Nivo vode u Biogradskom jezeru do sada je nekoliko puta bio alarmantno nizak. Naučnim i stručnim istraživanjima, identifikovano je nekoliko ključnih razloga zbog kojih varira vodostaj jezera u jednom od crnogorskih najposjećenijih nacionalnih parkova. Zbog ogromnih izdataka koje podrazumijeva, zaštita je, tokom godina, odlagana više puta
Biogradsko jezero izgleda gotovo apokaliptično. Čista voda se povukla i ostavila za sobom blato. Prizor je obišao region i izazvao mnoge polemike. Nije prvi put da najveće jezero Bjelasice šalje signale za uzbunu. To čini godinama.
Nivo vode u Biogradskom jezeru, tokom godina, bio je nekoliko puta zabrinjavajuće nizak. Sa hidrološkog aspekta, 2019. je bila jedna od najsušnijih godina u posljednjoj deceniji, i najkritičnija po jezero.
Vodostaj Biogradskog jezera, kažu iz Nacionalnih parkova Crne Gore (NPCG), djelimično je uslovljen prirodnim procesima kojima su obuhvaćena sva jezera ledničkog porijekla na svijetu. ,,Situacija sa vodostajem bolja je nego 2017. i 2019. godine kada je nivo vode na Biogradskom jezeru bio na istorijskom minimumu” navode oni.
Naučnim i stručnim istraživanjima, identifikovano je nekoliko ključnih razloga zbog kojih varira vodostaj jezera u jednom od crnogorskih najposjećenijih nacionalnih parkova.
Prvi se odnosi na antierozione procese Biogradske rijeke kao glavne pritoke Biogradskog jezera, zbog čega se decenijama smanjuje njegova zapremina. Drugi problem je pojava većeg broja ponora na dnu jezera. Najveća opasnost, međutim, leži u eroziji desne obale rijeke Jezerštice, otoke jezera.
U posljednjih četrdesetak godina urađeno je nekoliko istraživanja radi sanacije erozije i rješavanja problema vodostaja Biogradskog jezera. Još 1976. godine Šumarski fakultet iz Beograda je uradio dva projekta zaštite jezera. Prvi se odnosio na problem zasipanja jezera nanosima iz Biogradske rijeke i Lalevog potoka, a drugi na pitanje saniranja klizišta izazvanog erozijom Jezerštice. Nijesu realizovana do kraja zbog tehničkih razloga, i manjka novca.
Krajem 80-ih, Nacionalni park (NP) Biogradska gora je, od Zavoda za geološka istraživanja SR Crne Gore naručio projekat čija je svrha bila hidrološka i geološka ispitivanja kako bi se jezero oporavilo. Zavod taj projekat nije sproveo. Prema informacijama sa kojima NPCG raspolažu, razlog za neuspjeh je ponovo nedostatak para.
Uslijedio je rat na prostoru bivše Jugoslavije i – tišina. Sanacija jezera ponovo je aktuelizovana tek 2005. Tada je Skupština Crne Gore izdvojila sredstva za projekat NVO Zelenih Crne Gore, odakle su uradili idejno rješenje zaštite. U njemu je upozoreno da jezeru prijeti nestajanje u vrlo kratkom periodu. Zbog toga su iz NPCG-a 2007. godine angažovali stručnjake iz Građevinskog fakulteta koji su uradili Studiju za sanaciju erozijom nastalog klizišta na desnoj obali Jezerštice.
Početkom juna ove godine nadležni iz NPCG-a su organizovali Međunarodnu naučnu konferenciju pod nazivom Antieroziona zaštita Biogradskog jezera i rješavanje hidroloških problema u slivu Biogradske rijeke i Biogradskog jezera. Konferencija održana pod pokroviteljstvom Svjetske komisije za zaštitu voda, i slučaj je internacionalizovan.
Tada su stručnjaci iz Crne Gore, ali i regiona dali svoja mišljenja. Prema dr Veselinu Luburiću, treba ponovo ispitati sve dosadašnje projekte sanacije. ,,Potrebno je uspostaviti prvobitno stanje Biogradskog jezera, gdje je njegova dubina tri puta veća od sadašnjeg maksimalnog vodostaja. Neophodni su geodetski, geološki i hidrološki radovi i hidrološka osmatranja. Posljednja faza sanacije jezera trebalo bi da bude čišćenje nanosa iz južnog i jugoistočnog dijela oko ušća Biogradske rijeke i Lalevog potoka. Metodologiju i procjenu svih istražnih i sanacionih radova treba da precizira glavni projekat sa kojim bi se paralelno radila i procjena uticaja na životnu sredinu, a neophodno je uspostaviti i monitoring svih bjelasičkih jezera”, kazao je tada on.
S obzirom na kompleksnost ovog problema, iz NPCG-a ističu da je neophodna međunarodna ekspertiza i podrška, kao i uključivanje cjelokupne naučne javnosti. ,,I Ministarstvo ekologije, prostornog planiranja i urbanizma (MEPG) je to prepoznalo. Apliciralo je za sredstva iz IPA fonda kroz projekat koji podržava sektor životne sredine i klimatskih akcija u Crnoj Gori, a odnosi se na prvu fazu rehabilitacije Biogradskog jezera”, kazali su još iz NPCG-a.
Projekat je započet u drugoj polovini oktobra ove godine kada su potpisani ugovori sa ekspertima. Angažovano ih je nekoliko. Dina Skarep ispred nadležnog ministarstva (MEPG), Vladan Dubljević, Golub Ćulafić, Milan Radulović, Milić Ćurović i Roj Frenk, u saradnji sa rendžerima NP-a Biogradska gora nedavno su obišli teren, i, između ostalog, mjerili proticaj Biogradske rijeke. Rezultati se tek očekuju. Mnoštvo pokrenutih, nezavršenih inicijativa nameće pitanje – hoće li i ova biti takva?
Upućeni sagovornici Monitora kažu da, kako je jezero smješteno u jednoj od tri preostale prašume u Evropi, zaštiti treba pristupiti sa znatno većom pažnjom. ,,Biogradsko jezero je ledničko jezero. Sva jezera tog porijekla na tlu Evrope su ugrožena i u opasnosti od nestajanja. Komplikovana je procedura koja bi dovela do toga da se taj proces makar uspori, jer se radi o zaštićenom području. Jedna od studija kaže da za to postoji ekološki prihvatljiv način. Sve to iziskuje ogroman novac, zbog čega su projekti za zaštitu jezera odlagani godinama”, kaže za Monitor ekološki aktivista Aleksandar Dragićević.
Djelovanje erozije, saglasni su stručnjaci, učinilo je da danas govorimo o pretposljednjem stadijumu života jezera. Sa naučnog, odnosno geološkog stanovišta, teško je reći još koliko mu je vremena ostalo. Mogu biti vjekovi. Ili mnogo manje.
Andrea JELIĆ