Kad sve zazeleni i stignu djeca sa raznih strana svijeta, na sjeveru se stvori privid da taj dio Crne Gore može da oživi. Tada se vidi kako bi moglo biti da nije višedecenijskog zanemarivanja, praznih riječi i pljačkaške politike. S prvim danima septembra opet će se ogoliti sirotinja, sivilo i sporo ali temeljno napredovanje pustoši.
Naravno da je i na sjever stigao eloksir i sve što uz njega ide. Ko god prođe ulicom iz koje je prije koju deceniju otišao, golim okom vidi ko se od komšija upisao u vladajuću partiju, ko je počeo da trguje drogom, ko od pijačnog prodavca postao investitor. Ponekad, na nekom od brda pored grada noću blješte veleposjedi „ozbiljnih igrača” čije se ime ne izgovara ni ispod glasa. Ništa od tih slika ne škodi opštoj atmosferi propadanja, naprotiv.
Sjeverni region, koji čini 52,8 odsto teritorije Crne Gore, naseljava 28 odsto njenog stanovništva. Prema Zakonu o teritorijalnoj organizaciji Crne Gore Sjevernom regionu pripadaju opštine: Andrijevica, Berane, Bijelo Polje, Gusinje, Kolašin, Mojkovac, Petnjica, Plav, Pljevlja, Plužine, Rožaje, Šavnik i Žabljak. Osim Pljevalja i Plužina u svakoj od tih opština prosječna plata je za 50 do 80 eura manja od prosječne u državi, koja iznosi 481 euro. Statističari još ne bilježe podatke o novoformiranim opštinama Petnjica i Gusinje, ali prilike u tim mjestima sigurno nijesu drugačije.
Prema zvaničnim podacima, budžetski prihodi jedinica lokalne samouprave, sopstveni i zakonom ustupljeni, per capita u 2013. bili su najveći u opštini Budva i iznosili su 1.545,3 eura, a najmanji u opštini Šavnik 11,41 eura. To je preko 135 puta manje. Prosječna stopa nezaposlenosti u 2013. godini je bila najniža u opštini Budva 8,74 odsto, a najviša u opštini Andrijevica 32,5 procenata. Prosječna stopa nezaposlenosti na sjeveru je u 2013. godini iznosila 21,9 odsto, dok je u primorskom regionu bila 11,7 procenata, odnosno 1,87 puta manja.
Plate veće od prosječnih u Plužinama i Pljevljima, u iznosima od iznose 556, odnosno 513 eura, rezultat su toga što se u tim opštinama proizvodi struja. O tome koliko je, upkos tome, dobar život u tim mjestima najbolje svjedoče podaci o prirodnom priraštaju. U Plužinama je tokom 2014. umrlo 35 ljudi više nego što je bilo novorođene djece. Podaci o natalitetu i mortalitetu u Pljevljima takvi su da je ovaj grad na vrhu liste onih koji najbrže izumiru. U tom gradiu se 2014. rodilo 225 beba, umrlo je 420 ljudi. Zvuči strašno, ali strašna je i stvarnost: razlika je 195 u korist umrlih.
Negativan prirodni priraštaj zabilježen je prošle godine, pored Pljevalja i Plužina, u Andrijevici gdje je broj rođenih 57, umrlih 62, Kolašinu 84 prema 108, Mojkovcu 76 prema 113. U Petnjici se lani rodilo 12 beba, umrle su 33 osobe, u Šavniku je bilo 21 novorođenče i 39 umrlih.
Podaci za prva tri mjeseca ove godine još su crnji. U Pljevljima je za 98 broj umrlih veći od broja rođenih, opštinama sa negativnim prirodnim priraštajem pridružilo se i Bijelo Polje sa 107 rođenih i 139 umrlih ljudi.
Prema Monstatovim podacima za tri prva mjeseca ove godine, u čak 17 od 23 opštine u Crnoj Gori broj doseljenih je manji od broja odseljenih osoba. Podgorica, Budva, Bar, Tivat, Danilovgrad i, nekim čudom, Gusinje su opštine u koje se više ljudi doselilo nego odselilo.
Monstat bilježi samo ,,unutrašnje migracije”, to jest broj ljudi koji se u Crnoj Gori preselio iz jednog mjesta u drugo. O onima koji su tokom ovog proljeća otišli u inostranstvo nema statističkih podataka.
Potpredsjednik Vlade za regionalni razvoj Rafet Husović kazao je u maju, da se od početka godine oko 500 osoba sa sjevera Crne Gore iselilo iz zemlje. Pozvao se na podatke lokalnih uprava.
Iseljavanjem sa sjevera, odgovarajući na pitanje poslanika, gnjavio se i predjednik Vlade Milo Đukanović. Iako, kako je rekao, sjever Crne Gore karakteriše veći broj odseljenih nego doseljenih, posljednjih godina može se ipak govoriti o trendu smanjenja negativnog migracionog salda tog regiona. Đe je Đukanović uočio podatke o smanjenju negativnog migracionog salda na sjeveru – on zna.
Čak i Vlada, na čijem je čelu, u zvaničnim dokumentima bilježi da opštine u sjevernom dijelu Crne Gore, u periodu između dva posljednja popisa, 2003. i 2011. karakteriše smanjenje broja stanovnika, tako da je opština Šavnik imala najveću negativnu stopu rasta stanovništva od – 29 odsto, dok je opština Budva imala najveću pozitivnu stopu rasta stanovništva od 24,1 odsto u periodu između dva popisa.
Ono što ne bilježe naše službe koje su za to plaćene, bilježe druge.
Prema izvještaju Evropske inicijative za stabilnost (European Stability Initiative), objavljenom u aprilu, tokom 2014. godine azil u EU je tražilo 1.845 stanovnika Crne Gore. Dvostruko više nego 2013. kad ih je bilo 945.
Naravno da Vlada priča kako ,,realizuje mjere ekonomske i razvojne politike u svih 13 opština sjevernog regiona i već godinama nastoji pronaći adekvatna rješenja za smanjenje regionalnih razlika”. Imamo i Strategiju regionalnog razvoja. Važi od 2014. do 2020. obnarodovana je prije godinu, zasad nije zabilježeno da proizvodi neku fajdu.
Kao snage za razvoj sjevera Strategija bilježi: on raspolaže najvećim dijelom ukupnog hidropotencijala u Crnoj Gori, cjelokupnim rezervama uglja, oko 67 odsto obradivih površina, 71 odsto drvne mase, blizu 70 procenata stočnog fonda, skoro cjelokupnim rezervama olova i cinka, kao i resursima za razvoj zimskog i eko- turizma i proizvodnji eko hrane i hrane sa zaštićenim geografskim porijeklom. I? I ništa.
Izazovi sa kojima se Sjeverni region suočava, prema vladinom dokumentu, odnose se na ,,izraženu depopulaciju i deagrarizaciju ruralnog područja, uz izuzetno visoku stopu nezaposlenosti”. Pored nepovoljnih klimatskih uslova primijetili su i probleme sa smještanjem čvrstog otpada i otpadnim vodama, ali i probleme u snabdijevenosti vodom. Vlada je pala s Marsa, ne vlada evo četvrt vijeka.
Kako god, upisali su prioritete i smislili mjere. Prije godinu su propisali kako će oko ,,upravljanja čvrstim otpadom” primijeniti direktivu EU 6.2 i izgraditi regionalne centre za obradu otpada i sanirati neuređena odlagališta. Pa će prečišćavati otpadne vode, pa čuvati kvalitet vazduha.
Kroz Pljevlja protiče najzagađenija rijeka u Crnoj Gori, u tom gradu dobro znaju kako napreduju vladini napori na očuvanju životne sredine. Prošle zime su iz tog grada stizale vijesti da je zagađenost vazduha 12 puta veća od dozvoljene.
,,Kad padne magla, prst pred okom se ne vidi, i ne samo da smrdi nego osjećate kako vam vazduh jedva prolazi kroz pluća. To važi za one što nemaju zdravstvenih problema i tako je gotovo tokom čitave zime. Pola opštine ima problema sa disajnim organima”, objašnjava za Monitor stanovnica Pljevalja. Ona je magistar, traži posao i zna da ga neće naći. ,,Osim ako nekog ne potplatim, za šta nemam para ili postanem ‘baš’ politički aktivna”.
O da, planirala je Vlada i da unapređuje šume kroz održivo gazdovanje i razvija drvnu industriju. Predvidjeli su, pored ostalog,
uređivanje i uzgoj privatnih šuma i investicje u mala preduzeća šumarstva i drvne industrije u ruralnim područjima. Nestvarno.
Vlada koja je komplet pljevaljske šume dala premijerovom kumu i koja u svakom od gradova na sjeveru ima omiljenog ili nekoliko omiljenih koncesionara, koji pustoše šume i radnike tretiraju malo bolje od robova, priča o investicijama u mala preduzeća u šumarstvu i drvnoj industriji.
Jedan od vladinih prioriteta je, dakako, i unapređenje i razvoj putne infrastrukture. Broj jedan je, normalno, izgradnja puta Bar-Boljare, a tu su i ,,redovno i investiciono održavanje puteva”, ,,rekonstrukcija magistralnih i regionalnih puteva “, i ,,unapređenje lokalne putne infrastrukture”.
Sredinom ljeta Gospodnjeg 2015. to izgleda ovako. S puta kroz kanjon Platije vide se Kinezi koji grade kućice u kojima će živjeti dok rade autoput. Između Mojkovca i Bijelog polja srušilo se brdo tokom stručne rekonstrukcije u izvedbi vladine omiljene firme Bemax. Rekonstruišući lokalni put kako bi se, u skladu sa vladinim planom, iskoristili potencijali Bjelasice, potrovali su pola Berana tako što su probili vodovodne cijevi. Put ka planini ni do pola nije gotov, stalno zaborave nekog đavola, kao što su cijevi za vodu ili za struju ili nešto.
Sve i ako se autoput i napravi na vrijeme i zemlja ne bankrotira zbog uslova pod kojima se za njega zadužila, ostaje čuveno pitanje – šta ću ja u Mateševu? Ogromni su izgledi da će običnom građaninu sjevera putarina biti preskupa, da će i dalje padajući, njihov standard biti takav da će se ka centru države kretati samo u krajnjoj nuždi. Ili zauvjek.
Posebna priča je konstatno nadograđivanje postojećeg animoziteta prema ljudima sa sjevera. Prema jednima zato što su Srbi, prema drugima zato što su Bošnjaci. I onda, veće od zida, pred svakim stanovnikom sjevera stoji pitanje šta će u državi koja mu ekonomski ništa ne pruža, do čijeg središta fizički teško dolazi i koja ga, kad god kojem političkom ljigavcu zatreba, koristi za politička raskusurivanja. Ništa, stvarno.
Miloš BAKIĆ
U SJEĆANJU4 sedmice
Izdvojeno2 sedmice
INTERVJU3 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice
DRUŠTVO3 sedmice
Izdvojeno2 sedmice
Izdvojeno3 sedmice
Izdvojeno3 sedmice