Nakon afere Panama papers, svijet je uzdrmala još jedna of-šor afera nazvana – Rajski papiri. Internacionalni konzorcijum istraživačkog novinarstva ICIJ, sa partnerima, među kojima su ugledni britanski Gardijan, BBC i Njujork tajms, te njemači Zidojče cajtung, objavili su 13,4 miliona dokumenata o of-šor poslovanju brojnih svjetskih moćnika i javnih ličnosti u periodu od 1950. do 2016. godine. Ta dokumenta dostupna su na sajtu ICIJ, a najveći dio njih odnosi se na poslovanje advokatske firme advokatske firme Eplbaj, koja je registrovala of-šor kompanije na različitim destinacijama.
Dokumenti, ukazuju analitičari, u stvari pokazuju da je of-šor poslovanje mnogo rasprostranjenije nego što se mislilo, i da takvom poslovanjju pribjegavaju čak i svjetske korporacije poput Simensa, Fejsbuka, Najke i Epl-a, do poznatih ličnosti poput frontmena benda U2 Bono i britanske kraljice Elizabete II. Podugačak je i spisak ministara koji se povezuju sa of- šor kompanijama – od američkog ministra trgovine Vilbura Rosa, argentinskog ministra finansija Luisa Kaputa, do Nenada Popovića, ministra u Vladi Srbije. U Rajskim papirima spominju se imena najmanje 120 političara i desetine svjetski poznatih ličnosti.
Kako se napominje pri ulasku u samu bazu podataka ICIJ, to što neko posjeduje of-šor kompaniju samo po sebi ne znači ništa. Posebno ne da je uradio nešto nezaoknito, je je registracija takvih kompanija legalna na tzv. of-šor destinacijama. No, imajući u vidu činjenicu da of-šor kompanija znači manju transparetnost, odnosno da je do vlasničke strukture takvih kompanija najčešće nemoguće doći, te da one omogućavaju neplaćanje poreza i druge vrste finansijskih olakšica, to samo po sebi nameće pitanje da li njeni vlasnici nešto kriju i da li na taj način izbjegavaju plaćanje poreza u svojim zemljama. Nije rijetkost da takve kompanije budu osnivači firmi u matičnim državama vlasnika. Crna Gora, ali i zemlje u regionu obiluju primjerima kako su preko of-šor kompanija lokalni tajkuni pri(h)vatizovali strateška preduzeća, dok su vlasti tvrdile da to inostrani kapital ulazi u zemlju.
Kako izvještavaju svjetski mediji, preliminarne istrage o tome da li Rajski papiri svjedoče i o nekim konkretnim nezakonitostima, već su krenule, i o njima će ubuduće sasvim sigurno izvještavati svjetski mediji. No mimo toga, ova afera je po ko zna koji put otvorila i pitanje da li je sve što je legalno i fer, i da li treba da ostane zakonito.
Australijska poreska uprava najavila je istragu zbog Rajskih papira. Portparol njemačke vlade Štefen Zajbert Seibert je pozdravio njihovu objavu, a ministar pravosuđa Heiko Mas najavio zatvaranje svih rupa u poreskom zakonodavstvu i najavio da će se Njemačka zalagati da se oko toga postigne dogovor na nivou Evropske unije.
Evropska komisija najavila je brzu akciju protiv izbjegavanja plaćanja poreza, koja bi trebalo da uključi i crnu listu poreskih oaza kojima bi bilo značajno otežano poslovanje s članicama EU-a. Povjerenik EK Pijer Moskovici, zadužen za poreska pitanja, izjavio je da je ,,zgrožen, ali ne i iznenađen” otkrićima.
U Crnoj Gori za sada nema reakcije vlasti. Teško ju je i očekivati, imajući u vidu da je domaće ime koje se vezuje za Rajsku aferu ime Ane Đukanović, sestre višedecenijskog premijera povratnika Mila Đukanovića.
Na sajtu ICIJ-a navodi se da je Ana Đukanović (u vrijeme iz kog datiraju podaci Kolarević) bila akcionarka firme Ranin doo, kompanije registrovane na Malti 2012, u godini kada je njen brat ponovo izabran za premijera. ,,Prema izveštajima srpskih medija, Ranin posjeduje srpski nikal, rudarsku kompaniju koja je u 2012. godini pokušala uložiti oko 1,4 milijarde dolara u depozite nikla u zemlji, izazivajući proteste u Srbiji u vezi sa zdravstvenim rizikom od eksploatacije nikla”, navodi dalje ICIJ.
Prema malteškim registratorima, tvrdi ICIJ, od 2012. i 2015. godine, više od 90 odsto poslova ove firme bili su ,,van Malte.” Ana Đukanović je, navodi ova mreža istraživačkih novinara, u oktobru 2015. godine prodala polovinu akcija kompanije Ranin izvršnom direktoru srpskog nikla Radomiru Vukčeviću, koji je ostao jedini vlasnik kompanije, prema registarskim podacima iz Malte. Vukčević je partner Ane Đukanović, sa kojim je bila skupa i u Bordu nikšićke Željezare.
Dokumenti ICIJ takođe pokazuju da su njih dvoje bili na čelu Ruukki International Ltd, malteške filijale finske kompanije koja je specijalizovana za preradu rude. U oktobru 2017. kompanija je bila na listi zatvorenih firmi na Malti.
Novinarima ICIJ-a Ana Đukanović je rekla da je ona bila u ,,osnivačkoj i upravljačkoj strukturi” Ranina u kratkom vremenskom periodu nakon njenog osnivanja i da ta kompanija i njene podružnice nisu ostvarili nikakav profit ,,jer nisu ispunili neophodne uslove za započinjanje svojih aktivnosti”. Ana Đukanović nije odgovorila na pitanja ICIJ-a o firmi Ruukki International”.
ICIJ piše da se porodica Đukanović smatra jednom od najbogatijih u Crnoj Gori, a da je advokatica Ana Đukanović imala nekretnine i akcije vrijedne više od 3,5 miliona dolara 2009, prema tadašnjem istraživanju ICIJ-a i sarajevskog Centra za istraživačko novinarstvo.
Ana Đukanović je u saopštenju za crnogorsku javnost ponovila da firme na Malti, u čijoj se upravljačkoj strukturi našla, nijesu ostvarile profit niti na bilo koji način poslovale nezakonito. Najavila je tužbe protiv ICIJ ali i domaćih medija koji prenose afere koje dolaze sa inostranih adresa. Ne bi to bio prvi put. Zbog afere Telekom, Đukanovićeva je svojevremeno tužila Monitor, Vijesti i Dan.
Miloš Konatar iz građanskog pokreta URA konstatovao je da pravno nije sporno što neko hoće da registruje firmu na nekoj od of-šor destinacija, ali je sporno nešto drugo. „Pitanje o kojem svi moramo da razmislimo, a znamo odgovor, je – ako porodica Đukanović toliko voli Crnu Goru zašto osnivaju račune na of-šor destinacijama sa željom da tamo sakriju svoju imovinu i ne plate porez koji treba da plate Crnoj Gori.”
On je podsjetio da je ta partija u septembru predložila Vladi izmjene Zakona o porezu na dobit pravnih lica i uvođenje liste destinacija of-šor kompanija poreskih rajeva, prema kojima bi se u Crnoj Gori sprovodile veće i posebne mjere, kada je u pitanju plaćanje poreza.
,,Suština ovih izmjena Zakona jeste sprečavanje umanjenja poreske osnovice u Crnoj Gori, izvlačenja novca ka of-šor destinacijama bez plaćenog poreza”, kazao je i dodao da od Vlade još nije stigao odgovor na tu njihovu inicijativu.
I državni organi ćute. Nekima je ovdje raj.
Tajni put dokumenata do medija
Rajske papire dobio je njemački Zidojče cajtung i dokumente podijelio sa ICIJ, koji je koordinisao zajednički rad 96 vodećih svetskih medija, kako bi se papiri istražili i utvrdila njihova vjerodostojnost, a na čemu je radio 381 novinar.
Zidojče cajtung odbio je da govori o tome kako su do njih došli Rajski papiri i ko bi mogao biti potencijalni izvor, u skladu sa novinarskim pravilom zaštite identiteta izvora.
Jedna od teorija je da je izvor informatičar ili više njih koji su imali pristup dokumentima advokatske kancelarije Eplbaj.
Džulijan Asanž je izjavio da je izvor ili zviždač koji je dokumente dostavio medijima osoba s tehničkim ili informatičkim obrazovanjem, vjerovatno insajder ili haker spolja.
,,Ovo vjerovatno predstavlja radikalizaciju klase tehničara, čiji je primjer bio i Snouden”, smatra Asanž.
Milena PEROVIĆ-KORAĆ
Stav4 sedmice
FELJTON3 sedmice
OKO NAS3 sedmice
Izdvojeno3 sedmice
INTERVJU3 sedmice
BAŠTE BRIGANJA3 sedmice
ALTERVIZIJA3 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice