Na bazi ispitivanja došli smo do podatka da na neovlašćeno korišćenje vode otpada blizu 18 odsto od ukupnih komercijalnih gubitaka, koja se najvećim dijelom dešava u prigradskim naseljima. Razlog ovako visokog procenta je nemogućnost pristupa mreži, jer veći dio iste prolazi kroz privatna imanja”, kažu iz Vodovoda Podgorica.
Što se tiče zamjene azbestno-cementnih cijevi iz podgoričkog Vodovoda kažu da u sistemu glavnog grada ima oko 120 kilometara azbest- cementnih cijevi. ,,Prije 15 godina azbest-cementne cijevi su bile dominantne u vodovodnom sistemu Podgorice, a sa izuzetnim naporima i ulaganjima, ovaj procenat se sa 60 odsto, smanjio na 16 odsto, koliko iznosi danas i u stalnom je padu”, tvrde u Vodovodu.
Državnim projektom zamjene cjevi planirano je da oko 15 odsto ukupne azbest-cementne mreže glavnog grada bude zamjenjeno, kažu u Vodovodu. Dodaju da je ,,procijenjena vrijednost zamjene azbest- cementnih cijevi kreće se oko 150 eura po metru dužnom, a iste se nalaze na urbanom području glavnog grada. U ovom trenutku za 1. fazu odnosno 18km koliko je planirano za zamjenu, je potrebno izdvojiti sredstva u iznosu od blizu 2,5 miliona eura”.
U Ministarstvu ekologije, prostornog planiranja i urbanizma za Monitor ističu da je Programom rada Fonda za zaštitu životne sredine za 2022, na koji je Vlada u aprilu dala saglasnost, definisana aktivnost Unapređenja efikasnosti vodosnadbjevanja zamjenom azbestno-cementnih cijevi.
Boljević kaže da je Program rada Eko-fonda za ovu godinu uvrstio finansiranje izrade Glavnog projekta. I to na Listi prioritetnih infrastrukturnih projekata u Crnoj Gori. ,,Time su stvoreni preduslovi za obezbjeđivanje potencijalnog kofinansiranja navedenog projekta iz bespovratnih sredstava nekog od međunarodnih fondova”, kaže Boljević.
Obradović se nada da će se, kada bude završen Glavni projekat, moći aplicirati kroz IPA projekte za povoljna sredstva za realizaciju ovog nauma.
,,Za sve ovo je potrebno vrijeme koje mi nemilosrdno trošimo i zbog toga i nema napretka na ovom polju. Nadam se da će nova ministarka Novaković imati sluha za ovu temu i ubrzati proces”, zaključuje Obradović.
A vrijeme nam curi, kao i voda koja ide više mimo cijevi nego kroz njih.
Predrag NIKOLIĆ
INTERVJU4 sedmice
DRUŠTVO4 sedmice
INTERVJU4 sedmice
FOKUS4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
HORIZONTI4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice
Izdvojeno4 sedmice